Thread by @Temurempire

ALTIN ORDA DEVLETİNİ TİMUR MU YIKTI?
Kaynakların verdiği bilgiler ışığında bu konuya tekrar değinme zaruriyeti doğmuştur. Detaylı ve uzun bir paylaşım olacak, bazı cenâhlar yine okumaya tenezzül etmeyecek belki ama olsun.

Emir Timur, 1370'de Semerkand'da tahta oturduğunda, Altın Orda devleti ikiye bölünmüş ve tahta kavgaları ile oldukça yıpranmış bir devlet halindeydi. İkiye bölünen devlet Ak Orda ve Gök Orda adıyla Emir Mamay ve Urus Han'ın iktidar mücadelesine sahne oluyordu.

Emir Mamay, Cengiz soyundan gelmiyordu. Urus Han ise Cengiz asili olduğu için, tahtın sahibinin kendisi olduğunu iddia ediyordu. Türkistan'da Cengiz'den asırlar sonra bile, bu gelecek sürdürülmüştür. Cengizli soyundan olmak her zaman haneye + bir puan yazılması demektir.

Altın Orda'da bu iki ismin mücadelesi sırasında bir bir muhalif güç daha ortaya çıktı. O da Toktamış'ın babası Toy Hoca Oğlandı. Daha önce bahsettiğim gibi Urus Han kendini haklı addettiği için, ona muhalefet olan herkesi ortadan kaldırıyordu. Toy Hoca Oğlanı da idam ettirdi.

Bu sirada babası idam edilen ve çocuk yaşta olan Toktamış, kendisinin de katline fermân çıktığını öğrenince Timur'a sığındı. Bu iltica, daha önce hiç karşı karşıya gelmemiş Timur ve Urus Han'ın arasının açılmasına neden olacaktı.

Timur, kendisine sığınan Toktamış'ı gayet iyi ağırladı. Hatta kaynaklar Timur'un Toktamışa oğlu gibi muamele gösterdiğinden bahsetmiştir. Bu ilticayı öğrenen Urus Han, Timur'a bir elçilik heyeti göndererek, Toktamış'ın derhâl kendisine teslim edilmesi gerektiğini söylemişti.

Timur, Türk töresine göre kendisine sığınan birinin teslim edilmesinin söz konusu bile olmadığını, şayet bu kararda ısrarcı olursa Urus Han ile savasmaya hazır olduğunu elçilere tebliğ ederek heyeti geri göndermişti.

Timur daha sonra Toktamış'ın emrine ordusundan askere vererek, Otrar ve çevre Savran'ı onun kontrolüne bağışladı. Bu hamle sonrası Cuci ulusunun kuvvetleri Toktamış'ın üzerine yürüme kararı aldı. Urus Han, oglu Kutlug Buga'yı Toktamış'ı yok etmesi için ordu ile Savran'a gönderdi.

Burada yapılan savaşta Kutluk Buga öldü ancak Toktamış onun ölmesine rağmen savaşı kaybetmişti ve tekrar Timur'un yanına geldi. Timur, onu teselli ederek emrine tekrar ordu vermek suretiyle Savran'a geri göndermişti. Urus Han ise bu defa diğer oğlu Tokta Kiya'yı görevlendirdi.

Tokta Kiya ve Toktamış, kısa süre sonra Savran'da tekrar karşı karşıya geldi. Bu savaşta Toktamış hafif yaralar da alarak yine mağlup oldu ve kaçarak bir daha Timur'a sığındı. Urus Han, zafer sonrası Timur'a yeniden elçi heyeti gönderme kararı aldı. Ve savaş çağrısı yapmıştı.

Timur, elçilere kararını degistirmeyecegini söyleyerek 1375 yılında ordusu ile Urus Han'a karşı harekete geçerek Otrar da ordugâh kurdu. Urus Han'da Sığnak dolaylarına ordusu ile gelmiş ve savaş hazırlıklarına başlamıştı. Ancak o yıl Türkistan, çok sert bir kış geçiriyordu.

İki ordu da 3 ay boyunca şiddetli kış şartları yüzünden birkaç öncü kuvvet çarpışması hariç ordusunu yerinden kıpırdatmadı. Ve Urus Han 3. Ayın sonunda ordusuyla geri döndü. Aradan çok az bir zaman geçtikten sonra Urus Han ve oğlu Tokta Kıya, ard arda doğal sebeplerle vefat etti.

Bu ani ölümler sonrası Timur Toktamış'ı Altın Orda Han'ı ilan etti. Altın Orda'da da Urus Han'ın diğer bir oğlu Melik Timur tahta çıktı. Melik Timur hiç zaman kaybetmeden Toktamış'a karşı sefer düzenledi ve onu mağlup etti. Toktamış, yenilgi üzerine yeniden Timur'a sığındı.

Timur Toktamış'ı yeniden tesellisi ederek, bu defa çok daha ciddi bir ordu ve gözde komutanlarını onun emrine vererek yeniden tahtını alması için Melik Timur üzerine gönderdi. 4. Denemede Toktamış galip geldi ve Altın Orda tahtına oturdu. Devlet, yeniden yek vücut hale gelmişti.

Tahta oturduktan sonra Toktamış, ilk iş Moskova knezlikleri üzerine yürüdü ve onları itaat altına aldı. Litvanya da onun vasalı haline geldi. Kısa sürede güzel işlere imza attı. Ancak güç zehirlenmesi denen deyim onda da baş göstermeye başlamıştı.

Yanındaki emirleri, Toktamış'ı zehirliyor ve Cengiz Han soyundan olmasından dolayı, bütün Türkistan'ın onun toprağı olması gerektiğini söylüyorlardı. Daha da kötüsü, Toktamış bu söylemleri kanıksamaya başlamıştı. Ve bir süre sonra Timur'un toprağı olan Harezm üzerine yürüdü.

Harezm'i baştan aşağı yağmalatan Toktamış, kendi adına hutbe okutup sikkeler kestirmişti. Onu, o günlere getiren manevi babasına karşı ihanetin ilk fitili burada ateşlenmiş oldu. Bir de bu olay üzerine Toktamış, Timur'un rakibi Memlûkler ile de diplomatik ilişkiler başlattı.

Toktamış bununla da yetinmeyerek, Timurun merkezi Semerkand'da olmadığı her fırsatta, onun sınırlarına giriyordu. Bu defa da yine Timur'a ait Azeebaycan topraklarına girme kararı aldı. Tebriz'i yağmalatan Toktamış'ın burada 30 bin Türk'ü öldürdüğü kaynaklara geçmişti.

Tebriz'de olanları haber alan Timur, İran seferini yarıda bırakarak Doğu Anadolu'ya doğru ilerlemek zorunda kaldı. Toktamış'ın niyetini de gayet iyi anlamıştı. 1387'de Karabağ'da ordugâh kuran Timur, Derbent'te Toktamış'ın öncü kuvvetlerini mağlup etti. Ve askerlerini esir aldı.

Bu esirlere hediyeler vererek Toktamışa gönderdi. Onun yanlış yolda olduğunu, aklını başına toplaması gerektiğini söyledi. Daha sonra yarım bıraktığı İran seferini tamamlamak üzere yeniden harekete geçti. Ancak bu defa da Toktamış işi iyice abartarak Semerkand'a saldırdı.

Timur'un "Gözümün Nuru"dediği başkentini yağmalayıp yakıp yıkmış ve geri çekilmişti. Bu olayın haberini alan Timur, adeta çileden çıktı. Ve derhal ordusunu Toktamış üzerine yönlendirdi. Bu sırada Toktamış Timur'a mektup göndermiş ve "Şeytana uydum sana saygım sonsuz"demişti.

Timur ise ona cevap olarak söylediklerine inanmam mümkün değil diyerek sefere devam etti ve 1391 yılında Kunduzca'da Toktamış, Timur tarafından mağlup edildi. Ona gerekli dersi verdiğini düşünen Timur, kaçan Toktamış'ı takip ettirmedi. Ancak Toktamış akıllanmamıştı.

Litvanya ve Gürcistan vasallarından asker toplayarak, Timur'un üzerine yürümeyi düşünüyordu. Ancak istihbarat ve casusları sayesinde Timur bu plani deşifre etti ve yeniden Toktamış üzerine 2. Dest-i Kıpçak seferine çıktı. Bu defa 1395 Terek savaşında Toktamışı tekrar mağlup etti.

Asıl sorulması gereken, bu seferler nedeniyle Timur'u tenkit edenlerin acaba Orta çağ gibi her şeyin savaş ile çözüldüğü bir dönemde, bu kadar sabırlı başka bir hükümdar ile karşılaşma ihtimalleridir. Timur, ele geçirdiği Dest-i Kıpçak diyarınin başına Melik Timur'u getirmişti.

Altın Orda devleti, Timur ile Savaşı'ndan 3 sene sonra 180 binlik ordu ile sefere çıkacak kudreti yeniden sağlamıştı. Altın Orda, bu savaşlardan sonra değil, Timur'un devletinin dahi dağılmasından sonra yani 1508 de yıkılmıştı. Yaklaşık tam 110 yıl gibi ciddi bir zamanda.

Altın Orda'nın yıkılması akabinde de güç yine Türk/Moğol hanlikların elinde kalmıştır. 1. Giray Han, 1571'de Moskova'yı ele geçirmiştir. Yani Terek Savaşı'ndan yaklaşık 180 sene sonra. Bu bağlamda Timur'un Altın Ordayı yıktığı ve Rusların güçlendiği iddia etmek doğru değildir.