Thread by @Rollo44840497

ارتش ها دارای طرح‌های ازپیش تعیین شده‌ای هستند که ویژه زمان هایی است که مورد تهاجم قرار می گیرند تا در شرایط آشفتگی بعد از تهاجم، بتوان مطابق استراتژی تعیین شده قبلی تصمیمات صحیح و سریعی گرفته و واکنش متناسبی نشان داد.

طرح ها بر اساس مقتضیات زمان و نوع دشمنان و مقدورات خودی و واکنشهای ممکن تهیه می شوند . ارتش ایران هم از دوره ای به آماده کردن طرح های مقابله پرداخت . برای دانستن در مورد طرح های از پیش آماده شده ارتش ، ابتدا باید در مورد سابقه تهدیدات و دشمنان احتمالی و میزان قدرت آنها دانست.

برای مدت مدیدی دولت عثمانی تنها همسایه غربی ایران بود که علی رغم زد و خوردها و نزاعهای قبلی ، در ابتدای قرن بیستم روابط به سطح متعادل تری رسیده بود و اختلافات چندان زیادی نداشتند که همانها هم قابل مذاکره بود.

با شکست عثمانی در جنگ وتقسیم سرزمینهای آن ، عراق تحت قیومیت بریتانیا قرار گرفت. حالا ایران باید اختلافات مرزهای غربی خود را با دو همسایه؛ عراق و ترکیه ؛حل میکرد.
اختلافات با ترکیه وارث عثمانی به سرعت حل شد ولی اختلافات منتقل شده به دولت عراق تحت نفوذ بریتانیا روز به روز بیشتر شد.

دولت ایران شناسایی دولت عراق را منوط به قبول حقوق ایران نمود اما وزیر مختار انگلیس در یادداشتی رسمی به وزیرخارجه ایران اظهار داشت چنانچه دولت ایران، دولت عراق را به رسمیت بشناسد دولت انگلستان برای احقاق حقوق ایران در شط العرب وساطت خواهد کرد .

به این ترتیب پس از برقراری رابطه بین دوطرف و تبادل سفیر ، برای رسیدگی به اختلافات کمیسیون مشترکی در بصره با شرکت ایران و عراق و انگلستان تشکیل شد اما عراق از شناسایی حقوق و رفع اختلافات خودداری کرد و بریتانیا هم برخلاف قرار قبلی از عراق حمایت کرد.

اما از آنجا که عراق در قیومیت بریتانیا بوده و سرپل ارتباطی مهم آن بخصوص با هند محسوب میشد بنابراین بریتانیا می خواست مجاری ارتباطی را بطور کامل و بدون اشتراک با دیگران در کنترل خود داشته باشد بدین صورت از وعده خود سرباز زده و برخلاف وعده قبلی از عراق حمایت کرد.

به ناگزیر ایران طی یادداشت ۱۳۱۰/۹/۱۰-۳۲۸۶ موافقتنامه ۱۹۱۴ را بی اعتبار اعلام کرد و مجدداً رابطه تیره شد. ملک فیصل در سفر ۱۳۱۱ به تهران تمایل به حل اختلافات نشان و قرارشد مسائل در سفر متقابل رضا شاه به عراق حل شود ولی قبل ازانجام این سفر، پادشاه عراق درگذشت و مسائل لاینحل ماند.

بازهم اختلافات لاینحل مانده و تشدید شد تا آنجا که عراق در ۱۹۳۴ بر اساس موافقتنامه ۱۹۱۴ به جامعه ملل شکایت کرد . جامعه ملل ۲۶ می ۱۹۳۵ برای رسیدگی به این شکایت تشکیل جلسه داده اما اعلام کرد که دو کشور باید خود اختلافاتشان را حل کنند‌.

نوری‌سعید نخست وزیر عراق درتهران مذاکراتی انجام داد و نهایتاً پذیرفت که تنها دریک محدوده مشخص مقابل ناحیه مقابل آبادان وخرمشهر،خط تالوک به عنوان مرز باشد که منجر به قرارداد ۱۳۱۶ شد. هر چند این مساله،منافع ایران را تامین نمی کرد ولی درآن شرایط دستاورد مناسبی برای ایران محسوب میشد.

جنگ جهانی دوم منجر به اشغال دو کشور شد و بعد از رفع اشغال تمایل به تشکیل پیمانهای منطقه ای برای مقابله با کمونیسم پدید امد.پیمان بغداد باعضویت ایران و عراق و ترکیه و پاکستان اتحادیه‌ای برای همکاری های نظامی شد و امید میرفت تا در کنار آن همکاریهای بینابین هم توسعه یابد.

پیمان بغداد یک قرارداد نظامی برای مقابله با کمونیسم بود. این پیمان زنجیره ای از پاکستان و ایران و ترکیه و عراق را تشکیل میداد که سدی در برابر توسعه کمونیسم بودند. قرار بود اتحاد این کشورها، لایه اول مقاومت در برابر نفوذ کمونیسم باشد.

تا این زمان ، استقرار و استعداد ارتش ایران بر مبنای اولویت مسائل داخلی بود و سازماندهی آن در جهت مقابله با نا آرامی ها بود. بدین صورت که در هر یک از استان های مهم که سوابق ناآرامی یا ظهور قدرتهای عشایری و.‌.. را داشتند یک واحد ارتش استقرار یافته بود.

این استقرار فاقد نظم نظم و ترتیب خاصی بود و استقرار هر واحد برای فرونشاندن شورش در منطقه موردنظر بود و طبیعتا پراکندگی واحدها زیاد بودند و به این ترتیب در صورت بروز مشکل برون مرزی ، قادر به نشان دادن عکس العمل سریع در نقاط حیاتی و کمک رسانی فوری به هم نبودند.

واحدهای عمده آن زمان در کرمان و شیراز و اصفهان وبهبهان و دزفول و مشهد و تبریز و خرم آباد و سنندج مستقر بودند و با توجه به شرایط ضعیف حمل و نقل و شرایط راههای ارتباطی آن روزها ، در صورت بروز مشکل مرزی در هرنقطه‌ای ، بسیاری از واحدها فاقد ارزش عملیاتی برون مرزی بودند.

کارشناسان نظامی غربی میدانستند که در صورت حمله ارتش سرخ به ایران ، ارتش به هیچوجه توان مقابله مستقیم را ندارد و به سرعت از هم خواهد پاشید بنابراین یک استراتژی دفاعی منسجم طرح ریزی شد تا دارای توان حداقلی مقاومت باشد.

در این استراتژی جدید ،خط رشته کوه های زاگرس بعنوان سد دفاعی برگزیده شد و واحدها باید در شمال و غرب و جنوب، در زنجیره ای از از آذربایجان تا کرمان در پشت آن استقرار می یافتند تا بتوانند یک سد منسجم را تشکیل دهند.این استراتژی مستلزم تخلیه و بی دفاع گذاشتن تقریبا چهار پنجم کشور بود.

اما برنامه ریزان می دانستند که ارتش در صورت اصرار به دفاع در همه مناطق به سرعت منهدم خواهد شد.
بدین ترتیب در صورت حمله همسایه شمالی، ارتش باتخلیه نواحی شمالی و مرکزی درپشت این رشته‌کوه به دفاع از نواحی نفتی میپرداخت تا زمانیکه سایر قدرتهای غربی بتوانند با اعزام نیرو به کمک برسند.

بر مبنای این استراتژی دفاعی که در برخی منابع از آن با عنوان طرح "افشین" نام برده می شود ، تغییر مکان واحدهای نظامی به غرب و جنوب ایران در نظر گرفته شد و ساخت و ساز در مکان های در نظر گرفته شده، شروع شد.

در این زمان ، توان نظامی ایران در حدی پایین و ارتش در ابتدای راه است. تجهیزات ان بجا مانده از زمان جنگ جهانی دوم و قدیمی هستند. به گفته تیمسار طوفانیان در آن دوره موجودی ارتش ایران برابر با ۱۶۰۰۰۰ تفنگ M1 و تعدادی تانک M47 کهنه و به همراه تعداد دیگری کامیون و توپ کهنه بود.

دولت ایران امید داشت از طریق این پیمان بتواند اختلافات با عراق را هم رفع کند . فیصل دوم پادشاه عراق در ۱۹۵۸ به ایران آمد و با انجام مذاکراتی وعده حل اختلافات را داد که امید زیادی به آن بسته شد.

در همین ایام کودتای عبدالکریم قاسم در عراق اتفاق افتاد که با گرایشات چپ گرایانه بوده و تحولات اساسی در رفتار آن کشور پدید آورد. نظام جمهوری جدید با هدف تهییج مردم به تنش های خارجی متوسل شد و در وحله اول اختلافات ارضی با کویت و عربستان و ایران را پی گرفت.

دولت ایران سعی کرد که تنش های بوجود آمده با عراق را از طریق پیمان بغداد حل کند ولی سایر اعضا با این عذر که پیمان تنها با هدف مقابله با شوروی است و در مسائل دوجانبه بینابین دو عضو دخالت نمی کنند، تمایلی به دخالت نشان ندادند

متعاقب آن هم عراق در ۱۹۵۹ از پیمان بغداد خارج شد. خروج عراق از این پیمان بطور مستقیم اهمیت نداشت چون در خط اول قرار نداشت ولی برای امنیت استراتژی دفاعی ایران حائز اهمیت بود که میتوانست یک خلا در پشت این زنجیره دفاعی پدید آورد.

ارتش با مشاهده تهدید عراق به سرعت در طرح تجدید نظر و با تغییراتی سریعا دستور تغییرمکان و استقرار واحدها با آرایش جدید را داد و برنامه تجهیز ارتش با خرید تجهیزات مدرنتر و همزمان گسترش نیروهای مسلح سرعت گرفت که از آن جمله خرید سری تانک های M60 و سازماندهی لشگر خوزستان بود.

خروج یکباره عراق از صف پیمان بغداد و تغییر گرایشات سیاسی ان ، درس های مهمی برای شاه داشت که فهمید اولا قدرت ارتش باید در حدی باشد که در منطقه بر دیگران متکی نباشد و ثانیا بر پیمان های منطقه ای اصلا نمی توان تکیه کرد و باید متحدینی از قدرتهای فرامنطقه ای داشت.

حالا شوروی که جاپایی در منطقه پیدا کرده بود بشدت در حال تسلیح ارتش عراق بود در حالیکه ایران هنوز نتوانسته بود منبع مطمئنی برای تامین اسلحه بیابد این درحالی بود که رژیم عراق بر شدت تنش با دیگر همسایگان می افزود.

https://twitter.com/SnakeDocTop/status/1061506275534667777?s=19

دولت ایران سعی کرد در کنار برنامه های دفاعی، با متوازن کردن رابطه با شوروی امنیت خود را تامین کند. و در همان حال مذاکراتی را با بغداد هم انجام میداد ولی با توجه به شرایط ایدیولوژیک نظام حاکم بر عراق و وضعیت نظامی برتر آن، نتیجه ای حاصل نشد.

بزودی عبدالسلام عارف یار قدیمی قاسم که کنار گذاشته شده بود، موفق شد با یک کودتا قاسم را برکنار کرده و خود به تنهایی قدرت را در دست بگیرد. از این پس با برقراری روابط بسیار خوب عراق با مصر ، خطر برای ایران بیشتر هم شده بود.

با توجه به تهدیدات عاجل بوجود امده، تهیه و تدوین اولین طرح دفاعی ایران برای مقابله با عراق ، بنام "شاپورذوالاکتاف" در دستورکار قرار گرفت که سرانجام در شهریور ۱۳۴۵ اماده و به امضای ارتشبد ضرغامی فرمانده نیروی زمینی میرسد. این طرح بر مبنای مقدورات ارتش و طرحی پدافندی است.

این طرح بر مبنای مقابله و سرکوب هر نوع تجاوز همراه با پشتیبانی هوایی از عملیات زمینی و کنترل دهانه هرمز در خلیج فارس و بستن دهانه اروندرود و کنترل آن است که با عملیات تعرضی برای نابودی دشمن و متلاشی ساختن دشمن از طریق عملیات نفوذی و براندازی همراه خواهد بود.

بالا رفتن سطح تنش ها باعث توجه و تمرکز بیشتر ارتش در این سو شده بود و نظر به وضع متشنج مرزهای غربی ، طرح های ارتش به روز شده و در سال ۱۳۴۶ طرح "پیکار" توسط ستاد مشترک به ریاست بهرام آریانا تهیه ودر سال ۱۳۴۸ به تصویب شاه رسید که جایگزین طرح شاپور می شود:

"ارتش شاهنشاهی درصورت تجاوزکشورعراق باترکیب عملیات زمینی،هوایی،دریایی به منظورحفظ تمامیت واستقلال کشورشاهنشاهی ایران،منافع ملی،شرافت‌کشورشاهنشاهی، بااتکا به رشته‌کوههای زاگرس،انجام عملیات پدافندمتحرک درمنطقه خوزستان،پدافندنموده وآماده عملیات متقابل درصورت فراهم شدن شرایط میشود."

اساس طرح پیکار مبتنی بر پدافند در جبهه میانی و اتکا به زاگرس در منطقه کردستان و کرمانشاه است ولی در خوزستان، هدف آنست که پس از متوقف کردن پیشروی دشمن، با هدف دور کردن خطر از تاسیسات نفتی و سایر نقاط مهم اقدام به آفند شده و دشمن عقب رانده شود.

قابل توجه انکه هر چند ارتش ایران درآن سالها به سطح قابل قبولی رسیده بود ولی هنوز پشتوانه و پتانسیل آن در حدی نبود که بتواند در یک طرح آفندی قاطع برون مرزی شرکت کند و طراحی ها همواره بر مبنای پدافند بوده و تعرضی یا پیشدستانه نیست و با هدف عقب راندن دشمن از مناطق خودی تنظیم می شود.

هر چند از کم کم از تنش های بینابین کاسته شده و حتی سفر عبدالرحمن عارف به تهران باعث شد که مذاکرات دیگری برای رفع اختلافات دنبال شود ولی کودتای حزب بعث و به قدرت رسیدن حسن البکر در عراق و افکار بلندپروازانه این حزب برای رهبری جهان عرب باعث ایجاد مجدد تنش ها شد.

جدال بالاگرفته و در فروردین ۴۸ این تنش ها به سطح بالایی میرسد که مشکلات زیادی را پیش میاورد. عراق اختلالاتی در حرکت کشتی ها و روابط مرزی بوجود می آورد. تا این زمان کنترل روابط مرزی و برخوردها به عهده ژاندارمری است. تنش های پیش آمده، باعث می شود تدابیر جدیدی در پیش گرفته شود.

هرچند شط العرب برای عراق مهم است ولی اهمیت آن برای ایران هم بسیار است. علاوه بر آبادان و پالایشگاه عظیمش ، بندر مهم خرمشهر و خسرواباد در آنجا قرار دارند . تعداد بالای کشتیهای ورودی و مجموع عوارض سنگین اخذ شده از آنها که بجای هزینه در اروند ، به خزانه عراق میرود هم باعث اختلاف است

یکی دیگر از دغدغه های امنیتی ایران در این ناحیه ، به شهریور ۲۰ برمیگردد که کشتیهای بریتانیا با مجوز عراق به داخل شط العرب آمده و براحتی در کنار کشتیهای ایرانی قرار گرفته و در زمان مناسب و در غافلگیری نیروی دریایی نوپای ایران ، آن را قتل عام کردند.

در ۱۳۴۸/۱/۵ گزارشی به شاه ارائه می شود که «ايستادگی در مقابل خواسـته هـاي كشور عراق ممكن است باعث درگيريهايی شود كه از عهده ژاندارمری خارج است و دخالت ارتش را ضروری نمايد.»
همچنـين در گـزارش بر ضعف دفـاع از مراكـز حساس و نفتی از جمله پالايشگاه آبادان ، تأكيد شـده اسـت.

کمیسیونی در ستاد بزرگ ارتشتاران تشکیل و با ارزیابی اوضاع به این نتیجه میرسد که "اقدامات دولت عراق با توجه به درگیری با کردها و از طرف دیگر با اسراییل بیشتر تبلیغات و تظاهر است و با توجه به وضع موجود امکان تجاوز و تعرض از طرف نیروهای عراقی ضعیف است."

اما تیمسار جم جانشین ستاد بزرگ ارتشتاران ذیل نتیجه این کمیسیون نظر خود را میدهد: "معذالک ارتش باید خود را در مقابل خطرناک ترین احتمالات آماده کند و نمیشود به اتکا برآوردی که ممکن است غلط از آب درآمد منافع کشور را به خطر انداخت."

با توجه به وخامت اوضاع ،به فرمان شاه یک فرماندهی بنام "عملیات مشترک اروند" درمنطقه خوزستان تشکیل میشود که خارج از سلسله مراتب نیروها و مستقیما تحت امر ستادبزرگ ارتشتاران و شخص شاه قرار دارد.لشگر خوزستان تحت امر این فرماندهی قرار و به نواحی مرزی اعزام و درمواضع پدافندی قرار میگیرد

وزارت خارجه عراق در۱/۲۶ به سفیر ایران اعلام کرد:عراق شط‌العرب راجزیی از قلمروخودمیداندو ازایران میخواهد پرچم خودرااز فراز کشتیها پایین بیاورد ونفرات نیروی دریایی ایران ازکشتیهای تجاری خارج شوند والا عراق متوسل به زور ودرآتیه اجازه نخواهدداد کشتیهای با مقاصدایران واردشط‌العرب شوند

علی رغم انکه در برآوردها، نیروهای عراق در وضعیت خوبی ارزیابی میشوند ولی با توجه به تحلیل شرایط ، تصمیم گرفته می شود که بر خلاف رویه دهه قبل، این بار پاسخ سخت و قدرتمندی به عراق داده شود که برروی عدم توان عکس العمل عراق محاسبه میشود ولی تاکید برعدم تعرض است

https://twitter.com/Rollo44840497/status/1310357308606685184?s=19

در ۱۳۴۸/۱/۳۰ قائم مقام وزارت خارجه ایران؛ خسرو افشار؛ در مجلس سنا حاضر و ضمن ارائه گزارشی از وضع فیمابین ، عهدنامه های قبلی در مورد شط العرب را ملغی و آمادگی ایران برای مذاکرات قرارداد جدید را اعلام کرده و اخطار کرد هر گونه تعرضی با مقاومت و عکس العمل شدید مواجه خواهد شد.

بطور رسمی نیز اعلام می شود که کشتی سینا تحت پرچم و با راهنمایان ایرانی و با اسکورت کامل نیروی دریایی و هوایی و در شرایط آماده باش نیروی زمینی از شط العرب عبور خواهد کرد و در خلیج فارس نیز مقررات اسکورت شناورها برقرار خواهد بود.

کلیه وظایف این عملیات تحت نظر قرارگاه "فما" انجام شده و تیمسار مین باشیان فرمانده ارتش سوم شخصا در آبادان حضور یافته و عملیات را سرپرستی می کند. برای پیش بینی شرایط فوق العاده هم مقررات خاموشی شبانه و اخطار مقابله با حملات هوایی در منطقه به اجرا در میاید.

علی رغم اعتراضات و اخطارهای عراق، کشتی ابن سینا در ۱۳۴۸/۲/۲ با اسکورت شش ناوچه نیروی دریایی همراه با پوشش کامل جنگنده‌ها و در آماده باش کامل نیروی زمینی، حرکت در شط العرب را آغاز می کند. ناوچه های عراقی بدون شلیک گلوله راه را باز کرده و کشتی تحت اسکورت سنگین کل مسیر را طی می کند

ریسک حساب شده ایران جواب داده و ضمن انکه حرفش را با قدرت دیکته می کند ، برای نشان دادن میزان جدیت خود عملیات اسکورت کشتی ها را همچنان ادامه میدهد . تنها واکنش عراق اخطار رادیویی به کشتیهاست ولی واضح است که بازی را باخته.

ایران با هماهنگی کامل نظامی و دیپلماتیک ، ضمن نشان دادن قدرت خود و ایجاد بازدارندگی کامل، حالا با یک سیاست درست و پرهیز از زیاده خواهی و ماجراجویی، خواسته های قابل حصولی را هدف گرفته و مجددا عراق را به مذاکره دعوت می کند. ایران حالا قرارداد ۱۳۱۶ را لغو شده میداند.

ایران توانست به یکی از مهمترین مولفه‌های بازدارندگی که "وحشت" است برسد. با یک سیاست خارجی منسجم که خواسته ها را واقع بینانه جلوه میدهد، اکثر دولتهای منطقه نظیر کویت و عربستان و پاکستان سیاستی متمایل به ایران یا بی‌طرفانه اتخاذ و اقدامات عراق حتی در مسکو با سردی مواجه میشود .

هر چند همچنان تنش‌های کوچکی بین دو دولت وجود داشت ولی برخوردها کوچکتر شدند بطوریکه نهایتا در نیمه دوم سال ۱۳۴۸ نیروها از مرز عقب کشیده شدند. ولی درگیری اخیر بر سر اروند که تا نزدیکی جنگ هم پیش رفت شاه را بیش از پیش راجع به تقویت ارتش مصمم کرد.

با توجه به سیاست خروج بریتانیا از منطقه و خلا پیش رو ، ایران توانست سایر قدرتها را برای ایفای نقش خود قانع کند که منجر به دستیابی بیشتر به انواع سلاح ها شد بطوریکه در طی چند سال آینده توانایی ارتش افزایش چشمگیری یافت و به این ترتیب نیاز به طرح جدیدی با مفروضات به روزتر بود

با درآمدهای بیشتر حاصل از افزایش قیمت نفت و توان بیشترصادرات در سایه ثبات سیاسی ، ارتش شاهنشاهی هم می توانست امکانات بیشتری را در اختیار گرفته و سازمان خود را توسعه دهد

در طی سالهای پس از ۱۳۴۸ همچنان درگیریهای کوچکی وجود داشت اما مهمترین انها، تنشی بر سر تسخیر جزایر سه گانه پیش آمد که منجر به قطع روابط از سوی عراق شد و حادثه دوم که مهمترین درگیری طی این مدت بود در بهمن ماه ۱۳۵۲ اتفاق افتاد که در مورد آن افسانه سرایی های زیادی شده است.

ایران از سال ۴۹ در منطقه مهران و بر روی رود کنجان چم اقدام به احداث سد می کند که قسمتی از آب را به داخل دشت هدایت می کند و قسمتی دیگر به داخل دشت زرباطیه هدایت می شود . در این منطقه چند تپه استراتژیک هم وجود داشت که مورد اختلاف طرفین بود .

پس از رویدادهای سال ۴۸، ایران به تدریج نیروهای ارتش را از مرز عقب کشیده بود و از جمله این منطقه به ژاندارمری واگذار شده بود که در این ناحیه تنها یک گروهان از نیروهای عشایری به نام "دلاوران" مستقر بودند و با توجه به شرایط گمان حمله ای از سوی عراق نمی رفت.

نیروهای عراق بعنوان تخریب سد کنجانچم ولی در اصل برای تصرف تپه های مذکور بخصوص ارتفاع ۳۴۳ با پشتیبانی نیروهای زرهی و هوایی حمله محدودی را در منطقه رضاآباد انجام می دهند که نیروهای ایران ابتدا در برابر آن غافلگیر می شوند.

اما پس از کشف حمله ، با واکنش متقابل این نیروها و اعزام نیروهای تقویتی ارتش که جمعا در حد یک تیپ بودند این نبرد در زمانی حدود ۱۲ ساعت و با تحمیل تلفات به نیروهای عراق و بازپس گیری ارتفاعات و بیرون راندن انها به اتمام میرسد.

درگیریهای سال ۵۲ نشان داد که برخوردهای مرزی همچنان درکار خواهند بود و عراق آرام نخواهد نشست اما توان ارتش ایران به سطح بالایی رسیده بود که حال میتوانست برنامه های دیگری را فراتر از ماموریت پدافندی در برابر تجاور درپیش بگیرد.

https://twitter.com/Rollo44840497/status/1310361332835909634?s=19

پس از عملیات "عما" ، ارتش بررسی طرح های دیگری را در برنامه گذاشت که به تدریج بررسی و تکمیل میشد. با توجه به شرایط جدید و الزامات روز ، طرح ابومسلم در سال ۱۳۵۲ توسط ستاد نیروی زمینی تهیه و به امضای ارتشبد اویسی رسید که میتوان گفت کاملترین طرح نیروی زمینی در مقابله با عراق بود.

تاکنون کلیه طرح های ایران پدافندی و مبتنی بر انجام عملیات متقابل در برابر تجاوز برای رسیدن به مرزها بود . این بار مولفه "تعرض در برابر تعرض" به طرح وارد شد بر این مبنا که چنانچه دشمن یک حمله جدی تعرضی انجام داد عملیات متقابل سریعا به خاک او کشانده شود.

این مساله باعث میشد تا کلیه مشکلات و خرابیها و تهدیدات ویرانی تاسیسات حیاتی و زیربنایی و مراکز جمعیتی و عوارض اجتماعی ناشی از جنگ به خود دشمن منتقل شده و خسارات به سرزمین او وارد اید به این ترتیب از این پس طرح "ابومسلم" در دستور کار قرار گرفت.

در این طرح ماموریت نیروها؛ "پیشروی حتی تا بغداد" به منظور اهداف زیر است:
-از بین بردن پتانسیل دشمن.
-کشاندن عملیات به سرزمین دشمن و پیشروی حتی تا بغداد به منظور بهره برداری از نتایج سیاسی و روانی آن.
-دورکردن خطرات احتمالی از مناطق نفت خیز و نقاط حیاتی و حساس کشور شاهنشاهی.

همچنین شامل دو تلاش اصلی بوسیله دو سپاه درخط است:
- سپاه یکم در شمال تلاش اصلی در سمت خسروی-خانقین به منظور تصرف هدف های واگذاری
- سپاه دوم در جنوب عهده‌دار تلاش اصلی در محور شلمچه-تنومه به منظور تصرف هدف های واگذاری

لشگر ۸۱ زرهی عهده دار تلاش اصلی یکم در سمت قصرشیرین-خانقین-بعقوبه تک کرده و بعقوبه را تامین می کند.
لشگر ۱۶ بنا به دستور کوت را تامین می کند.
لشگر ۹۲ عهده دار تلاش اصلی دوم تک نموده و تنومه و عماره را تامین می کند.

لشگرهای ۲۸ و ۶۴ پیاده پدافند کرده و بنا به دستور تک می کنند‌
لشکرهای یک پیاده و گارد و تیپ های نوهد و هوابرد و... احتیاط بوده و لشگر ۷۷ و مراکز کرمان و بیرجند هم مرز شرقی را پوشش می دهند.

درپیوست طرح،برای تامین نیروی انسانی لازم پیش‌بینی شده بود که علاوه بر شتاب درآموزش و فراخوانی یک‌سوم پرسنل اموزشی وفرهنگی، ازافسران احتیاط وبازنشسته هم استفاده و سربازان احتیاط به میزان لازم فراخوان،بطوریکه تعداد افسران و درجه داران به دوبرابر و سربازان نیز ۸۵۰۰۰ نفر افزایش یابند

این طرح شامل مفروضات قابل اهمیتی است که موارد مهمتر ذکر می شود:
- شوروی با توجه به عواقب دخالت که ممکن است به جنگ جهانی منجر گردد دست به دخالت مسلحانه از طرف خود یا افغانستان که در آنجا نفوذ دارد نخواهد زد ولی امکان تحریکات و پشتیبانی معنوی از عراق وجود دارد.

-دولت سوریه ضمن پشتیبانی مادی و معنوی از عراق پایگاه های هوایی خود را در اختیار آن قرار خواهد داد ولی به دلیل نیاز به حفظ تمامیت خود در مقابل اسرائیل قادر نخواهد بود نیروهای زمینی خود را بطور موثری به پشتیبانی از عراق وارد عمل نماید.

-وحشت اعراب از آفند اسرائیل مانع خواهد شد که نیروی قابل ملاحظه ای به پشتیبانی عراق اعزام کنند.
-انتظاری برای پشتیبانی کشورهای پیمان مرکزی از ایران نیست ولی ممکن است انگلستان برای حفظ مصالح خود در شیخ نشینهای خلیج فارس از عبور ناوهای مصری ممانعت بعمل اورد.

کشور پاکستان در درگیریهای سیاسی و نظامی ایران با عراق بسته به وضعیت از ایران جانبداری نموده و به نحوی پشتیبانی خواهد کرد
روش سیاسی سایر کشورها در حدود مقررات سازمان ملل خواهد بود که هر تجاوزی را محکوم و سعی در برقراری صلح خواهند کرد.

این طرح همچنین احتمال وجود تهدید تجاوزات شوروی و عکس العمل ممکن را هم بررسی کرده است که در صورت وقوع ؛ سیاست درپیش گرفته شده همان مقاومت موثر در نقاط پیش بینی شده و انتظار برای رسیدن کمک از سوی دوستان است.

"احتمال بروز یک جنگ جهانی وجود ندارد و درصورتی که جنگ شود کشورما به انگیزه موقعیت حساسی که داردمورد تجاوزهمسایه شمالی قرارخواهدگرفت اماباتوجه به بستگی ایران به دنیای ازاد دوستان ومتفقین ایران رامنطقه خواهد کشانید و تا حدودامکان کشور شاهنشاهی را دردفاع از مرز وبوم یاری خواهند کرد"

در این طرح بر ناتوانی سازمان ملل به عنوان مرجع جلوگیری از مخاصمات به منزله درس عبرتی برای سایر کشورها یادشده و تاکید شده که کشورها برای حفظ تمامیت ارضی و تداوم و بقایشان باید نخست به قدرت نیروهای ملی خود متکی باشند.

https://twitter.com/Rollo44840497/status/1310353734489329665?s=19

در همین سال طرح "سبلان" برای نیروی هوایی تهیه و به امضای تیمسار خاتمی رسید که ضمن توجه به افزایش قابلیت های نیروی هوایی ، اساس آن برای پشتیبانی نیروی زمینی در طرح ابومسلم و شامل ماموریت‌های زیر است :

-اجرای عملیات هوایی بمنظور بدست آوردن برتری هوایی با حمله به تاسیسات هوایی و نابودی هواپیماهای دشمن روی زمین
-اجرای عملیات پدافند هوایی بمنظور جلوگیری از نفوذ دشمن
-پشتیبانی از نیروهای سطحی پس از بدست آوردن برتری هوایی

این طرح در سال ۵۵ مورد تجدیدنظر و تحت نام "زاگرس" به امضای تیمسار ربیعی رسید و در نظر گرفته شد که "براساس خط مشی امنیت ملی و پس از تجاوز دشمن، ارتش شاهنشاهی باید ضمن پدافند از موجودیت کشور باید تجاوز دشمن را درهم کوبیده و عملیات نظامی را سریعا به سرزمین دشمن بکشاند"

طرح عملیاتی اولیه نیروی دریایی به نام "شاهین" در سال ۱۳۴۸ و ریاست دریابد رسایی تدوین شد که این طرح نیز در سال ۱۳۵۵ مورد تجدید نظر قرار گرفته و مجددا با همین نام مورد تصویب قرار گرفت.

بدین ترتیب پس از به روز رسانیها، ایران در حدود سال ۱۳۵۵ دارای سه طرح "ابومسلم" و "زاگرس" و "شاهین" برای هر کدام از نیروها و همچنین طرح "عملیات روانی" بود که طراحی مانورها و دستورات عملیاتی بر اساس آن بوده و همگی نیروها آماده اجرای آن در زمان لازم بودند.

با طراحی رژه ها و مانورها در مناسبت های مختلف و همچنین تبلیغات در جراید و سینما ضمن نمایش قدرت بازدارنده نیروها ، اعتماد به نفس دوچندان در جامعه و احساس وحشت و ترس در دشمنان که لازمه بازدارندگی بود ایجاد میشد.

با این سطح از قدرت نظامی توام با توان اقتصادی بالا ، در حالیکه عراق هرچه بیشتر درگیریهای تحت حمایت ایران بود ، برای دولت بعث چاره ای جز کوتاه آمدن در جهت یک توافق نبود.

بدین ترتیب ایران آنچه را که سالها بدنبالش بود بدست آورد. ولی این قرارداد به معنی آن نبود که میتوان آسوده بود. ایران میدانست که برای حفظ دستاوردهایش باید قدرتمند بماند. سرتیپ بایندریان از اوایل خدمتش در لشگر زرهی اهواز ذکر می کند که روزی تیمسار حمیدجهانبانی فرمانده لشگر می گوید:

"گوشتان را باز کنید. جنگ ما با عراق حتمی است. یا در زمان من یا بعد فرماندهی من . آیا دلیل خرید ۳۰۰۰ تانک روسی برای جنگ با سوریه است؟ ایا برای این است که می خواهد با اسرائیل بجنگد؟ آیا می خواهد با اعراب بجنگد؟

حزب بعث حزب خودجوشی است که جز اهداف تعرضی به شرق خود و چشم طمعی که به خوزستان دارد به چیز دیگری نمی اندیشد." او در ادامه از نیروها می خواهد به آموزش و تعمیر و نگهداری اهمیت داده و آن را در سطح بالا نگهدارند.

اما وقوع انقلاب وضعیت ارتش را درهم ریخت. دولت انقلابی در اولین گام سلسله فرماندهی ارتش ایران را نابود کرد.

اعدام و تصفیه نیروهای رده بالای ارتش ایران شبکه فرماندهی را مختل کرد و در ادامه حتی کسانی را به فرماندهی واحدهای اصلی ارتش ایران رساند که در بالاترین حالت ، تنها سوابق فرماندهی گردان را در کارنامه داشتند.

اما وقوع انقلاب وضعیت ارتش را درهم ریخت. دولت انقلابی سراغ قراردادهای تسلیحاتی هم رفته و ضمن لغو آنها ، بدنبال فروش تسلیحات استراتژیک ایران هم بود.

ضربه بعدی کاهش مدت خدمت سربازی به میزان یکسال بود که توان انسانی ارتش را به چهل درصد ظرفیت سازمانی خود رساند.

روی کار آمدن یک حکومت انقلابی و عدم تمرکز قدرت و دخالت های برانگیخته از شور انقلابی در امور عراق با اندیشه صدور انقلاب رژیم بعث در شرایطی که اکثریت جمعیت آن شیعیان هستند ، حکومت بعث را نگران کرد.

عراق ضمن مواجه شدن با اثرات بی ثباتی داخلی ، به تدریج با از بین رفتن تاثیرات بازدارندگی ارتش ایران ، تمایل داشت ضعف و حقارت خود در قرارداد ۱۹۷۵ را به نحوی جبران کند.

پس از دوره ای تنش های کوچک کلامی ، از ۱۵ فروردین ۵۹ از سوی ژاندارمری و یگانهای مرزی اخباری مبنی بر تقویت کامل پایگاههای مرزی عراق و همچنین انجام مانورهای ارتش عراق در آن ناحیه می دادند و این اولین نشانه های مرحله جدید تنش ها بود که باعث هشدارهایی در تهران شد.

در هجدهم فروردین ۵۹ و همزمان با اعلام قطع رابطه امریکا با ایران ، سعدون حمادی طی نامه ای رسمی به کورت والدهایم اعلام کرد که عراق اشغال جزایر سه گانه را به رسمیت نمی شناسد. صدام هم طی سخنانی این ادعا را تکرار کرد.

ولی در بین مقامات سیاسی تهران این مساله جدی گرفته نشد و در تهران، واکنش های رسمی در همان حدود لفاظی های اعلام مواضع توسط رئیس جمهور و رئیس مجلس بود. مقامات ایران همگی سعی داشتند در مبادله گروگانهای امریکایی برای خود نقشی بیابند و مسائل دیگر چندان مهم نبود.

اما ارتش و ژاندارمری با احساس خطر، اعلام آماده باش کردند . نیروی زمینی در ۱۹ فروردین دستور داد همه یگانها به استثنای مراکز فرهنگی و آموزشی به حالت آماده باش کامل درایند.
از این روز برخوردهای مرزی کوچک شروع شد و همچنین عراق اقدام به فعال کردن طرفداران خود در خوزستان کرد.

ستاد مشترک در مهرماه ۵۸ دستور به بازنگری در طرح های نظامی قبل از انقلاب و به روز کردن انها داده بود.
طرح های ابوذر و البرز و ذوالفقار بر این مبنا تهیه شد.اما مشکلات در جابجایی مدام فرماندهان و روسای ستاد مشترک و بی اعتمادی پدید آمده در اثر کودتاها ، موجب به تعویق افتادن طرح ها شد

همچنین جنگ قدرت سران انقلاب در جناح های مختلف و وجود مراکز متعدد تصمیم گیری و همچنین جدی نگرفتن وضعیت بغرنج پیش آمده و ندیدن تهدیدات پیش رو و دخالتها در سلسله مراتب فرماندهی باعث به تعویق افتادن این امور میشد.

در حالی که ارتش عراق در فروردینماه ۱۳۵۹ در دو نوبت سربازان منقضی خدمت و احتیاط خود را احضار میکند، در کشور ما طی اعلامیه شماره ۷ مورخ سی شهریور ۵۹ یعنی تنها یک روز قبل از شروع جنگ و حمله سراسری سربازان منقضی خدمت سال ۱۳۵۶ را به خدمت فراخوان داده و احضار میکند.

سرهنگ مفید می گوید :"اولین اصل هر تصمیمگیری، هر تهیه برآورد، هر تهیه طرح عملیاتی «مأموریت» است، که بر اساس تصمیم فرمانده گرفته میشود. فلاحی به اتفاق ظهیرنژاد و سرهنگ کتیبه با ارائه اطلاعات و برآوردها و نقشهها برای تصمیم گیری به فرماندهی کل قوا بنی صدر مراجعه میکنند.

رئیس‌جمهور کشور آقای بنی‌صدر میگوید: «من تصمیمگیرنده نیستم. بروید و به آقای هاشمی رفسنجانی بگویید.»
این هیئت به حجت‌الاسلام علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی مراجعه میکنند. ایشان میگوید ، بروید و در صحن علنی مجلس مطرح کنید. آنها هم میگویند: بروید به رهبر بگویید."

"... رئیس‌جمهور بنی صدر به تیمسار ظهیرنژاد دستور میدهد که بروید از لشکرها بازدید کنید. تیمسار ظهیرنژاد میگوید: من به اهواز نمیروم، چون به لشکر ۹۲ زرهی فرماندهی ندارم. در آنجا همهکاره آقای سیدمحمد غرضی استاندار خوزستان است

در ادامه میگوید: «من به کردستان نمیروم چون بر نیروهای آنجا فرماندهی ندارم، در آنجا جناب سرگرد علی صیادشیرازی فرمانده است.» و میگوید: «لشکر ۷۷ مشهد را نمیتوانم جا‌به‌جا کنم، چون در آنجا آقای غفوری فرد استاندار خراسان مانع میشود.»"

با توجه به شرایط آن روز نیروهای مسلح، طرح ابوذر بر اساس ماموریت پدافندی تنظیم شد:
"نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران از دالامپرداغ تا فاو از مرز باختری ایران و عراق دفاع نموده و با استفاده از عناصر لشكر ۹۲ زرهی و تیپ ۵۵ برد از روخانه اروندرود دفاع می کند"

در ماموریت پدافندی لشگر ۹۲ هم آمده:
"در منطقه مربوطه دفاع كنید، پیشروی دشمن را در جنوب اهواز در مناسبترین مواضع پدافندی سد نمائید.آماده باشید پس از ورود لشكر ۱۶زرهی به منطقه آن‌لشكر، بنابه دستورهماهنگیهای لازم رابرای عملیات آفندی لشكر۱۶زرهی در محورعین‌خوش به علی غربی معمول دارید"

اما دستورالعمل اجرایی این طرح در چهارمرحله طراخی شده بود که بر اساس ان انجام عملیات تاخیری در مرحله اول پیش بینی شده بود:

۱-"نیروی زمینی در منطقه با ۴لشکر ویک تیپ پیاده درمنطقه دفاعی مقدم از شمال باختری تا جنوب اجرا مینماید.لشگر۶۴ و لشگر ۲۸ به ترتیب در شمال، لشگر ۸۱ زرهی و تیپ۸۴ پیاده درمرکز،لشگر۹۲ زرهی در جنوب لشگرهای درخط بااعزام عناصر تامین حرکت متجاوز را درزمین های بلافصل مرز به تاخیر می اندازد"

۲-"پس از عقب نشینی عناصر تامینی یگانهای نیروی زمینی به ترتیب زیر در منطقه دفاع می کنند: لشگر ۶۴ و ۲۸ پیاده در شمال لشگر ۸۱ زرهی و تیپ ۸۴ پیاده در مرکز و لشگر ۹۲ در جنوب دفاع می کنند و پیشروی دشمن را در مواضع سدکننده و پیش بینی شده متوقف و کند می کنند"

۳-"نیروی زمینی برای انهدام نیروهای متجاوز پس از آمادگی و انتقال با برداشت نیرو از سایر مناطق دفاعی رخنه کرده اند پاتک نموده و مرز قرارداد را ترمیم می نماید."

۴-"نیروی زمینی بنا به دستور با ۳ لشکر زرهی در خط ، ۸۱ زرهی در محور عمومی قصرشیرین خسروی خانقین بغداد و لشگر ۱۶ زرهی در صورت برداشت از منطقه و تمرکز در خوزستان در محور عمومی عین خوش علی غربی کوت و لشگر ۹۲ در محور تنومه بصره ناصریه آفند و نیروهای متجاوز را نابود می کند."

نیروی دریایی هم طرح "ذوالفقار" را تهیه می کند و نیروی هوایی نیز با تجدیدنظر در طرح قبلی خود" طرح نبرد البرز" را آماده می کند اما با توجه به قید انتقامی ، خود را از حمله پیشدستانه و غافلگیری دشمن محروم می کند

"از آنجا که جو سیاسی حاکم بر کشور اجازه پیشدستی به نیروی هوایی اجا را نمیدهد لذا هنگام بروز مخاصمات میان دو کشور نیروی هوایی عملیات هود را برمبنای واکنش انتقامی به شرح زیر طرح ریزی می کند."

طرح ابوذر شباهت بسیاری به طرح ابومسلم دارد اما واقعیت های روز مثل عدم توجه به وضعیت نیروی انسانی و تجهیزاتی در نظر گرفته نشده.اکنونتوان ارتش با طرح هایی نظیر کاهش سربازی یا اخراج و تصفیه نظامیان کاهش بسیاری یافته است و آموزش در بسیاری یگانها تعطیل شده است.

https://twitter.com/Rollo44840497/status/1310365173157371905?s=19

واضح است که توان افندی برای حمله به داخل عراق و پیشروی "حتی تا بغداد" در طرح ابومسلم مربوط به زمانی بود که ایران پشتیبانی تسلیحاتی ایالات متحده را دارا بود. بنابراین بنظر می رسد که مرحله چهارم طرح هم فاقد ضمانت اجرا است.

در تیرماه مجددا حملات شدید عراق به پاسگاه ها آغاز شد که موجب شد تا تیپ ۹۲ اقدام به تقویت آنها کند ولی در همین حین در بیستم تیر کودتای نوژه اتفاق افتاد.

با کشف کودتای نوژه دستگیریها و محاکمه های وسیعی درنیروی هوایی صورت گرفت که باعث تضعیف آن شد.به همین بهانه هم پادگانهای لشگر۹۲زرهی توسط غرضی استاندار خوزستان به همراهی سپاه اشغال وفرمانده لشگر به همراه فرماندهان تیپ وگردان دستگیر شدند که باعث تضعیف هرچه بیشتر این یگان درگیرنبرد شد

ولی با این شرایط درگیریهای در مرداد و شهریور بیشتر شد تا آنکه در نوزده شهریور فرمانده لشگر ۹۲ استنباط کرد که حمله عراق قطعی است و به نیروها دستور داد آماده مقابله با واحدهای عراقی باشند.

پس از این فشارهای طاقت فرسا و درگیری های شدید و حملات سنگین عراق، نیروی زمینی متوجه مشکلات طرح ابوذر شده و می برد که لشگر ۹۲ با این کاهش شدید توان ، قدرت ایستادگی در مقابل هجوم همه جانبه عراق را ندارد.

۲۱ شهریور ستاد مشترک به نیروی زمینی اعلام کرد حمله عراق قطعی و تلاش اصلی در خوزستان خواهد بود . این در حالیست که از مدتها پیش نشانه های حمله اشکار و می توانست زودتر از اینها اقدام به تقویت نیروها و آمادگی در مقابل عراق انجام شود

در شرایطی که از اوایل شهریور احتمالات جدی حمله عراق بود اعزام یگان هایی نظیر لشگر ۱۶ یا لشکرهای پیاده دیگر به خوزستان ضروری بود که احتمالا این امر به عدم درک وخامت اوضاع از سوی مقامات سیاسی و یا عدم توانایی ارتش در جابجایی یگان های بزرگ خود به دلیل حساسیت ها و سوظن ها بود.

با وجود شرایط سخت جنگی ، جو سوظن به ارتش همچنان حکمفرماست و فرماندهان در بسیاری موارد اختیار جابجایی واحدهای خود را ندارند بطوریکه اطلاعیه های ستاد مشترک در سی شهریور قابل ذکر است. ابتدا اطلاعیه شماره ۱۳ از سوی ستاد مشترک صادر می شود:

« هممیهنان عزیز تهرانی
یگانهای ارتش برای دفاع از نقاط حساس تهران مانند تلویزیون و مشابه آن، بایستی از پادگانها خارج شده و به مناطق محوله اعزام گردند. علی‌هذا از عموم مردم تهران تقاضا میشود در جلو پادگانها تجمع نکرده و موجب تأخیر حرکت برادران سرباز خود نشوند.»

اما صدور اطلاعیه بعدی در تنها دو ساعت از اطلاعیه قبلی بخوبی وضع موجود را توصیف می کند که در روز قبل از جنگ، ارتش اجازه خروج نیروهای خود از پادگانها را نمی یابد. اطلاعیه شماره ۱۵ ستاد ارتش :

«تا دستور ثانوی، هیچ‌یک از واحدهای مستقر در پادگانهای تهران حق خروج از سربازخانههای خود را نداشته، فقط گروه ۳۳ توپخانه و یگانهای جمعی آن برای استقرار یگانهای پدافند هوایی، با اجازه ستاد مشترک به محلهای تعیین شده عزیمت نمایند.»

پیش از این ، در پانزدهم شهریور عراق منطقه زینل کش را تصرف کرد و پس از آن نیز پنج پاسگاه دیگر را.
با مواجه نشدن با واکنش سخت ، عراق دریافت بازدارندگی ارتش از بین رفته و از واکنش هایی مانند آنچه در سال ۴۸ یا ۵۲ اتفاق افتاد دیگر خبری نیست.

با از بین رفتن بازدارندگی ارتش ؛ عراق با آزمون اراده و میزان جدیت و قدرت نیرو های ایران برای درگیری در یک جنگ جدی ، از توان و تمایل نیروهای ایران برای یک درگیری برآوردی بدست آورد که در تصمیمش برای ورود به خاک ایران موثر بود.

صدام در ۲۶ شهریور در یک سخنرانی تلویزیونی چهار مطلب را بیان کرد:
"-دولت عراق فقط قرار داد ۱۹۱۶ با ايران را قبول دارد و ساير قراردادها از نظر عراق بی اعتبارست.
-كل آبراهه شط العرب جزو آب های ساحلی عراق است
- قرارداد ۱۹۷۵ الجزاير مردود است.

-آنچه كه برابر قرارداد الجزاير باید به ايران مي داديم، نخواهيم داد و آنچه كـه بايـد ميگرفتيم به زور خواهيم گرفت."
حالا دیگر جنگ قطعی بود و مساله ، فقط زمان شروع ان است. بنابراین دیگر هر حرفی از غافلگیری از سوی هر کسی بی معناست.

سپاه هم از قول منابعش گزارش کرد که عراق در ۲۸ و ۲۹ حمله خود را از محور مهران دهلران ایلام سومار آغاز خواهد کرد.
گزارشات نیروی زمینی و ستاد مشترک هم موید احتمال قطعی انجام حمله است.

حمله همه جانبه عراق در شرایطی در ۳۱ مهرماه آغاز شد که لشگر ۹۲ زرهی در خوش بینانه ترین حالت در مقابل نیرویی با قدرت چهار برابر خودش قرار گرفته بود./پایان

پی نوشت: با پوزش فراوان توضیحی لازم است:
۱- " عملیات مشترک اروند" همان "عما" است.
۲- تاریخ شروع جنگ ۳۱ شهریور است که در توییت آخر اشتباه ذکر شده.
علی رغم سعی من متاسفانه اشتباهاتی نظیر مورد آخر هست که آن را به حساب خستگی بگذارید. از دید خطا پوش دوستان تشکر می کنم.

پی نوشت دوم:
این توضیحات تکمیلی مرتبط از دوست گرامی @Kobaz4 را هم بخوانید.

https://twitter.com/Kobaz4/status/1310536452112101376?s=19