Zazaların etnik kimliği ve dili üzerine bilgi veren tarihi kaynaklardan bazılarını daha önce aşağıdaki 35 tweetten oluşan "flood"da aktarmıştık.
▪️threadreaderapp.com/thread/1269012…
▪️
Devamını ise aşağıda aktaracağımız bu tweet dizisinden okuyabilirsiniz. ↘️
Memlükler dönemi tarihçilerden İbn Tağriberdi’ye (1410-1470) ait en-Nucumu’z Zahire isimli eserde, Zaza kökenli olarak bilinen Mirdasi aşiretinin lideri ve Eğil hakimi olan Dewletşah’ın adı "Devletşah el-Kurdî" olarak geçer.
Kürt devletleri ve hanedanlarının tarihi olan 1597 tarihli Şerefname'de, Zaza/Dımıli coğrafyasındaki beylik-hanedan ve aşiretlerden de bahsedilir. Bunlardan Melkişî/Çemişkezek (Dêrsim), Mirdasî/Eğil-Palu-Çermik, Süweydî/Çabakçur ile Dunbuli (Dımıli) beyliği örnek verilebilir.
Şerefname'yi Farsça'dan Arapça'ya tercüme eden (1948) Siverekli alim M. Ali Avnî Efendi (1897-1952), kitabın sonunda kendini "Kürd milletinden, Dunbulî yanî Zaza aşireti/boyundan olan, Siverekli ve Bablı, Mehmed Ali Ağa'nın torunu..." şeklinde tanıtmıştır.
#zazalar #dimili⬇️
Evliya Çelebi, 17. yüzyılda kaleme aldığı Seyahatname'nin 10. cildinde Mırdasilerden bahsederken, bunların Sultanlar arasındaki hitabının/ünvanının "Kürdûn" olduğunu belirtir.
Seyahatname -aynı zamanda- yazılı kaynaklar içinde "#Zaza" isminin geçtiği ilk kitaptır. ⬇️
Evliya Çelebi tarafından yazılan (17. yy) Seyahatname'nin 4. cildinde Kürdistan coğrafyası ayrıntılı olarak tanıtılır. Bu bağlamda Kürt boyları içinde Zazalardan ve lisanlarından da çoğu kez "Ekrad-ı Zaza" (#Zaza Kürtleri) ve "lisan-ı Ekrad-ı Zaza" vs şeklinde bahsedilir. ⬇️
"Ahâlî-i Bingöl’ü beyân eder:
Evvelâ Ekrâd-ı Zâzâ ve Lulu ve İzolî ve Yezîdî ve Xaltî ve Çekvanî, Şikâkî ve Kikî ve Bisyânî ve Mudkî ve, bunun emsâli niçe bin aşâ’ir [û] kabâ’il ....."
(Evliya Çelebi, Seyahatname) #zaza ⬇️
"Bu şehre Palu kalesinden 8 saatte gelirken nehri Murâd üzre Çapakçur cisri azîminden ubûr ederken Bingöl yaylasına çıkan aşîret-i Hâltî ve aşîret-i Çekvânî ve aşîreti Yezîdî ve aşîret-i Zâzâ ve Zebârî..... aşîretleri ki cümle iki yüz bin âdem-i Ekrâd..."
(E.Çelebi, Seyahatname)
İngiltere’nin Erzurum konsolosu James Brant, 1838 yılındaki gezi ve incelemelerini haritalandırarak aktardığı 1840 tarihli makalesinde #Zazaki konuşulduğu bilinen Gezin'den ("Kizin"/Xarpêt) bahsederken, "Ağaçlar arasındaki Kürt köyüne geldik. Köyde 35 Kürt ailesi var." der. ⬇️
Dilbilimci ve arkeolog Richard Lepsius, 1863'te yazılı olmayan dillerin alfabelerine yönelik hazırladığı kitabında, #Zaza Kürtçesi ile ilgili bir bölüme de yer vermiştir.
C. R. Lepsius (1863), "Kurd (Zaza Dialect)", Standard Alphabet for Reducing Unwritten Languages. p.136-137
1878'de Le Temps (Paris) gazetesinde, Berlin Konferansı sırasında, Türkiye'den gönderildiği belirtilen uzun bir mektupta Erzurum vilayetinin demografisinden bahsedilirken, Kürtlerin "1. Torunlar, 2. Reayalar, 3. Zazalar" olarak üç sosyal gruptan oluştuğu yazar. ⬇️
#zazalar
“The Kurdish language, a sister of the Persian, is divided into two main dialects -the Kurmanchi and Zaza”
(Farsçayla kardeş olan Kürt dili iki ana diyalekte ayrılmıştır: Kurmanci ve Zaza)
*Globe Encyclopaedia of Universal Information, v. 4, John M. Ross (ed.), Estes, 1878, p.30
İngiltere'nin Kürdistan Konsolosu Henry Trotter, 1880 tarihli raporunda, Kürtlerin büyük çoğunluğunun Kurmanci veya Kırdasi denilen lehçeyi, geri kalanının ise Zaza lehçesini konuştuklarını yazar. Trotter, #Zaza kelimesinin Zozan'dan (dağ-yayla) türemiş olabileceğini not eder.⬇️
Kürdolog M. August Jaba tarafından hazırlanan ve editörlüğünü F.Justi'nin yaptığı Kürtçe-Fransızca Sözlük'te (1879) bazı Zazaca sözcükler de yer almıştır. Alman dilbilimci Ferdinand Justi'nin Kürtçe Grameri (1880) kitabında, Zazaca da Kürt diyalektleri içinde sayılmıştır.
Fransız arkeolog ve antropolog Ernest Chantre, 1881'de çıktığı bilimsel gezisinde çektirdiği bazı fotoğrafları "Kurdes Zazas" (#Zaza Kürtleri) adıyla yayımlamıştır. Ayrıca, 1890-1894 yılları arasında yayımladığı Kürtlerle ilgili eserlerinde, Zazalara da yer vermiştir.
#zazalar
Mela Mehmûdê Bazidî (1797-1863), "Kitêba Tewarîxê Cedîdê Kurdistanê" (1858) isimli kayıp eserine yazdığı önsözde, Zazacayı da Kürtçe'nin dört lehçesinden biri olarak tanıtır. Ducik Kürtlerine "Zaza" denildiğini söyleyen Bazidî, onların Dêrsim ve çevresinde yaşadıklarını belirtir.
Wilhelm Tomaschek, 1887'de Allgemeine Encyclopädie için yazdığı "Kürdistan" maddesinde, Zazacayı Kürtçe'nin diyalektleri arasında sayar ve Kurmanci ile kıyaslar. W. Tomaschek, Dujik Kürtleri'nin (Dersim) #Zazaca konuştuğunu ve Türklerin onlara "Kızılbaş" dediklerini aktarır.
Rus coğrafyacı ve etnograf Petr Petrovich Nadezhdin, Kafkasya coğrafyası ve halklarını konu aldığı 1891 tarihli kitabında Kürtleri tanıtırken Zazaca'dan da bahseder:
"Kürt dili, İrani diller grubuna aittir ve iki kısma ayrılır: Kurmancî ve Zaza."
#курды #заза #zazaca
Misyoner yayını olan The Encyclopedia of Missions'un (1891) "Kürdistan" maddesinde, Goran lehçesinin Zaza ismiyle de bilindiği, Koçer Caflar ile Dêrsim ve Harput civarındaki Goranlar tarafından konuşulduğu belirtilir. İlginç bilgilerin çoğu Caf aşiretinden Kefê Efendi'ye dayanır.
Fransız coğrafyacı-tarihçi Elisée Reclus, 1891 tarihli "Dünya ve Sakinleri" kitabında, Kürt dilinin temel yapısının İrani olmasına karşın çeşitlilik gösterdiğini belirterek, Muş ve Palu'da konuşulan Zazacanın Kafkasya'daki Osetçe ile bazı benzerlikleri olduğuna dikkat çeker. ⬇️
Ermeni kaynaklarında Zazalardan genelde "Zaza K'rder" (Զազա քրդեր) veya "Zaza K’iwrt" (Զազա քիւրտ) yani "Zaza Kürtler" olarak bahsedilir. Aşağıda, B. Natanyan'ın 1878 tarihli Palu Raporu ve Hovsep Canikyan'ın 1895 tarihli "Hnoutyunk Agna" eserlerinden iki örnek sunulmuştur. ⬇️
1879-1882 arası İngiltere'nin Anadolu Başkonsolosluğunu yapan coğrafyacı-arkeolog C. Wilson'un, 1895te yayımladığı kitapta "Zaza Kürtleri" ile meskun yerlere dair bilgiler yer alır; #Zazaca konuşan Kürtlerin Dersim, Harput, Muş, Diyarbekir vilayetlerinde yaşadıkları belirtilir.
Amerikalı misyoner E. Munsell Bliss, "Kürdistan ve Kürtler" (1885) makalesinde Kürt grupları içerisinde Zazalardan da bahseder. Bliss, "Turkey and the Armenian Atrocities" (1896) adlı eserinde Dêrsimli Seyîd İbrahîm'in (S.Rıza'nın babası) resmini "Kürt Şeyhi" diye yayımlamıştır.
Amerikan Kızılhaçı'nın kurucusu Clara Barton tarafından 1899'da yazılmış olan "The Red Cross in Peace and War" kitabında "Dersim Kürtlerinin lideri" olarak Seyid Rıza'nın babası Seyid İbrahim Ağa'nın resmi ve diğer Kürt aşiret liderlerinin resimleri yayımlanmıştır. (s.291-292)⬇️
Arkeolog-dilbilimci Albert von Le Coq, 1901'de derlediği Kürtçe metinleri 1903'te "Kurdische Texte" adıyla yayınladı. Burada yer alan #Zazaca metinler, Şam'da ikamet eden, kendini "Zaza aşireti Kosan oymağından" olarak tanıtan "Xalo" lakaplı Çermikli Ali oğlu Ömer'den derlendi.⬇️
Share this Scrolly Tale with your friends.
A Scrolly Tale is a new way to read Twitter threads with a more visually immersive experience.
Discover more beautiful Scrolly Tales like this.