Thread by @the_MacroBS

Муаммо жамғаришнинг пастлигидами? Қисқа жавоб йўқ. 1/22

https://twitter.com/the_MacroBS/status/1289840583360385025

Математика ёки физикадан фарқли равишда макроиқтисодиётда бутун унинг қисмлари йиғиндисига тенгмас. Бошқача айтганда микроиқтисодий нуқтаи назардан мақбул бўлган ҳолат макро томондан тескариси бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам макроиқтисодиёт бўйича хато фикрлар кўп учрайди. 2/22

Марказий банк пул-кредит сиёсати бўйича яхши материал чоп этган. Докладда эътиборни тортган қисми - аҳолининг жамғармаларига бағишланган қисми (24-бет) бўлиб, унда таҳлил ва диагностика қўйишда хатолик кетган. 3/22

cbu.uz/upload/iblock/…

Бу ерда айтилишича, сўнгги йилларда аҳолининг ялпи даромадлари ортиши билан уларнинг якуний истеъмолга қилган ҳаражатлари ҳам ўсган ва истеъмол ҳаражатларининг aҳолининг ялпи даромадларидаги улуши барқарор сақланиб қолган 79-81%. 4/22

Оддийроқ қилиб айтганда, сиз кеча 2 миллион даромад топгансиз ва унинг 1,6 миллион cўмини истеъмолга йўналтиргансиз. Бугун даромадингиз 3 миллион бўлди ва сиз яна унинг 80%и – 2,4 миллионини истеъмолга сарф этяпсиз. Яъни, даромад билан ҳаражат бирга бир ўсмоқда. 5/22

Бу эса улар кутган - одатда даромад кўпайса, аҳолининг якуний истеъмол харажатларининг истеъмолдаги улуши камайиши керак деган гипотезага тўғри келмаяпти. Бу гипотеза дастлаб Кейнс томонидан илгари сурилган. 6/22

Кейнснинг фикрини қуйидаги гап билан ифодалаш мумкин:

Одамнинг даромади 1 долларга ортса, унинг истеъмоли ҳам ортади, лекин 1 доллардан кам миқдорга ортади. 7/22

Қисқа муддатда одамлар истеъмоли шундай ҳаракат қилади.Бироқ, узоқ муддатда Фридман/Модиляни деган иқтисодичлар кўрсатганидек, истеъмолнинг даромаддаги улуши деярли ўзгармайди. (Бу permananent income ёки life-cycle hypothesis деб аталади)

Таҳлилда қандай хатолик кетган? 8/22

Биринчидан, таҳлилда аҳолининг ялпи даромади олиняпти. Бу миллий ҳисоблар тизимидан олинадиган умумий (агрегат) кўрсаткич – сизнинг ҳам, менинг ҳам даромадим эмас, балки гипотетик ўртача одамнинг даромади. 9/22

Умумий кўрсаткични олиб даромад ортса ҳам аҳолининг жамғармаси ўсмаяпти дейиш, нотўғри. Ялпи даромад билан ялпи истеъмол ўртасида бундай стабил боғлиқлик чиқиши табиий ва бу иқтисодиёт учун жуда яхши ҳолат. (Графикда АҚШда шундай боғлиқлик кўрсатилган.) 10/22

Даромад ўзгариши истеъмолга қандай таъсир қилаётганини текшириш учун эса аҳолидан танланма орқали сўров ўтказилиб, ҳар бир танлама иштирокчисининг даромади ва истеъмоли ўрганилса, шунда даромаднинг ўзгариши истеъмолнинг ўзгаришига қандай таъсир этаётганлигини кўриш мумкин. 11/22

Масалан, юқоридаги АҚШ мисолида қилинган графикдан кўриш мумкинки, ўртача 1% даромаднинг ўсиши аҳолининг истеъмолини 0.55%га кўпайтирмоқда. Бизда ҳам шундай қилинса бирор аниқ хулосага келса бўлади. 12/22

Иккинчидан, ЦБ докладида иқтисодиётда ижобий реал фоиз ставкалар сақланиб қолишига қарамасдан якуний истеъмол ҳаражатларининг ялпи даромадлар таркибида улуши юқори сақланиши аҳолида етарлича жамғармага мойиллик мавжуд эмаслигини кўрсатади дейилган. 13/22

Аммо, иқтисодиётда ижобий реал фоиз ставкаларнинг даражаси эмас, балки унинг ўзгариши ялпи истеъмолга таъсир этиши мумкин.

Ижобий реал фоиз ставка нима дегани? Бу бугунги истеъмол келажакдаги истеъмолдан қимматроқ дегани. 14/22

Масалан, реал фоиз ставка 5% бўлса, бугунги олма эртанги олманинг нархидан 5%га қиммат дегани. Агар шу ставка ортса, масалан, 7 ёки 8% бўлса, унда истеъмолчилар бугун камроқ истеъмол қилиб кўпроқ жамғариши керак деб фараз қилинади. 15/22

Фридман/Моделянининг истеъмол бўйича назариясининг (Permanent income hypothesis) хулосаси эса бу борада аниқ эмас. Яъни, реал фоиз ставканинг ўзгарши истеъмолчи айни пайтда жамғармага эгалиги ёки қарздорлигига қараб жамғармаларни кўпайтириши ёки камайтириши мумкин. 16/22

Қисқа қилиб айтганда, ижобий фоиз ставкалар ҳар доим ҳам жамғармани кўпайтирмайди. 17/22

Умуман МБ докладининг мазкур қисмидан шунақа хулоса қилиняптики, иқтисодиётда жамғармалар билан боғлиқ муаммо бор. Аслида эса, Атиф Миан (

https://twitter.com/AtifRMian/status/1287122422274174976

) таъкидлаганидек, ривожланаётган давлатлар иқтисодиётининг муаммоси жамғармалар эмас, балки инвестициялардир. 18/22

Муаммони паст жамғармалар сифатида эмас, балки етарлича инвестиция киритилмаётганлиги деб номлаш тўғрироқ. 19/22

Энг муҳими - паст жамғарма жаражаси бу жамғариш ўрнига одамларнинг ёппасига ахмоқларча истеъмол билан шуғулланаётганидан эмас, балки инвестиция қилиш билан боғлиқ структуравий муаммолар билан изоҳланади. 20/22

Шунинг учун асосий эътибор иқтисодиётга киритилаётган инвестицияларга қаратилиши керак. Мазкур инвестицияларнинг катта қисми марказлашган ва квази-давлат корхоналари орқали амалга оширилишини ҳисобга олсак, уларнинг самарадорлиги таҳлил қилиниши, баҳоланиши керак. 21/22

Хулоса қилиб айтганда, жамғармаларни кўпайтириш учун одамларни жамғаришга чақириш орқали эмас, балки инвестиция муҳитини яхшилаш орқали эришилади. 22/22