Thread by @yukselhos

🗽Dünyada büyük, devasa abidevi eserler meydana getiren kavimlerin çoğu abidelerinden kısa yaşadı. Medeniyetler nasıl çöker? Çöküşü nasıl anlarız? Bunu bilim insanları uzun uzun inceleyip sistematiğini koymuş. Bilelim, bu hatalara düşmeyelim. Düşenlerin yolundan ibret alalım.
⬇️

Roma'nın çöküşünden Maya imparatorluğunun çöküşüne kadar, arkeolojiden kanıtlar, medeniyetlerin kaybına neredeyse hep 5 faktörün sebep olduğunu göstermiş. Ama az devlet bu konuda önlem alır. Bu konuda 2 tür devlet vardır.
1⃣Kurumsal ve komplekssiz
2⃣Aşiret ve aile devleti
⬇️

Kurumsal devletlerde kuvvetler ayrılığı vardır. Başkan kutsal ve değerli değil, memurdur. Memur olduğu da hep hatırlatılır. Hata yapsa dava açılır. Mutlak güç değildir. 2.grup devletler ise aile ve aşiret devletleridir, başkan adeta yarı tanrıdır. Yanılmayı bile kabul etmez.
⬇️

Devletlerin çöküşünün 5 sebebi şunlardır.
1-Kontrol edilemeyen, sonucuna hakim olunamayan GÖÇ ve nüfus hareketleri

2-Yeni salgın hastalıklar

3-Savaşa yol açan ve girdiği savaştan çıkamayan başarısız devletler

4-Ticaret yollarının çökmesi

5-İklim değişimleri
⬇️

Aslında bunların hepsini kurumsal bir devlet kontrol eder ve üstesinden gelir. Göç mü mesele? Sınırları kapatırsın. Salgın hastalık mı? Karantina uygular halka maaş verirsin evinde oturur, o esnada devletçe fonlanan araştırma merkezleri ilaç geliştirir. Çoğuna çözüm vardır.
⬇️

Savaşa girmezsin, o da kapına gelmez. Ticaret yolları mı çöktü? Yeni yollar bul Yok mu? Önünü mü kapattılar? Çin'in Pakistan kıyılarına demiryolu uzatması gibi yeni ticaret yolları yaparsın. E-ticaret, yazılım dünyası var. Uber'in airbnb'nin de 1 dikili ağacı yok para basıyor.
⬇️

İklim değişiklikleri mi oldu? Norveç gibi elektrikli araca geçersin. Ama siyaset ve ekonomide hata yönetimi kabullenilmez ise hatalar, yeni hataları yaptırıyor. Kurumsal devletlerde ise doğru karar doğru ekonomiyi, o da bilimi, eğitimi ve sosyal hayatı besliyor. Ömür uzuyor.
⬇️

Bunu yapmayan devletlerde yönetimler "Büyük ve Abidevi yapılara" sarıyor. Çavuşesku'nun Halk Sarayı, Hitler'in "Germania"şehri projesi, Fildişi diktatörünün Yammousoukro katedrali hep bu tek adam aklının ürünüydü. Büyük yapılar üzerinden büyük devlet algısı 1945'lerde çökmüştü
⬇️

Fildişi diktatörü Felix Houphuet, tam 33 yıl iktidarda kaldı. Sadece %10'u hristiyan olan ülkesinde 300 bin kişinin girebileceği katedral için 300 milyon dolar harcadı. Bu para harcanırken de inşaat bitince de halkı açlık ve salgınlarla ölüyordu. Katedral 25 yıldır boştur.
⬇️

O günler %10'u Katolik olan ülkesinde en ciddi ihtiyaçları görmezden gelerek inşa edilen bu katedrale ek olarak politeknik enstitüsü ve uluslararası havaalanı terminali inşası gibi devasa projeler için ülke kaynaklarının %130'u zorlandı. Fildişi kıyısı günümüzde hala fakirdir.
⬇️

80'lerde Fransız elçisine lotus çiçeği biçimli bir başkanlık sarayı projesinden bahseder. Elçi ise "ülkenizin %50'si yoksulluk sınırının çok altında. Buna odaklansanız?" dediğinde şunu söyler. "Bu binayı kendim için yaptırmıyorum. Ülkenin itibarı önce gelir. Fransız elçi ise;
⬇️

"2 Hafta önce eşimi getirdiğimde fakir mahallelerden geçerek geldik. Eşimin yüzünde acır bir bakış vardı. Ona astım spreyi bulmak için o akşam elçilik şöförü tam 2 saat dolaştı. Hiçbir yerde bulunamadı ve ABD elçiliğinde bulduk. Bizim için ülkenin itibarını bunlar belirliyor."
⬇️

Houphuet 1993'te ölür. 30 küsur senede inşa ettiği her şey de günümüzde bir liderin çılgınca yatırımları olarak tarihe geçer. Tıpkı çılgın Alman kral Bavyeralı 2.Ludwig'in Neuchwanstein şatosunu iflası bahasına inşa etmesi gibi bir çılgınlıktır bu. Bu kralın hikayesi de şudur:
⬇️

2.Abdülhamitle neredeyse aynı çağda olmasına rağmen eski krallar gibi giyinip poz vermeyi çok seviyordu. 4-5 Lüks saray inşaatı projesine girişti ve en son büyük bir şövalye şatosu sevdası sardı. Bu yapının projeleri beklenenden 7 kat fazlaya mal oldukça borç aldı. Borç, borç.
⬇️

Alacaklılar kapıya dayanmak üzere iken kendisini intihar etmekle tehdit etti. Şuraya şunu ekleyelim, buraya bunu da ekleyelim derken iç dekor için de siparişler verilecekti. Karolar, merdiven dekorları, ressamlara siparişler. Hepsi ayrı kalem. En sonunda ülkesinin gücü kalmadı
⬇️

"Çok erken kral oldum (…) Ansızın kitaplarımdan koparılıp tahta oturdum” dediği sitemli lafları olsa da Wagner gibi bestecileri destekledi, maaş bağladı. Saraya bağlı sanatçılar kavramı ilk o dönemde şekillendi. Wagner iyi yapıtlar verdi belirtelim.
Ama saray çok pahalıydı
⬇️

Bir süre sonra devlet işlerinden uzaklaştı ve sürekli olarak eski büyük "ecdad" muhabbeti etmeye başladı. Her muhabbeti tarihe, eski kralların asaletine bağlıyor ve tüm kraliyet gelirlerini de inşaatlara veriyordu. Bu düşüncesiz yatırımları ile kendisi için deli raporu alındı
⬇️

Zamanında fonladığı adamlardan birisi olan Bismarck, kendisinin dengesiz olduğuna dair tutuklanması ve tahttan indirilmesine karşı bir şey yapamaz. Sonunda Bavyara kurumları kendisine dair raporla onu indirir. Kardeşi de deli ilan edilir, aileden de böylece kurtulurlar.
⬇️

Kaleye kapanan Ludwig, ellerinde rapor olan askerler ve yetkililere 37 kişilik koruma ordusuyla direnir ve içeri sokmaz. Sonunda kaçmaya çalışırken yakalanarak bir göl kenarında yaşamaya mahkum edilir ve orada ölür. Ama bu büyük yapılar dikme kültürü faşizme miras kalacaktır.
⬇️

Faşist mimari diye tarihe geçen bu ekol, insan boyutunu çok aşan duvarlar, sütunlar,holler ve koridorlar ile kendisini gösterir. Bu büyük yapılarla doldurulan Almanya'yı biz de 2-3 yapı ile örnek almışızdır. Örneğin İ.Ü Edb. Fak. binası ve Ankara Üniversitesinde uygulanmıştır.
⬇️

Hitler ve Çavuşesku gibi kimi insanlarda memur olmanın basitliği, iktidar ve güç eline geçtikten sonra kendilerini mütevazı yapılara yakıştıramama ve büyük yapılar diktirmeleri ile başlar. Kuran'da buna dair Haman kıssası, Firavun'un yapılara ne kadar önem atfettiğini gösterir
⬇️

Kendisini Hak dine çağıran Musa'ya karşı Firavun, başmimarı Haman'a emir verir ve kendisine bir kule yapmasını söyler ki Musa'nın tanrısına ulaşabilsin... Sözde ironi yapmaktadır. Tanrın çok yüksekte ise kule yaparız ne olmuş? gibisinden bir meydan okumadır. Kassas 38. Ayet.
⬇️

Enteresandır ki tarihte Haman diye birinin yaşadığı sadece Kur'an'da bahsedilmiş bir bilgidir. 1799'da Rosetta Stone hiyeroglifleri çözülüp okunduğunda "Duvarcıların ustası Haman'a selam olsun" kelimesi, modern bilimin ulaştığı bir onaylama olur.
Bu,konumuzun ayrıca dışındadır
⬇️

Büyük yapılar, fakir halkların eti ve kanıyla inşa edilir. Büyük yapılar, büyük itibar için yapılır. Büyük gider, büyük harcamaları da beraberinde getirir. Enerji, ısıtma, aydınlatma, bakım ve onarım giderleri ufak bir şehrin giderleri kadardır.Şah Cihan da bu yoldan geçmişti
⬇️

Bu, normal bir yapı değildir. Tamamı mermerdir. Yakından baktığınızda iç tezyinatta hiç boya kullanılmamış, değerli taşların oyulmuş mermere yapıştırılması ile tamamlanmıştır. Şah Cihan, ne Hint yarımadasında İslam'ı yaymış ne de halkını geliştirmişti. Otoritesi sıfır doğurdu
⬇️

Bu takıntı, ölen karısına yaptırdığı bu anıt mezardan ibaret değildi. Taç mahali yaptırdığı nehrin tam karşısına da kendisi için Kara Taç Mahal'i yaptırıyordu. Onda da tamamı siyah mermer kullanılacaktı. Oğlu Evrengzib bu deliliği gördü ve babasına darbe yaparak hapsettirdi.
⬇️

Bu tür tamamlanamamış çılgın projeler ülkelerin ömrünü uzatıyor. Günümüzde uydudan baktığınızda Kara Taç Mahal'in yeri bellidir ve temelleri çakılıdır. Bu temeller, bir inşaat yerine bir milletin, bir medeniyetin gözle görünmeyen temelleri (bilim,eğitim) de olabilirdi. Olamadı
⬇️

Muaviye de bu hatayı yapan, bu yoldan geçenlerdendi. Babası Ebu Süfyan, Mekke'nin kralıydı ve Peygambere tabi olarak krallığı terk etmişti. Ama o, Hazreti Hüseyin'e kaptıracak değildi. Öyle de yaptı. Şam'da İslam'ın ilk sarayını inşa ettiren lider olarak tarihe geçti.
⬇️

Muaviye'nin de karşısına cesur biri çıkar.
Ebu-Zer Gıfari.
Ona şu kapağı yapmıştır: “Ey Muaviye! Eğer bu sarayı kendi paranla yaptırdıysan israftır. Eğer halkın parasıyla yaptırdıysan ihanettir ve haramdır. Kul hakkına girer.Bunu ancak firavunlar yapar” der.
Sonuç: sürgün olur
⬇️

Sadece bunu da yapmaz. Konuşma hürriyetini de kısıtlar. Ebu Zer'i istenmeyen adam ilan eder ve halkın onunla konuşmasını yasaklar. Çölde Rebeze diye bir yerde ölür. Muaviye'nin sarayından ise eser kalmaz. Muaviye'nin lüks ve itibar ruhu ise tüm Arap yöneticilerde yaşamaktadır.
⬇️

Milletlerin çöküşünde dekor farklıdır, coğrafyalar farklı ama olgular hep aynı sistematiği izler. Dünyanın gidişatı bu şekildedir. Bu, bazen Roma İmparatorluğu'nun çöküşünde olduğu gibi yavaşça olur bazen Kartaca'nın çöküşü gibi aniden. Çöküşün kriterlerinden sadece biriydi bu
⬇️

Her düzen, bir düzensizliğin üzerine kurulur. Her ümit, bir ümitsizliğin, her enerji de bir bıkkınlığın, işlemezliğin üzerinde yükselir. Bir jenerasyonun ömrünün geçtiği yönetimleri geriden gelen jenerasyon kabul etmez, sorgular. İnsanlar bazen korkmaktan da sıkılır, patlar.
⬇️

Tarihçi Arnold Toynbee, Büyük medeniyetler öldürülmez. Bunun yerine, kendi hayatlarına kıyarlar. demiş ve 12 ciltlik "A Study of History" adlı eserini bu kelimeyle sonuçlandırmış. 28 farklı medeniyetin yükseliş ve düşüşünün analizini ve bu veciz sözüyle tamamlamıştır.
⬇️

İngilizlerin Halil İnalcık'ı diyebileceğimiz Toynbee'nin analizi esasen oldukça yerindedir.
Bazı açılardan haklıdır: Medeniyetler aslında kendi düşüşlerinden sorumludur. Ancak, kendi kendilerini yok etmelerine genellikle yardım edilir. Biz de sanırım bunu böyle okumalıyız.
⬇️

Devletleri kurmak ve yıkmak aslında kolaydır. Kurmanın şartı kitlelerin organizasyonu, kitlelerin tek bir insan gibi KURUM gibi davranması ve devleti kurmasıdır. Yıkmanın da şartı kitlelerin organizasyon dışına çıkıp kurumsallığı yok etmesidir. Zor olansa Sürdürülebilirliktir
⬇️