دردوره پس از آزادی خرمشهر؛ عملیات والفجر ۸ برای تسخیر فاو موفق‌ترین عملیات ایران در دستیابی نسبی به اهدافش شمرده میشد. شهری که آنچنانکه صدام آن را مینامید: «مدينة الفداء و بوابة النصر العظيم» سرانجام نقطه‌عطف سرنوشت پایان جنگ هم شد.
پس از شکست عملیات رمضان و والفجر مقدماتی ، با مشاهده وسعت استحکامات و عدم توانایی شکستن آنها، ایران اقدام به تغییر استراتژی کرد که عملیات در مناطق میانی جبهه و آن نواحی که عراق قادر به استفاده از برتری تجهیزاتی خود نباشد در دستورکار قرار گرفت. 
عملیات خیبر در مناطق باتلاقی در ابتدا برای عراق غافلگیرکننده بود اما بخاطر مشکلات زیاد در طراحی و اجرا و خطوط طویل ۴۰ کیلومتری پشتیبانی و عدم توان پشتیبانی آتش توپخانه و برتری هوایی فاحش عراق و محدود بودن خشکی‌ها و ... عملیات به شکست و کشتار وسیع نیروها و خسارات فراوان انجامید .
پس از آن تا مدتی عملیات دیگری حتی در سـطح محدود اجرا نشد و به‌جز تبادل آتش و تحرکات عادی در جبهه‌ها نظیر برخوردهای کوچک یا اعزام نیروی شناسایی و گشتی رزمی، اقدامی انجام نگرفت تا آنکه در تابستان ۶۳ دو عملیات بزرگ با نامهای والفجر ۷ و والفجر ۸ طراحی شد.
اما این دو عملیات هر کدام با مشکلات متفاوتی برخورد کرد.
عملیات والفجر ۷ قرار بود در محدوده پاسگاه زید واقع در منطقه شرق بصره اجرا شود، اما دشمن در چند مرحله ازجمله در دوم و پنجم تیرماه ۶۳ با انداختن آب، منطقه را غیرقابل عبور کرد و بدین‌ترتیب اجرای عملیات مزبور منتفی گردید.
عملیات والفجر ۷ قرار بود در محدوده پاسگاه زید واقع در منطقه شرق بصره اجرا شود، اما دشمن در چند مرحله ازجمله در دوم و پنجم تیرماه ۶۳ با انداختن آب، منطقه را غیرقابل عبور کرد و بدین‌ترتیب اجرای عملیات مزبور منتفی گردید.
عملیات والفجر ۸ نیز عملیاتی آبی-خاکی و متکی بر عبور از دو نقطه اروند در مقابل آبادان توسط صیاد طراحی شد و هدف از آن سرپل گیری در آنسوی اروند بود و قراربود بطور مشترک با سپاه اجرا شود که به مراحل جدی اجرایی هم رسید .
براساس این طرح قرار بود که در مرحله اول توسط هلی‌برن؛ نیروها به آنسوی اروند منتقل و سپس با هجوم تکاورها دوسرپل ایجادشده و سپس سایر نیروها توسط شناورهای هجومی و همچنین نصب سه پل به ساحل غربی انتقال یابند تا مرحله تثبیت و گسترش سرپل انجام گیرد.
پیش بینی انتقال موجودی اولیه نیروها در سرپل اصلی جزیره مینو توسط ۸۰ هلیکوپتر و با ارتفاع یک تا سه متری از سطح آب در یک مسیر ۴-۳ دقیقه ای بود. استعداد لازم برای این مرحله ۲۴ گردان پیش‌بینی شده بود و پس از آن سایر نیروها حرکت خود را آغاز و به سوی اهداف مرحله دوم حرکت خواهند کرد.
اهداف مرحله دوم میتوانست قطع ارتباط فاو با سرزمین اصلی و یا حرکت بسوی ابوخصیب و یا ام‌القصر باشد ضمن انکه تهدید جدی را متوجه بصره از ناحیه جنوبی میکرد. قرار بود همزمان با تصمیم‌گیری روی مرحله اول، برای اهداف وسمت حرکتی مرحله دوم هم تصمیم‌گیری شود که تمایل به تهدید بصره قویتر بود.
انتقال نیروها در مرحله اول از سرپل اول با ۱۸۰ قایق ده نفره ۲۵ قایق سی نفره و ۱۴ جی.اس.پی و در سرپل دوم نیز به ترتیب ۱۰۰ قایق ده نفره و ۱۵ قایق سی نفره و ۶ جی.اس.پی انجام میشد. شناورهای سنگینی جی.اس.پی قبلا در جریان آزادسازی خرمشهر توانسته بودند اهمیت خود را نشان دهند.
جهت کسـب آمادگی برای عملیات سرپل‌گیری اقداماتی ازجمله آموزش‌های تکمیلی و استقامت نیروهای عملیاتی انجام شده و قسمتی در ســواحل ســد دز و گاوخونی مشابه با منطقه عملیاتی منطبق شده که چند نوبت مانور تمرینی نیروهای هلی‌برن و تکاور در اصفهان با حضور فرماندهان انجام شد.
پس از کسب آمادگیهای بسیار ، مانور دیگری هم در ۲۹ تیر ۶۳ با حضور آ.هاشمی انجام شد:«... به خوزستان پرواز کردم. در پایگاه هوائیِ وحدتیِ دزفول، آقایان صیاد [شیرازی] و [محسن]رضائی پای هواپیما بودند. با سه هلیکوپتر به پشت سد دز، برای دیدن مانور نیروهای ویژه قرارگاه ظفر رفتیم.»
«مانور عبور از آب با تیراندازی تانک و توپ و... انجام شد. دیدنی بود و بی‌اشکال انجام یافت. اما مقدار زیادی گلوله مصرف شد؛ لابد لازم است و خود فرماندهان، مخالف اسراف و متدیّن هستند.
بعد از مانور، برای افراد سخنرانی کردم؛ خیلی با حال و با روحیه‌اند.»
بعد از مانور، برای افراد سخنرانی کردم؛ خیلی با حال و با روحیه‌اند.»
«از میان هزار نفر، ۲۵۰ نفر قبول شده‌اند. از آمادگی آنها برای شهادت، سخت تحت تأثیر قرار گرفتم. خلبانها هم بودند. از آنجا به پادگان تیپ ۲ لشکر ۹۲ در دزفول برگشتیم .»
موفقیت مانور بطوری وی را تحت تاثیر قرار داد که در جمع فرماندهان گفت: «ما در آستانه یک عملیات بیسابقه در تاریخ جنگمان هســتیم تاکنون اینطور آمادگی برای چنین عملیاتی نداشــته‌ایم در سراسر جهان بوی سقوط صدام را داریم میشنویم فقط نیاز به نشان‌دادن یک فشار در صحنه است»
اما جلسه فرماندهان قرارگاه‌ها با هاشمی ، بیان کننده تردیدها بود. با توجه به تجربه سه عملیات ناموفقی قبلی، تردید و وسواس ها زیاد بوده و بطور علنی ابراز میشد. نبود فرماندهی واحد تصمیم گیر که خود مسئولیت ریسک عملیات را محاسبه و برعهده بگیرد کاملا مشخص بود.
طرح عملیات متعلق به صیاد بوده و او جدی‌ترین مدافع ان بود. اما در این دوره صیاد با ستاد خود اختلافات جدی داشت و ارتباطش با آنها حسنه نبوده و آنها را در مشورتها شرکت نمی داد که باعث میشد از پشتیبانی آنها برخوردار نباشد. ابراز مخالفتها در حالی بود که دستور عملیات صادر شده بود.
ازسویی بخاطر تجربیات ناموفقی عراق در عبور از اروند و بهمن شیر، و کمبود تجربیات عبور از آب، تردید بخشی از فرماندهان ارتش جدی بود. برخی فرماندهان سپاه معتقد به لو رفتن عملیات بوده و بطور کامل مخالف بودند. کمبود پل و ایجاد هوشیاری عراق در مقابل هلی‌برن تحت اثر تجربه خیبر هم مطرح شد.
هاشمی هدف عملیات را ترسیم می کند: «اگر از اینهمه نیرو که در اینجا جمـع کرده‌ایم بتوانیم [خطی جداکننده] از کنار اروند تا نزدیک مرز کویت بکشیم، زحمات چهارساله جنگ اینجا به ثمر میرسد و اگر ناموفق باشیم زحمات ششماهه به اضافه تلفات و افتخارات زیر سؤال رفته و شاید هم از دستمان برود.»
«اگر به هر قیمتی موفق به شکافتن [ ارتباط میان عراق و خلیج‌فارس] بشویم، ما بعدش نیاز به جنگ مهمی نداریم؛ توپ مستقر نموده رابطه عراق را با خلیج‌فارس قطع میکنیم. صفوان را تهدید میکنیم و به کشــورهای خلیج‌فارس نزدیک خواهیم شد، شکل جغرافیایی جنگ عوض خواهد شد.»
به چیزهایی متکی نشوید که ما هیچوقت نتوانیم تهیه کنیم.برای اجرای والفجر ۷ در منطقه شرق بصره را اینطور صبر کردید تااینکه دشمن در منطقه آب انداخت وعملیات منتفی شد...ما زمان میدهیم،ولی مانند گذشته نشود.توان کشور برای ادامه جنگ بسیار محدود است، فشار دشمن روزبه‌روز بر ما بیشتر خواهد شد
همه کارها برای این است که ما از پیروزی مطلق چشم بپوشیم. اگر بخواهید طبق روش کلاسیک همه‌چیز داشته باشید، هیچوقت عملیات سرنوشت‌ساز انجام نخواهد شد.
... ســپاهیها بیشــتر از ارتشیها کلاسیک شــده‌اند و این به‌خاطر مرارتهایی است که در گذشته دیده‌انــد و حالا مقداری احتیاط میکنند.
... ســپاهیها بیشــتر از ارتشیها کلاسیک شــده‌اند و این به‌خاطر مرارتهایی است که در گذشته دیده‌انــد و حالا مقداری احتیاط میکنند.
ماحدود ۶ماه برای خیبر وبعدازآن برای این طرح والفجر۷ صبرکردیم بعد گفتید که دشمن آب انداخته وبعدگفتید غرب اروند،حالا می‌گویید نمیشود؟
آنچه جالب است احتیاط برادران سپاه است.برادران ارتشی موضعشان ازاول تقریبا همین بوده وتغییرنکرده،ولی برادران پاسدارازارتشی ها جلوافتادندو محتاط شدند»
آنچه جالب است احتیاط برادران سپاه است.برادران ارتشی موضعشان ازاول تقریبا همین بوده وتغییرنکرده،ولی برادران پاسدارازارتشی ها جلوافتادندو محتاط شدند»
با توجه به تردیدها، قرارگاه تصمیم میگیرد که زمان حمله را دوهفته به تعویق انداخته و از دوم مرداد به هفتم منتقل کند تا نیروها آمادگی بیشتری کسب کنند. تصمیم بر آن میشود که تصرف سرپل الف و ب هدف اصلی باشد و درصورت عدم موفقیت در تصرف سرپل سوم، از طریق گسترش جانبی نیروها به آن برسند.
پس از دامن زدن به تردیدها ، محسن رضایی که با توجه به شکست خیبر تا این زمان درمورد عملیات جدید سکوت میکرد حالا با توجه به بیشتر مطرح شدن مخالفت ها بخصوص از جانب فرماندهان سپاه بطور صریح در دیدار بعدی با هاشمی مخالفت خود را اعلام می کند.
«عصر آقای صیاد و رضایی آمدند و نتیجه مذاکرات و مشاورت در مورد عملیات والفجر ۸ را آوردند . پیشرفت مهمی در مسائل مطروحه مشاهده نشد و آقای رضایی رسماً مخالفت خود را با اجرای طرح والفجر ۸ اعلان نمود.ضمن آمادگی نشان دادن برای دستور، تاکنون تظاهر به مخالفت نداشتند»
اما اظهارات رشید نشان از برنامه قبلی رضایی جهت حذف گام به گام طرح های دیگر در جهت دیکته کردن طرح خود دارد: «از فروردین همان سال هدف رضایی اجرای عملیات دیگری در هور است ولی آنرا علنی نمیکند و مقدمات را آرام آرام با قرارگاه نصرت دنبال میکند.»
هاشمی در ۵ مرداد میگوید:
«جلسه‌ای با فرماندهان ارتشی و سپاهی تشکیل شد آقای خامنه‌ای هم رسیدند؛ به روال دیروز بحثها ادامه یافت. مسئولان جهاد سـازندگی توضیحات خوبی درباره تهیه امکانات برای عبور از آب دادند.
«جلسه‌ای با فرماندهان ارتشی و سپاهی تشکیل شد آقای خامنه‌ای هم رسیدند؛ به روال دیروز بحثها ادامه یافت. مسئولان جهاد سـازندگی توضیحات خوبی درباره تهیه امکانات برای عبور از آب دادند.
ابتکارات جالبی در تعمیر پلهای پی.ام.پی و ساحل‌سازی و استفاده از طراده‌ها و کانالکشی دادند. بخشی از اشکالات مهم جلســه دیروز را رفع کردند.»
اما هاشمی از رویه درپیش گرفته رضایی شگفت زده می شود:
اما هاشمی از رویه درپیش گرفته رضایی شگفت زده می شود:
«بعد از رفتن آنها، باز مخالفان طرح، از افســران ارتش و فرماندهان سپاه مشــکلات جدیدی را مطرح کردند. عجیب این بود که آقای رضایی و آقای موسوی قویدل که خودشان طرح را تهیه و امضا کرده بودند به شدت با طرح مخالفت کردند و تقریباً هیچکس در موافقت صحبت نکرد.
صیاد تنهاموافق طرح است که ایشان نیز دفاعی از طرح نکرد.گویا آقای رضایی و مشاور ارتش،طرح دیگری درنظردارند و نمیخواهند فعلاً آنرا بگویند چون غافلگیری عنصر مهم در موفقیت عملیات سپاه است وگفتن طرح،خطرافشاشدن رادارد و من هم رازداری دراین مورد راقبول دارم و فشاری وارد نمیکنیم که بگویند»
نکته تکان دهنده در خاطرات هاشمی اینجاست که برای او جنس و روش مخالفت سپاه و حذف طرح مشخص میشود:«... یکی از فرماندهان سپاه بطور خصوصی گفت که چون فرماندهان اصلی سپاه مخالفند نمی گذارند موافقان سپاهی در جلسات نظر خودشان را بدهند. حتی افسران ارتش را هم از اظهار نظر موافق منع می کنند»
هاشمی از جلسه ۸ مرداد می‌نویسد«صیاد از طرح اروند دفاع کرد ولی آقای رضایی مخالف بود. پس ازمقداری بحث مشخص شد که ایشان بطور کلی با عملیات در جنوب مخالف است و از اول هم مخالف بوده اند.به ایشان اعتراض شد که چرا چندماه وقت مملکت و اینهمه نیروها را تلف کرده و با صراحت برخورد نکرده اند.
جوابی نداشت وطرح درستی برای عملیات درجای دیگر نداشت
آ.خامنه‌ای پیشنهاد کردندکه فرماندهی عملیات جنوب به آقای صیادواگذارشود که قبول دارند من هم پذیرفتم وقرارشد باامام درمیان بگذاریم رضایی ناراحت وجلسه ختم شدالبته بعید است بافرض مخالفت فرماندهان سپاه عملیات وسیعی رابتوان سازمان داد»
آ.خامنه‌ای پیشنهاد کردندکه فرماندهی عملیات جنوب به آقای صیادواگذارشود که قبول دارند من هم پذیرفتم وقرارشد باامام درمیان بگذاریم رضایی ناراحت وجلسه ختم شدالبته بعید است بافرض مخالفت فرماندهان سپاه عملیات وسیعی رابتوان سازمان داد»
رضایی موفق میشود عملیات را لغو کند. او هربار پس از مخالفت دیگران با طرح هایش مستقیما به آ.خمینی متوسل و راسا دستور میگیرد. او به آ.خمینی می نویسد که:به ما اگر مهلت بدهید، دوساله جنگ را با پیروزی تمام می کنیم.
همزمان به دیدار هاشمی رفته وطرح خود برای عملیات درهور را ارائه میکند.
همزمان به دیدار هاشمی رفته وطرح خود برای عملیات درهور را ارائه میکند.
«عصر، آقای محسن رضایی و آقای شمخانی آمدند. درباره عملیات آینده بحث کردیم. تلاش داشتند که بقبولانند، به زودی در جنوب کاری نمی شود کرد. من هم اوضاع و شــرایط بین المللی را برای آنها توضیح دادم. بالاخره طرح نســبتاً جدیدی برای عملیات داشــتند، عرضه کردند. پذیرفته شد.»
با گرفتن تائید هاشمی او سریعا اقدام به آماده سازی برای عملیات بدر می کند. چندین ماه صرف آماده سازی میشود تا سرانجام در بیستم اسفند عملیات بدر شروع می شود. اما بدر هم به یکی از تلخ‌ترین شکست ها توام با تلفات فراوان و همراه با خسارت های سنگین تبدیل می شود.
طبق طرح نیروها باید از طریق یک پل به مناطق محدود جزایر مجنون منتقل شوند و پس از آن از طریق مجاری آبی محدود و توسط شناورها به انسو و باریکه شرقی دجله منتقل شوند. همچنین به دلیل نبود راه های زمینی ، باید تعدادی از واحدها نیز از طریق هلی برن به آنجا منتقل شوند.
اما حمله قبلی ایران(خیبر) غافلگیری را در این ناحیه از بین برده و عراق استحکامات متعددی در آن ایجاد کرده بود همچنین با درک خطر قطع ارتباط بصره-بغداد جاده دیگری احداث شده بود که حتی در صورت قطع اتوبان عماره، ارتباط بصره با بغداد قطع نشود.
با افزایش تجمع نیروها درمنطقه ،عراق متوجه احتمال عملیات در ناحیه شده و با افزایش هوشیاری، احتمال غافلگیری از بین رفته بود بطوریکه در حدفاصل ۱۲-۲۲ بهمن تعداد ۳۷ سورتی پرواز شناسایی و ۳۰ بمباران در منطقه انجام و به چندین تک پیشگیرانه برای برهم زدن آرایش نیروهای مهاجم مبادرت کرد.
نیروهای ایران باید از طریق پل ۱۳ کیلومتری سیدالشهدا به جزایر مجنون منتقل و از طریق ده ابراه توسط شناورها به انسو و باریکه شرقی دجله منتقل میگردیدند. وسایل سنگین نیز از طریق طراده ها و تنها از دو آبراه عمیق تر به جلو منتقل میشدند که برای تامین تدارکات چنین عملیات وسیعی ناچیز بود.
قرارگاه کربلا در بررسی طرح عملیات اشکالات زیادی را به آن گرفته و آن را به خودکشی تشبیه و اظهار کرده بود چنانچه مسائل حل نشوند صدمات دردناکی به نیروها وارد که جبران ان به سادگی نخواهد بود و پیش بینی کرده بود که با وضع موجود به نتیجه‌ای نخواهد رسید.
مشکلات و کمبودهای آمادگی و پشتیبانی همچنین مورد توجه بعضی فرماندهان سپاهی نیز قرار گرفته بود که در نامه رشید به غلامپور مشکلات زیرساخت و عقبه و جاده های تدارکاتی و همچنین کمبود شناور مورد تاکید قرار گرفته و به تایید غلامپور نیز رسیده است.
درحالیکه حدود ۱۱۰ گردان نیروهای عمل‌کننده ایران باید به سختی از طریق مناطق سخت آبی به جلو منتقل میشدند عراق قادر بود به راحتی و سرعت نیروهای خودرا ازطریق خشکی وارد عمل کند. این درحالی بود که استعداد سازمانی یگانهای ایران هم تکمیل نبود و مثلاً لشگر ۲۵ کربلا تنهادارای سه گردان بود.
به هر طریق در ساعات پایانی روز ۲۰ اسفند نیروها حمله خود را آغاز کرده و با تلاش بسیار توانستند خطوط را بشکنند. با وجود تمام مشکلات آنها توانستند تا روز دوم به کرانه های شرقی دجله رسیده و سرپل هایی را اشغال کنند و تعداد کمی از نیروهای لشگر عاشورا به سمت غربی دجله منتقل شدند.
اما وجود مشکلات بسیار در انتقال باعث میشد که نیروها به کندی منتقل شوند. کمبود شدید ادوات سنگین مشکلات را بسیار کرده بود و همچنین نبود شناورها باعث شده بود تا انتقال به آنسوی دجله هم ناممکن شود.
با توجه به برتری هوایی مطلق عراق ، در روز اول پنج فروند هلیکوپتر مورد هدف هواگردهای عراقی بخصوص پی‌سی‌هفت‌ها قرار گرفته و ساقط می‌شوند که موجب میشود هلی‌برن لغو و ان نیروها نیز از طریق زمینی منتقل شوند. همچنین نقل و انتقال هوایی مهمات و نفرات نیز متوقف میشود.
با شدت گرفتن ضربات عراق در پایان روز دوم از عملیات انتقال به آنسوی دجله صرف نظر و تصمیم به حفظ مواضع و زمینهای شرقی دجله گرفته شد این درحالی بود که هنوز مشکلات نقل و انتقالات همچنان پابرجا و قادر به برقراری پل بین ساحل شرقی دجله با جزیره مجنون نشده بودند.
در روز سوم عملیات و با بیشتر شدن فشارهای زرهی و مکانیزه برروی نیروهای پیاده ایران تصمیم گرفته شد تا تعدادی از واحدهای توپخانه به جلو منتقل شود تا قدرت آتش بیشتری زدن عقبه عراق جهت ایجاد قدرت مقاومت بیشتر بدست آید در حالیکه امکان انتقال مهمات به خطوط جلو به سختی ممکن بود.
در این روز فشارهای عراق از طریق اضافه کردن قوای تقویتی همچنان اضافه میشد در حالیکه ایران همچنان قادر به پشتیبانی و تامین نفرات خود نبود. تلفات به نیروهای پیاده هر لحظه بیشتر شده و با شرایط جاری لشگرها یک به یک توان رزمی خود را ازدست می دادند.
در تبلیغات رسمی گفته می شود که پس از بغرنج شدن شرایط در خیبر ،ابلاغ پیام آ.خمینی به بسیجیان و سپاهیان باعث شده تا آنها تا پای جان بجنگند تا مجنون معجزه‌آسا حفظ شود. رضایی بارها گفته که بعد از این پیام آماده بوده که جزایر مجنون را حتی به قیمت ازبین رفتن سازمان رزمی سپاه حفظ کنند.
باز هم با بغرنج شدن شرایط در بدر نیز رضایی تلاش کرد همانند خیبر از این حربه استفاده کند و با ابلاغ پیامی از آیت الله خمینی رزمندگان را تهییج و به مقاومت و حفظ مواضع تشویق کند تا به هر بهایی مقداری از زمین های متصرفی را نگهدارد.
«بسم الله الرحمن الرحیم
به رزمندگان و آقا محسن و صیاد بگویید که امروز واقعاً جنگ بین کفر و اسلام است با تمام توان بایستید ما تا آخرین قطره خون می ایستیم شماها با تمام توان باید بایستید.»
به رزمندگان و آقا محسن و صیاد بگویید که امروز واقعاً جنگ بین کفر و اسلام است با تمام توان بایستید ما تا آخرین قطره خون می ایستیم شماها با تمام توان باید بایستید.»
تبلیغات سپاه همواره تاکید دارد که دستور آ.خمینی بصورتی معجزه‌آسا باعث شد تا آنها مجنون را به هر بهایی حفظ؛ و اراده خود را تحمیل کنند اما بدر نشان داد منطق نظامی فراتر از فتواها و دستورات احساسی بوده و مقدورات هر نیرویی مشخص است.
تصمیم بر حفظ مواضع باعث تحمل فشار شدیدی است.قرارگاه نجف و لشگر رسول بدون مجوز عقب می نشینندکه تیپ های الغدیر و کربلا را زیرفشار قرارمیدهد تا متحمل تلفات بیشتر شوند.
تیپ ۵۵ درحال محاصره است و ل. عاشورا پس از تلفات شدید درغرب دجله بابجا گذاشتن فرمانده اش مجبور به عقب نشینی می شود.
تیپ ۵۵ درحال محاصره است و ل. عاشورا پس از تلفات شدید درغرب دجله بابجا گذاشتن فرمانده اش مجبور به عقب نشینی می شود.
سرهنگ مفیددرمورد روز پنجم میگوید: دشمن در غرب همایون و روطه حضور فعال و کنترل دارد.در سرتاسر غرب دجله، نیروهای سپاه به طور کامل تمام شده، بعد از پنج روز،حداکثر اگر یکی دو گردان باشند.تیپ۳۳، تیپ۱۵، دوگردان از ل۱۲ حمزه در منطقه حالت تثبیت خط دارند.بطور کلی، حالت وتوان آفندی ندارند.
ایران برای جلوگیری از محاصره و انهدام، با تحمل تلفات و برجای گذاشتن تجهیزات باارزش درشرق دجله، مجبور به عقب نشینی می شود.
به روایت مفید، سرهنگ محمدی ف.تیپ هوابرد در حال گریه میگفت:«آخر مردم نمیگویند سرهنگ توچرا؟وقتیکه نمیتوانیم مهمات توپ ۱۰۵ م.م را جلو بیاوریم،چرا توپها را بردی؟»
به روایت مفید، سرهنگ محمدی ف.تیپ هوابرد در حال گریه میگفت:«آخر مردم نمیگویند سرهنگ توچرا؟وقتیکه نمیتوانیم مهمات توپ ۱۰۵ م.م را جلو بیاوریم،چرا توپها را بردی؟»
ضد حمله عراق که توسط نزار خزرجی رهبری میشد و بر نیروهای اضافی که از محورهای مختلف به نقطه درگیری سرازیر شده بودند اتکا داشت همراه با پشتیبانی کامل هوایی هیچ شانسی را برای ایران باقی نگذاشت.
با شکست عملیات بدر، همه عملیات های بزرگ ایران بعد از آزادی خرمشهر شکست خورده و به دستاوردی نرسیده بود درحالیکه روز به روز توانایی کشور و نیروهای نظامی کمتر میشد. حالا بنظر کلیه مسیرهای عملیات زمینی به بن بست رسیده بود.
منطقه شمالی ازنظر ایران نقش اصلی نداشته و ارزش سرمایه‌گذاری نداشت. منطقه میانی در والفجر مقدماتی ویک به بن‌بست رسیده بود. منطقه شرق بصره زمین به شدت مسلح و غیرقابل عبور بنظر میرسید.هور هم در دو عملیات خیبر و بدر به نتیجه نرسید و بارفع غافلگیری، حالا انهم کاملا سنگربندی شده بود.
ایران برای بی‌اثر کردن برتری تسلیحاتی عراق باید در جایی می‌جنگید که عراق قادر به استفاده کمتری از قوای زرهی باشد و از غافلگیری هم باید بهره میبرد تا بتواند در خیز اول به نقطه‌ای دست پیدا کند چرا که عراق با استفاده از برتری تسلیحاتی وانتقال سریع نیرو سریعا قادر به سدکردن وپاتک بود
نیروی زمینی و صیاد دوباره نگاه خود را معطوف شرق بصره و تمرکز بر آن برای پیدا کردن راه حلی کردند اما رضایی با نگاهی به والفجر هشت لغو شده ، به طرح عبور از اروند بازگشت اما این بار نقطه عبور را در انتهای شبهه جزیره قرار داد.
طرح فاو با مخالفت اکثر فرماندهان سپاه مواجه میشود. فرماندهان لشگرها همچون کاظمی و قربانی بطور کامل مخالفند.فرماندهان رده قرارگاه سپاه هم انرا خارج از توان سپاه می دانند ترجیح آنها بر عملیات دوباره در القرنه یا تغییر به مناطق شمالی و یا سلسله عملیات‌های محدود در مناطق مختلف است.
توان سپاه در بسیج نیرو پایین آمده و با مشکلاتی مواجه است. بیشتر فرماندهان معتقدند که برای فاو به بیش از ۱۵۰ گردان نیرو نیازست درحالیکه سپاه توان به پای کار آوردن حداکثر هفتاد گردان رادارد و با چنین نیرویی نمیتوان چندان جلو رفت اما رضایی معتقد است با این نیرو میتوان به شهرفاو رسید
دیگر فرماندهان معتقدند ساختار شهری فاو قابل دفاع نیست و به نتیجه نرسیدن عملیات های قبلی بخاطر نبود فرصتی برای احداث خاکریز پدافندی بوده و چنانچه عزم عملیاتی هست باید تا جایی جلو رفت که به یک مانع طبیعی قابل دفاع رسید و تا نیاز کمتری به احداث خاکریز باشد
بالاخره تصمیم بر آن میشود که با تشکیل چند قرارگاه، طرح های عملیاتی سایر مناطق هم بطور موازی تدوین و آماده شود تا هر کدام شرایط بهتری داشت انجام شود. بدین ترتیب برای غرب و فاو و هویزه و شرق بصره قرارگاه های مستقلی تشکیل می شود.
اما رضایی با صیاد تفاوت داشت. او هرگاه نظرش قبول نمی‌شد میتوانست با دورزدن همه افراد واسطه و توسل به آ.خمینی تمامی مخالفتها را سرکوب و به آنها تکلیف کند درحالیکه صیاد از آستانه شروع عملیاتی بازگردانده شد که دستور اجرایی شدنش صادر شده بود.
مراحل طراحی و آماده سازی در حفاظت کامل انجام شد و از طر‌ح‌های عملیاتی در مناطق دیگر جهت فریب و همچنین عملیات پشتیبانی استفاده شد. طرح ارتش برای حمله در کوشک و شلمچه هم به موفقیت در جلب توجه عراق به مناطق دیگر و غفلت از فاو کمک میکرد.
اما رضایی توجه اساسی خود را بر فاو گذاشته بود و آن را به طرح اصلی حمله تبدیل کرد. با استفاده از نیروهای غواص به شناسایی مواضع دشمن پرداخته شد و امکان عبور غواصان از اروند برای حمله اول و سرپل گیری بطور عملی آزمایش شد.
منطقه شبه جزیره فاو زمین محدودی بود که از سه سو در محاصره آب قرار داشت .زمین آن ازخاک نرم تشکیل شده و در مناطقی بصورت آبگیر بود که مناسب مانور زرهی و مکانیزه نبود. بخاطر عرض محدود، دفاع عراق بصورت خطی قرار گرفته و فاقد عمق بود .نخلستان های حاشیه‌ای به پوشش قوای پیاده کمک میکرد.
از فاو سه جاده به سمت شمال کشیده شده بود که یکی در امتداد اروند( جاده ساحلی) و دومی جاده استراتژیک فاو-بصره و جاده سوم به ام‌الرصاص بود که آخری تنها در مواقع خاصی از سال قابل استفاده بود. بخاطر مشکل نرمی خاک، عملیات عراق مجبور به محدود و متمرکز شدن در جاده ها بود.
عرض نخلستان ها در حاشیه حدود یک کیلومتر بود و برای جاگیری نیروهای پیاده مناسب بود. سطح آب در منطقه بالا بوده و در زمین تشکیل آبگیرهایی را میداد. نهرهای عرضی به داخل منطقه جریان داشت که باعث میشد نیروهای غواص بتوانند از آن مسیرها هم برای نفوذ استفاده کنند.
در وسط منطقه یک قسمت شوره زار وجود داشت که در آن حوضچه هایی تعبیه شده بود و آب توسط نهرهایی به آن هدایت میشد که موسوم به کارخانه نمک بود. درصورت رسیدن به ان میشد از ان به عنوان یک موضع پدافندی استفاده کرد.
طبیعت زمین بخاطر نرمی بصورتی بود انفجار توپ ها در سطوح داخلی خاک عمل میکرد که تاثیر کمتری داشت و یا بی‌اثر میشد و بنابراین برتری آتش عراق کمتر تاثیر داشت . اما عراق برای جابجایی و حمله متکی به جاده ها بود که این محدودیت باعث میشد ایران بتواند بصورت موثر و هدفداری آتش کند.
اما قسمت مشکل آن عبور از اروند بود که چنانچه در شرایط هوشیاری عراق انجام میشد بسیار سخت و ناممکن میشد بنابراین برای انجام راحت تر آن نیاز به اتخاذ تدابیر ویژه‌ای بود تا توجه عراق از منطقه پرت شده و در غافلگیری شود تا نیروها با مقاومت کمتری روبرو شده و فرصت تثبیت فراهم شود.
منطقه شرق اروند هم خاک بسیار نرمی داشت که مناسب تردد و استقرار ادوات نبود و برای انجام‌هر عملیاتی به فعالیت مهندسی شدید در این منطقه نیاز بود اما انجام این فعالیت ها باعث لو رفتن منطقه حمله میشد پس باید بصورتی وانمود میشد که این عملیات انحرافی است و منطقه حمله اصلی جای دیگریست.
با توجه به انکه منطقه هور در فاصله دورتری از فاو بود و درصورت فریب، عراق برای بازگرداندن نیروها به فاو به زمان بیشتری نیاز داشت قرار بر آن شد که هور( تبوک) و حلبچه به عنوان عملیات فریب و فاو(تبوک) عملیات اصلی و ام‌الرصاص و شلمچه عملیات پشتیبانی درنظر گرفته شود.
برای این منظور فعالیت‌ها انحرافی زیادی انجام شد تا هور به عنوان منطقه عملیاتی به عراق قبولانده شود. همزمان با فاو، فعالیت های مهندسی بسیار سنگین و عملیات ساخت عقبه در هور بصورت علنی بوده و بدون رعایت ضوابط حفاظتی انجام می گرفت تا همچنان این تصور را تقویت کند.
لشکرهای معروف سپاه و فرماندهان شناخته شده به هور اعزام شدند و نصب چادرهای اضافی و ادوات از کار افتاده که باعث برآوردهای اشتباه در عکس های هوایی میشدند .یک واحد هاوک هم که بنا به سابقه، عراق آن را به منزله آغاز پوشش هوایی به نشانه شروع حمله میدانست به هور اعزام ودر آنجا مستقر شد
همچنین استقرار یک شبکه کاذب بی‌سیم در هور که به منزله اجزای یک سپاه عمل کرده و به ایجاد ترافیک رادیویی میپرداختند از جمله شگردهای موفق بود. شنود و تجزیه و تحلیل ترافیک های رادیویی در یک منطقه از راههای معمول کسب اطلاع از آرایش دشمن است.
این عملیات فریب به تقلید عملیات فورتیتود بود که در جنگ جهانی دوم برای خلق سپاه اول ایالات متحده به رهبری ژنرال پاتن و سپاه چهارم بریتانیا که بطور غیرواقعی برای تلقین حمله به نروژ و کاله ساخته شده بودند تا اهداف عملیات اصلی در نرماندی را مخفی کنند.
عراق چنان به حمله در هور مطمئن بود که سپاه های چهارم و ششم خودرا برای مقابله به آن منطقه اعزام کرده وتعدادی از واحدهای سپاه هفتم در فاو را کم ودر منطقه میانی مستقر کرد. عملیات شناسایی عراق به شدت در منطقه ادامه داشت و بمباران های روزانه خسارات زیادی به نیروها در هور وارد میکرد.
همزمان فعالیت های شناسایی در هور افزایش می یافت تا تصویری واقعی ساخته و گمان حمله در هور راحتمی کند به نحوی که عراق در یک اقدام ضربتی که با استفاده از بسیج غیرنظامیان صورت گرفت اقدام به بریدن نی‌های جلوی مواضع جهت افزایش میدان تیر و ایجاد یک سد دفاعی سراسری در مواضع آن ناحیه کرد.
عزت ابراهیم پس از دیداراز هور در پیامی به صدام گفت:«خوشحالم که بهترین درودهای بیش از ۸۵هزارتن از مردم جنوب وفرات اوسط که در ایجادموانع خط مقدم فعالیت دارند ابلاغ کنم این عده در۳۲ نوامبر درجبهه حضور یافتندو...شعار اینها این بود که مااهل هورهستیم وچه کسی جرات دارد که به آنجابرسد»
آماده سازی زیرساخت عقبه در آبادان نیاز به فعالیت های عمرانی متعددی داشت. منطقه بخاطر وجود اروند، دارای عوارض متعددی بود ازجمله ساحل باتلاقی،نهرها و نخلستانها زمینهای گلی که چنین وضعیتی برای استقرار نیروها و سلاح های سنگین و سایت های دفاع هوایی مناسب نبود و باید کلا بازسازی میشد.
بخاطر ارتفاع تقریبا همسان با دریا،زمین منطقه بسیار مرطوب بود که ساخت جاده هایی برای این وسایل فوق سنگین را مشکل میکرد و به گفته مسئولین مهندسی باید از عمق بیشتری زیرسازی صورت می گرفت و مشکل دیگر آن بود که شن موردنیاز باید از خارج از منطقه حمل میشد که نیاز به تردد بیشتری بود.
در منطقه هنوز مردم بومی ساکن بودند که قبل از عملیات باید تخلیه می شدند اما تغییرمکان یکباره مردم ساکن منطقه موجب هشیاری عراق میشد که به ارامی و تدریجی انجام گرفت.نفرات ژاندارمری با افراد سپاه در پوشش و اسلحه سازمانی ژاندارمری جایگزین شدند تا تغییر محسوسی باعث جلب توجه نشود.
منازل و اماکن موجود در منطقه بدون تغییر در ظاهر آنها تقویت شد تا برای استقرار نیرو و ذخیره مهمات استفاده شود و از ساخت ابنیه جدید خودداری شده و از پوشش گیاهی نیز برای استتار استفاده گردید.
از ورود وسایل نقلیه بدون پوشش ممانعت و تردد روزانه ستون های خودرویی ممنوع شد.
از ورود وسایل نقلیه بدون پوشش ممانعت و تردد روزانه ستون های خودرویی ممنوع شد.
همزمان با ساخت عقبه ،نوع حمله در دستورکار قرار گرفت. قرار بر حمله اولیه توسط غواص ها بود که از لشکرهای درجه دوم سپاه استفاده شد تا اولا حضور لشکرهای همیشه پیشتاز در منطقه دشمن را هشیار نکند و ثانیا پس از شکستن خطوط و برای حرکت قویتر در عمق از لشکرهای شناخته شده استفاده گردد.
برای زمان حمله و رسیدن به ساحل مقابل نیز هنگام مد آب در نظر گرفته شد که بیشتر موانع به زیر آب رفته و نیروها راحت تر از روی آنها عبور کرده و مسافت کمتری را در ساحل باتلاقی تا رسیدن به خطوط تامین باید راهپیمایی می کردند.
پس از درهم شکستن خطوط اولیه، با اجرای آتش شدید توام با هجوم نفرات سوار برشناورها ساحل تصرف و حرکات در عمق انجام میشد. مراحل کوتاه درنظر گرفته شده بود تا اهداف برای نیروی پیاده قابل دستیابی باشد. مواجه شدن با دشمن تنها از یک جناح و در پناه عارضه موجود وضعیت را قابل دفاع میکرد.
قبلا دیدیم که در خیبر و بدر ؛ نبود پشتیبانی هوایی و توپخانه بخاطر فاصله زیاد باعث تلفات فراوان و ناکامی شد.
این بار بخاطر عرض کم شبه جزیره و با توجه به اتکا لشکرهای مکانیزه و زرهی عراق به جاده ها برای حمله، نیروهای خودی این بار قادر بودند عقبه عراق را زیر فشار قرار دهند.
این بار بخاطر عرض کم شبه جزیره و با توجه به اتکا لشکرهای مکانیزه و زرهی عراق به جاده ها برای حمله، نیروهای خودی این بار قادر بودند عقبه عراق را زیر فشار قرار دهند.
ایده بر این بود که توپخانه در امتداد ساحل شرقی اروند مستقر شود تا از انسو بتواند بصورت موثر و با آتش قدرتمند عراق را که بخاطر زمین سست منطقه مجبور به استفاده از جاده های محدود بود زیر ضربات سنگین بگیرد. به اینصورت توپخانه قادر به ایفای کلیه وظایف پشتیبانی وضداتشبار بود.
کل توپخانه سپاه ۹ گردان و ارتش هم ۳۱ گردان در اختیار داشت و این در حالی بود که نزاجا علاوه بر ماموریت های پدافندی، باید در شلمچه عملیات میکرد. درخواست واگذاری توپخانه به سپاه با اعتراض ارتش مواجه شد که میزان توپخانه باقیمانده را برای پشتیبانی عملیات خودش کافی نمی دانست.
بقیه توپخانه ارتش به پدافند از مواضع مرز بیش از هزار کیلومتری اختصاص داشت و هر برداشتی می توانست با خطر ضعیف شدن نقاط و قرار گرفتن در معرض حمله مواجه شود ولی با دستور هاشمی و پذیرفتن ریسک شش گردان دیگر نیز از نقاط پدافندی رها شد.
ازمجموع ۴۰ گردان توپخانه، علاوه بر ۹ گردان سپاه، ۱۵گردان ارتش هم به سپاه واگذار و برای عملیات ارتش تنها ۶گردان باقی ماند. حالانیروی زمینی دراین محور فاقد هر گونه پشتیبانی بوده وعملا خلع‌سلاح شده بود و بامحاسبه دوباره اقدام به تک در شلمچه را بی فایده دانست وانصراف خودرا اعلام کرد.
به گفته صیاد در جلسه با هاشمی، کلیه پشتیبانی هوایی همه مقدورات پدافند هوایی همه وسایل عبور، پشتیبانی آتش،تجهیزات ضدتانک شامل ادوات تاو و موشکها در اختیار عملیات فاو گذاشته شده و این به معنای آنست که عملیات ارتش جدی گرفته نشده است.
گرچه با نگاهی به میزان موانع ارتش عراق در این ناحیه بنظر میرسد که درصورت شروع هم کار سختی درانتظار بود.بدین ترتیب قرار شد تا تجمع نیروی آن در شلمچه ادامه داشته باشد تا عراق همچنان مجبور به قراردادن بخشی از نیروی خود در مقابل آن باشد و ارتش بجای شلمچه، در محور ام‌الرصاص عمل کند.
بدین ترتیب ارتش به طرح صف برای حمله به ام‌الرصاص و ام‌بابی و بوارین اضافه شد تا به عنوان عملیات پشتیبانی فاو عمل کند که ذهن عراق از حمله اصلی منحرف شود و در صورت لو رفتن یا ناموفق بودن محور فاو، این حمله به عنوان نقشه جایگزین تقویت و پی گرفته شود.
یکی از مشکلاتی که تا روز آخر وجود داشت کمبود لباس غواصی بود که برای رفع آن نمایندگان ایران در سراسراروپا مشغول خرید بودند که این مساله به راحتی میتواند باعث جلب توجه سازمانهای اطلاعاتی دیگر و اطلاع عراق برای قصد ایران در انجام یک عملیات آبی خاکی شود.
سازمان اطلاعات نظامی عراق بخاطر عدم تشخیص مکان حمله در معرض انتقادات شدیدی قرار دارد و بعضی ژنرالهای عراقی از جمله وفیق السامرایی و حمدانی بعدا آن را متهم و مقصر دانستند و حمدانی معتقد است که عملیات شناسایی میدانی و اطلاعات رسیده از اردن و عربستان نشان از حمله ایران به فاو داشت.
اما اطمینان عراق درمورد قصد حمله اصلی ایران به ناحیه هور به باور سازمان اطلاعات نظامی آن برمی گشت که شواهد را تجزیه و تحلیل و ارزیابی میکرد. در مورد چرایی و چگونگی فریب ؛ سرلشگر محمود شکر شاهین ریاست وقت اطلاعات نظامی عراق اظهارات قابل توجهی دارد:
«از طرف سازمان هیچ اطلاعاتی درباره حمله دریافت نشده بود جز اطلاعاتی از طرف سفیر شوروی که ۲۴ ساعت قبل از حمله اشاره کرده که یک حمله در مناطق مرطوب انجام خواهد شد. این اطلاعات در زمان بسیار محدودی نزدیک به حمله به ما رسید و بیشتر دلالت بر هویزه داشت تا شط‌العرب.»
«دقیق ترین اطلاعات عراق درمورد ایران از طریق پروژه کدشکن بود پیش از جنگ سرهنگ محمد سمیر دستیار فنی مدیر اطلاعات و تیم ویژه‌ای موفق در این امر به موفقیت رسیدند.ایران ۴۸ ساعت قبل ازهر عملیات تنظیمات رمزهای جدیدی را اعمال میکرد ولی عراق در ۴۸-۲۴ ساعت قادربه کشف رمزهای جدید ایران بود
بعد از ۱۹۸۵ ایران دستگاههای جدیدی از سوییس خرید و درنتیجه ما نمی توانستیم ببینیم چه خبر است و بنابراین به سایر منابع اطمینان کردیم
درآن دوره ما برای شکستن کدهای جدید تلاش زیادی کردیم و از بسیاری کارشناسان عراقی کمک گرفتیم اما به نتیجه نرسیدیم .
درآن دوره ما برای شکستن کدهای جدید تلاش زیادی کردیم و از بسیاری کارشناسان عراقی کمک گرفتیم اما به نتیجه نرسیدیم .
پس از آن من به رئیس جمهور پیشنهاد کمک گرفتن از مراجع خارجی را کردم و تاکید کردم از کارشناسان شوروی کمک بگیرم که آنها پس از نبردهای فاو موفق به شکستن رمزها شدند.»
عراق که اطلاعات واصله از منابع میدانی را با اطلاعات رمزگشایی شده مطابقت میداد حالا مجبور به تکیه بر سایر منابع می شود
عراق که اطلاعات واصله از منابع میدانی را با اطلاعات رمزگشایی شده مطابقت میداد حالا مجبور به تکیه بر سایر منابع می شود
«در هر عملیات جدید حجم ارسال و دریافت پیامها از فرماندهی کل به فرماندهان میدانی و بر عکس جهش بی سابقه ای مشاهده میشود. مدیریت اطلاعات نظامی کل نیات تهاجمی را در منطقه هور رصد کرده بود.
...همزمان برنامه ای کامل برای جمع آوری معلومات مرتبط به منطقه جنوبی ترتیب داده بود.
...همزمان برنامه ای کامل برای جمع آوری معلومات مرتبط به منطقه جنوبی ترتیب داده بود.
از جمله پیگیری پیامهای دریافت شده از طریق دستگاههای کشف رمز، پروازهای شناسایی و به کارگیری سایر منابع اطلاعاتی ولی با این وجود نتوانست به هدف دشمن از تغییر محور جنگ از هویزه به منطقه ای دیگر را از این معلومات حاصل استنتاج کند.»
او در پایان میگوید که علی رغم پروازهای شناسایی روزانه میراژ و تخصیص یک فروند هلیکوپتر مجهز به دوربین برای شناسایی و مراقبت و همچنین اعزام تیم ویژه شناسایی موفق به دریافت شواهدی دال بر امادگی انجام عملیات در ساحل شرقی نشده اند.
albasrah.net/pages/mod.php?…
albasrah.net/pages/mod.php?…
عراق با احساس خطر در ناحیه هور همچنان به پروازهای شناسایی و بمباران شدید ادامه داد و در یک اقدام پیشگیرانه، برای برهم زدن آرایش حمله دست به یک تک پیشدستانه هم زد که منجر به بازپس گیری قسمتی از جزیره جنوبی شد.
حمله به فاو همراه با دو تک در مجنون و ام‌الرصاص بود. در مجنون تک شکست خورد اما در ام‌الرصاص حمله به اهداف اولیه دست پیدا کرد اما بخاطر عدم پیش بینی ابزارهای لازم، ادامه پیدا نکرد. در شرق بصره هم گلوله باران نیروهای عراق انجام شد تا نیروهای سپاه ششم نیز در جای خود بمانند.
ارتش عراق بعدا از تک به ام‌الرصاص درس گرفت و با درک خطر نفوذ از این ناحیه و بازنگری عمل غواصان در فاو، مواضع پدافندی را اصلاح و پوشش گیاهی را برچید و میدان تیر را ازاد کرد همچنین تاکتیک را بر مبنای مقابله اولیه سرسختانه جهت جلوگیری از اشغال سرپل و درهم شکستن تک اولیه قرار داد.
از عمق دادن، پرهیز و نیروهای کماندویی در خط اول استفاده و نیروهای احتیاط در فاصله خیلی نزدیک به خط اول قرار گرفتند.مقاومت تیپ ۱۰۴ از لشگر ۱۵ پیاده عراق به فرماندهی جواد رومی در کربلای چهار ازمقاطع مثال زدنی ارتش عراق است. در کنار اینها اظهارات سرلشگر محمود شاهین هم قابل توجه است.
اما حمله به فاو به سرعت پیشرفت کرده و به اهداف خود تا کناره‌های کارخانه نمک دست پیدا کرد و نیروها توانستند به سرعت مستقر شوند. مقاومت نیروهای سپاه هفتم مستقر در فاو چندان زیاد نبود و فاو سریعا به کنترل درآمد. اما ادامه حملات به سمت ام‌القصر ناموفق بود و به جایی نرسید.
گمان عراق همچنان بر آن بود که اینها حملات انحرافی هستند و تک اصلی در مجنون خواهد بود و تا سه روز نتوانست تک اصلی را شناسایی کند و این فرصت خوبی بود تا نیروها استقرار اولیه را انجام و خاکریزهای پدافندی را بسازند.همچنین به سرعت برجهای دیده‌بانی بلند در منطقه مستقر شدند.
پس از آن عراق مطمئن شد که فریب خورده و حمله اصلی در جنوب بوده است. با توجه به اهمیت ام‌الرصاص که ابوخصیب و بصره را در معرض خطر جدی قرار داده بود ابتدا به سرعت نسبت به آن واکنش نشان داده شد که ایران هم با توجه به موفقیت در فاو سریعا عقب نشینی کرد.
عراق به سرعت پاتک های خود را به سمت فاو در سه جاده اصلی سازمان داد. به دلیل زمین نرم منطقه، قوای زرهی و مکانیزه عراق مجبور به حمله در روی جاده بودند . اما ایران به کمک برج های دیده بانی تا عقبه عراق را زیر دید داشت و با توپخانه سرتاسر طول و عرض محدود جبهه را درهم می کوبید.
حمدانی میگوید:«تانکهایی که درامتداد شط‌العرب درحال حرکت بودند ازجلو و ازسوی دیگر رودخانه زیرآتش قرار داشتند.مناطق عملیات هم پوشیده از نخل و برخی درختان دیگر بود و ما پس از دست یافتن به هر درخت خرما به‌طرف درخت دیگری پیش میرفتیم. وضعیت آب‌وهوایی برای اجرای پاتک مناسب نبود.
با بارش شدید باران، حرکت نیروهای آمادرسانی دشوارتر میشد. عرض معبر وصولی راهبردی در این منطقه حداکثر ۲۰ متر بود که تانکها، آمبولانسها و خودروهای حامل جیره غذایی واحدها همه در کنار هم در این جاده ۲۰ متری حرکت میکردند.
میزان تلفات ناشی از هر گلوله توپی که به سطح این جاده اصابت میکرد، دو برابر حد معمول بود. نیروهای پیاده تا زانو در لجن زار فرو می‌رفتند. آمبولانسها به‌سختی قادر به حرکت بودند.»
به دلیل خاک نرم ، عراق نمی توانست از برتری هوایی خود استفاده چندانی کند و بمباران در این زمین تاثیر قابل ملاحظه ای بر نیروهای پیاده ایران که بخوبی پراکنده شده بودند،نداشت. توپخانه هم زمانی دارای تاثیر بود که میتوانست از ماسوره زمانی استفاده کند که انفجاردر بالای سطح خاک انجام شود
این مشکل مشابهی در منطقه حور در ابتدای حمله خیبر هم بود که کمبود این نوع مهمات و این محدودیت ها، برتری آتش توپخانه عراق را بی اثر میکرد. این باعث شد که عراق به عنوان راه چاره به حملات شیمیایی متوسل شود تا بتواند مقابله موثری انجام دهد.
اماغیر از عوامل جغرافیایی و غافلگیری وبسته شدن راه منابع اطلاعاتی عراق، روابط پنهانی با آمریکا که منجر به ماجرای ایران-کنترا بود دراین عملکرد تاثیرگذار بود به نحوی که عراق با شگفتی شاهد شکار هواگردها و انهدام زرهی خودبود که قدرت ایران به یک باره نسبت به پیش تغییر فاحشی کرده بود.
تغییرات فاحش در میزان انهدام در اثر دریافت مقادیر کمی تسلیحات بخوبی نشان میدهد که چنانچه ج.ا با آمریکا لجبازی نمی کرد عراق از همان ابتدا هیچگاه شانسی نداشت اما همواره دیده‌ایم که ج.ا منافع ملی را فدای شعارهای موهوم خود کرده است.
از دست رفتن فاو برای صدام یک ضربه حیثیتی بود و برای جبران او بارها در منطقه حاضر شد وهرچه دردسترس داشت را برای فرماندهان فراهم کرد اما ادامه پاتک ها تنها باعث انهدام هرچه بیشتر نیروها میشد.سرانجام پس از بیش هفتاد روز و بامشاهده میزان خسارات او راضی شد که ازادامه حملات دست بردارد.
عراق به ایجاد موانع و احداث مواضع در شمال این ناحیه اقدام کرد تا این سرپل را محدود کند و پس از آن ادامه هر حرکتی از این سو غیرممکن شد.
تسخیر فاو هرچند یک موفقیت سیاسی در گرفتن قسمتی از خاک عراق بود ولی این بیشتر یک هدف سیاسی بودکه برای نزدیکی به مرزهای کویت وتهدید آنها انجام میشد
تسخیر فاو هرچند یک موفقیت سیاسی در گرفتن قسمتی از خاک عراق بود ولی این بیشتر یک هدف سیاسی بودکه برای نزدیکی به مرزهای کویت وتهدید آنها انجام میشد
این امر زمانی بیشتر ملموس میشود که جبهه شمال فاو و جنوب بصره راکد شده و هیچگونه حرکتی در آنجا ممکن نشد اما مشکلات نگهداری آن که با محدودیت اتصال به عقبه که تنها با پل ممکن بود و همچنین ضعف حمایت از نیروهای مستقر بعدها تاثیرات خود را نشان داد.
اما عراق با بازنگری از این نبرد درس هایی گرفت
ابتدا آنکه با درک نحوه حملات ابی-خاکی ایران به تغییراتی در موانع دست زد و با بستن نهرها و احداث خاکریز داخل محدوده رود و جداسازی کامل تردد بین مناطق و از بین بردن منطقه سبز ساحلی در سراسر جبهه ،ناحیه امن غیرقابل نفوذ برای غواص را ساخت
ابتدا آنکه با درک نحوه حملات ابی-خاکی ایران به تغییراتی در موانع دست زد و با بستن نهرها و احداث خاکریز داخل محدوده رود و جداسازی کامل تردد بین مناطق و از بین بردن منطقه سبز ساحلی در سراسر جبهه ،ناحیه امن غیرقابل نفوذ برای غواص را ساخت
در نحوه دفاع تغییراتی بوجود آورد و با قراردادن نیروهای زبده در خط اول و قراردادن ضرورت فشار اولیه بر جلوگیری از استقرار سرپل ها و آوردن نیروی احتیاط این مناطق در نزدیکترین فاصله ، ثمرات این تغییر را در درهم شکستن کربلای چهار دید.
مهمترین درس عراق هم این بود که در مناطق مرطوب همیشه نمیتوان توسط نیروی زرهی و مکانیزه جنگید و محدودیت های این مناطق باعث وارد آمدن ضربات سنگینی بر زرهی می شود و برای مقابله با تاکتیک های نیروی پیاده مهاجم ایران باید لشکرهای پیاده خود را توسعه بیشتری دهد.
حملات بعدی ایران در کربلای چهار و پنج به شکست انجامید و یورش به خطوط دفاعی شرق بصره هرچند با پیشروی در خطوط دفاعی عراق همراه بود ولی تلفات و خسارات وارده بر دو طرف بسیار سنگین بود.
پیشروی اندک حاصل یورش به خطوط دفاعی شرق بصره در کربلای پنج با ضدحمله عراق ناکام ماند و تلفات و خسارات سنگینی را بر دو طرف بجا گذاشت و درحالیکه عراق بسادگی تجهیزات خود را جایگزین میکرد ایران قادر به جبران خسارات مالی و انسانی نبود.
همانطور که بارها هاشمی و رضایی متذکر شدند حالا استراتژی درپیش گرفته ایران برمبنای در اختیار گرفتن یک تکه از خاک عراق بود که با عملیات در حلبچه ادامه پیدا کرد اما برخلاف انتظار آنها این شیوه فاقد اثر قاطعی بود.
https://twitter.com/Rollo44840497/status/1337175033551187971?s=19
لازم میدانم در اینجا از کمک های ارزشمند و همیشگی @AdnanMatouri عزیز تشکر کنم که همیشه بی دریغ کمک کرده‌اند.
اگر توانی و فرصتی باقی بود در قسمت دوم به تحریر‌‌‌‌الفاو خواهیم پرداخت.
اگر توانی و فرصتی باقی بود در قسمت دوم به تحریر‌‌‌‌الفاو خواهیم پرداخت.
پی نوشت:
در رابطه با نکاتی که دوستان مطرح کردند از باب جلوگیری از قضاوت یکسویه و جانبدارانه ذکر توضیحات کوتاهی لازمست:
۱-چگونگی روند تصمیم گیری جنگ و عدم فرماندهی واحد باعث میشد که در موارد متعدد رضایی با دور زدن مقامات واسط و نادیده گرفتن صلاحدید آنها و مراجعه مستقیم به آ.خمینی/
در رابطه با نکاتی که دوستان مطرح کردند از باب جلوگیری از قضاوت یکسویه و جانبدارانه ذکر توضیحات کوتاهی لازمست:
۱-چگونگی روند تصمیم گیری جنگ و عدم فرماندهی واحد باعث میشد که در موارد متعدد رضایی با دور زدن مقامات واسط و نادیده گرفتن صلاحدید آنها و مراجعه مستقیم به آ.خمینی/
دستورات و اختیاراتی مطابق میل خود بگیرد. مشکل اصلی در این بود که فرمانده کل قوا فاقد کادر ستادی و هرگونه حلقه مشاوران نظامی کارآمدی بود و بنابراین دستوراتی بنابر میل شخص مراجع صادر میکرد که صحت نقل مراجعه کننده توسط افراد واجد شرایط آزموده نشده بود./
۲-ذکر طرح عملیاتی لغو شده والفجر هشت از باب مقایسه نحوه تصمیم‌گیری و چگونگی رقابت و اختلال در طرح های نیروی دیگر بود وگرنه امروزه ما نمیتوانیم از موفقیت آن طرح در صورت اجرا مطمئن باشیم چنانچه که عمل در ابوخصیب ممکن بود با واکنش سخت تر عراق مواجه شود.
• • •
Missing some Tweet in this thread? You can try to
force a refresh
