Thread by @sigaramcamel

Alman asıllı Amerikalı dilbilimci ve filolog George Zipf, 1932 yılında yayınladığı “Selected Studies of the Principle of Relative Frequency in Language” başlıklı makalesinde, hangi dilde yazılmış olursa olsun,

belli bir metindeki kelimelerin kullanım sıklığıyla ilgili bir “desenin” bulunduğunu ortaya koydu.

Literatüre Zipf Kanunu olarak giren bu buluş, son derece ilginçti.
Zipf’in bulgularına göre kelimeler kullanım sıklığına göre sıralandıklarında ilk sıradaki kelime,

yani en sık kullanılan kelime, ikinci sıradaki kelimenin iki katı kadar kullanılıyordu.
Başka bir deyişle ikinci sıradaki kelime ilk sıradaki kelimenin yarısı kadar kullanılıyordu.
Üçüncü sıradaki kelime ilk kelimenin üçte biri kadar,

dördüncü sıradaki kelime ilk kelimenin dörtte biri kadar olacak şekilde bu düzen devam ediyordu.
Bu yasaya göre, bir doğal dilde yazılmış uzun bir eserde geçen kelimeler, azalan sıklığa göre sıralanırsa, bir kelimenin bu eserdeki geçiş adedinin

bu sıralamadaki sırasına bölümü sabit bir rakam verir.

Zipf Kanunu, hangi metne bakarsanız bakın böyle bir düzen bulabileceğinizi söylüyordu.

Diğer ilginç bir nokta, Zipf’in sıra-sıklık kuralının bir ülkedeki şehirlerin nüfuslarına da uygulanabiliyor olmasıydı.

Bir ülkedeki en kalabalık şehrin nüfusu, yaklaşık olarak ikinci sıradaki şehrin nüfusunun iki katı kadar çıkıyordu. İnanılmaz bir şekilde, Zipf Kanunu’nun şehirler uygulaması, geçen yüzyıldaki her ülke için doğru çıktı.

Zipf, James Joyce’un Ulysses romanında 10. en sık kullanılan kelimenin 2653 kere geçtiğini bulur, 100. en sık kullanılan kelime tam bu sayının onda biri kadar yani 265, 200. en sık kullanılan kelime de bu sayının yarısı kadar, ilk sayının iki yüzde biri kadar,

yani 133 kez tekrarlanmaktadır.
En sık kullanılan bininci kelime 26 kere, 10 bininci kelime de 2 kere geçmektedir, ki bunlar da bu şaşırtıcı yasayı doğrular.
Bazı örnekler, denkleme bu kadar iyi uymaz, ama örnekler logaritmik grafiğe oturtulduğunda,

şaşırtıcı derecede düz bir çizgi verir.

Günümüzde bilgisayar yardımı ile çok sayıda dilde yazılmış yüzlerce eserdeki kelimeler incelenmiş, Türkçe dahil bütün doğal dillerdeki eserlerin ortalama olarak bu yasaya uyduğu gösterilmiştir.

2004’te yapılan bir araştırmada, dünyadaki şehirler nüfusa göre sıralandığı zaman dünyadaki şehirlerin ortalama olarak Zipf Yasası’na uyduğu gösterildi.

2008’de Fransız, İngiliz, Brezilya ve Ortaçağ Avrupası’nın mutfaklarına ait tarifler incelendi ve

bu mutfakların hepsinde, en çok kullanılan malzemeden en azına doğru sıralama yapıldığında oluşan tablonun bu yasaya uyduğu görüldü.

Depremler büyüklüklerine göre, Ay’daki kraterler yarıçaplarına göre, şirketler gelirlerine göre,

makaleler aldıkları atıfa göre sıralandıkları zaman, kişilerin aldıkları telefon adetleri, protein-protein etkileşimleri, savaşlarda ölen insanlara göre savaşlar sıralandıkları zaman hepsi şaşırtıcı bir şekilde bu gizemli Zipf Yasası’na uyuyor.

Zipf Kanununda yer alan insan dillerinde kısa süreli kelimelerin en sık kullanılan kelimeler olduğu görüşü şempanzeler için de geçerli.
Royal Society B’de yayımlanan yeni bir makale, şempanzelerin el ile iletişiminde kullanılan dilsel yasaları araştırdı.

Çalışmada sosyal oyun bağlamında kullanılan elli sekiz farklı hareket tipi ayırt edildi.
Bu hareketler arasında en sık kullanılanların en kısa süreli olduğu tespit edildi.

Bazıları bu yasayı tamamen istatistikle açıklamaya çalışırken, bazıları da insan zihninin yapısına atıf yaparak açıklamaya çalışır.
Çok sayıda farklı açıklama ortaya atılsa bile, beklenmedik yerlerde ortaya çıkan Zipf Yasası gizemini korumaya devam ediyor.

Kaynaklar;
turkcebilgi.com/zipf_yasas%C4%…
bilimoloji.com/gizemli-olcu-z…
tr.warbletoncouncil.org/ley-zipf-5682
tr.eferrit.com/en-az-cabalari…
greelane.com/tr/be%C5%9Feri…
fikircografyasi.com/makale/zipf-ka…
bilimma.com/zipf-kanunu-se…
evrimagaci.org/zipf-yasasi
royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rs…
nlp.stanford.edu/IR-book/html/h…