Thread by @dunyadanfinans

Çayınızı alıp gelin; Bugün sizlere ülkemizde çay nasıl üretilmeye başlandı, Çaykur nasıl kuruldu ve Çaykur 4 yılda 2 milyar liralık zararı nasıl başardığını anlatacağım.

Türkiye yıllık kişi başına çay tüketimi konusunda 3,5 kilogram ile dünyada birinci sırada, çay üretimi konusunda 260 bin ton ile beşinci yer almaktadır.

Hepinizin bildiği gibi ülkemizde sabah kahvaltıda, molada, öğle yemeğinden sonra, akşam yemeğinden sonra hatta her boşlukta her fırsatta çay içiliyor. Yeri geliyor sudan çok çay içiliyor...

Fakat Türkiye'nin bu köklü şirketi tüm bu üretime ve tüketime rağmen milyonlarca lira zarar ediyor, nasıl mı? Önce Çaykur'un nasıl kurulduğunu ve çayın ülkemizdeki tarihini anlatayım

1. Dünya savaşı sırasında 1914 ve 1918 yılları arasında topraklarımızda çay kıtlığı yaşanıyor ve insanlar çay ihtiyaçlarını karşılamak için buldukları bitki yapraklarını kaynatıp içiyorlar.

Bu tarihlerle alakalı 2. önemli hususta 1917 yılında Ekim Devriminin olması ve Rusya'nın savaştan çekilmesi sonucu Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Rize'nin işgalden kurtulmasıdır. Neden mi?

Bölge işgalden kurtulup rahatlayınca bu bölgenin zirai açıdan incelenmesi için ekip gönderiliyor. Savaş devam etseydi ekip bu bölgelerde zirai inceleme yapamazdı.

İnceleme yapmaya giden ekibin ortaya koyduğu raporda özetle Doğu Karadeniz bölgesi Batum'a benzeyen ekolojiye sahip, dolayısıyla bu bölge çay ürünlerinin yetiştirilmesi için uygun bir bölge.

Bu konu Türkiye'nin ekonomik bağımsızlığı açısından önemli bir husus olduğu için İktisat Bakanlığına (şu anki Ekonomi Bakanlığına) bildiriliyor.
Raporun Adı: Şimâl-i Şarkî Anadolu ve Kafkasya’da Tedkîkât-i Zirâ’iyye (inceleyebilirsiniz)

Bu rapor tarihimizde çay üretimi için atılan ilk adım olduğunu söyleyebiliriz. Raporu hazırlayan kişi de Profesör Doktor Ali Rıza Erten'dir. Çay içmemize sebep olan her bardakta adını bilmesek de hatrı olan kişidir...

Dünya savaşı sonrasında Karadeniz Bölgesinde ekonomik anlamda hareketlilik sağlanması ve göçün önlenmesi için iş fırsatı oluşturulmaya çalışılıyor.

Bu raporla birlikte Rize ve çevresinde fındık, narenciye ve çay yetiştirilmesine karar veriliyor. Böylece çay tarımı için ilk yasal çerçeve çizilmiş oluyor. Bundan sonra çay üretimini koordine eden kişi ''çayın babası'' olarak bilinen Ziraatçi Zihni Derin.

Zihni Derin 14 yıl süren çalışmalar neticesinde Batum'dan ülkemize çay tohumu ithal etmeye başlıyor. 1937 yılında 20 ton tohum ithal edilmiş. 1938 yılında ilk yaş çay yaprağı hasatı ve kuru çay üretimi yapılmış.

1939 yılında 30 ton, 1940 yılında da 40 ton daha çay tohumu ithalatı yapılıyor. Bu çalışmaların neticesinde çay bahçesi tesisi için çalışmalar başlıyor.

Az önce bahsettiğim bu bölgede iş fırsatı yaratabilmek için devlet de çayla alakalı tüm girişimleri destekliyor. 3788 sayılı çay kanunu ile birlikte çay bahçesi kurmak isteyenler ruhsat alarak çay bahçesi açabiliyor.

Dolayısıyla devlet kanunlarla çay bahçelerinin yaygınlaşmasını ve çay tarımının artmasını destekliyor.

Şimdi çayı ürettik, gelelim fabrika kısmına, yani yaş çayı kuru çaya çevirmeye... 1947 yılında Rize'nin Fener mahallesinde Çay Fabrikası açılıyor. Günlük çay üretimi kapasitesi 60 ton olan bu fabrika Türkiye'nin ilk çay fabrikası olarak tarihe geçiyor.

1938 ve 1948 yılları arasında Devlet Ziraat İşletmeleri çayla alakalı süreçleri yürütüyor. 1949 ve 1973 yılları arasındaysa Tekel Genel Müdürlüğü ve Tarım Bakanlığı süreci yönetiyor.

1963 yılına kadar ülkedeki çay ihtiyacı ithalatla dışarıdan karşılanıyor, fabrikalar kurulmaya başladığından beri iç talebi karşılamaya yeterli oluyor.

İlk çay fabrikasından 26 yıl sonra Türkiye'deki fabrika sayısı 36'ya çıkıyor. 1985 yılında 45 fabrikaya ulaşıyoruz. 1971 yılında çay kurumu kanunu yürürlüğe giriyor. Böylece çayın topraktan satımına kadar tüm süreçler Çay Kurumu Genel Müdürlüğünce yürütülüyor.

Çaykur'un özelliği şu; tüzel kişiliğe sahip faaliyetlerini özerk şekilde yürütüyor. İktisadi Devlet Kuruluşu statüsünde ve 1973 yılında faaliyetlerine başlıyor.

1982 yılında 2929 sayılı yeni kanunla beraber Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (Çay Kur) adıyla faaliyetlerine devam ediyor. 1984 yılında bu kez 3092 sayılı kanun bizi karşılıyor. Bu kanunla beraber artık çay tarımının yapılması serbest hale geliyor.

Buraya kadar çayın ülkemizdeki tarihini ve Çaykur'un kuruluşunu anlattım. Şimdi de kaynaklardan bulabildiğim kadarıyla verilerle Çaykur'un zarar edip etmediğine beraber bakalım.

Çaykur'un kendi sitesinde bulduğum yıllık faaliyet raporlarını inceleyip, zarar değerlerini excel dosyası yapıp tablo oluşturdum.
Kaynak: caykur.gov.tr/Pages/Yayinlar…

Basit tablomda solda yılları, sağda ise kırmızılar seneyi ne kadar zararla kapattığını, yeşiller de seneyi ne kadar kârla kapattığını gösteriyor

2017-2018-2019 ve 2020 yılları toplamında 4 senede Çaykur'un zararı 2.107.168.000 TL. Okunuşu iki milyar yüz yedi milyon yüz altmış sekiz bin Türk Lirası...

2017 yılının Çaykur için önemi: Türkiye Varlık Fonuna devredilmişti. Bu fona devredilmesinden sonra zararın sebebi merak uyandırdı değil mi? devam edelim anlatmaya.

Çaykur Genel Müdür Vekili Yusuf Ziya Alim Bloomberg HT'nin bir yayınına katılmıştı. Kendisine Çaykur'un zararıyla ilgili bazı sorular yöneltildi ve bu yayında özetle Çaykur'un zarar etmesinin ana sebebinin "kredi faizleri" olduğunu söylemişti.

Diyor ki ''Biz çiftçiden yaş çay alımı yaptığımızda çiftçinin teri soğumadan ödemesini yapıyoruz, fakat şirketin öz sermayesi yeterli değil bu noktada da dış kaynağa ihtiyacımız oluyor ve bankadan kredi alıyoruz. Kredi faizleri çok yüksek %30 %34 faizle kredi alıyoruz.''

Bu konuşmanın yapıldığı dönemde kredi faizlerinin %17 18'lere düştüğünü söylüyor ama yine de çok yüksek oranlar olduğunu dile getiriyor kendisi.

Bu durumdan kurtulmak için de 1 1.5 milyar liralık sermaye artışının gerekli olduğunu söylüyor Hazine ve Varlık Fonuna başvurduklarını henüz sonuç alamadıklarını da yayında konuşmasına ekliyor.

Bu ifadelerle çiftçinin yanında olunduğunu ve memnuniyetinin sağlanması için çalışılıyor gibi düşünebilirsiniz fakat çiftçi tarafına bakarsak da durum öyle değil...

Özellikle üretim maliyetinin yükselmesi tabiki sadece çay üreticilerinin değil tüm çiftçilerin en temel problemlerinden bir tanesi. Çay üreticisi de kilosu 3,87 liradan destekle birlikte 4 liraya çıkan yaş çayın alımı konusunda da dertliler.

Bu arada çiftçiler ürettikleri çayın sadece 3 te 1'ini Çaykur'a satabiliyormuş ve geriye kalanı özel sektöre satmak zorunda kalıyorlarmış. Buradaki sorun da şu; özel sektör devletin belirlediği fiyattan daha da düşüğe satın alıyor... İster sat, ister satma zarar et misali...

Dönüm başına 14-15 kg gibi bir sınır sözkonusuymuş. Anlayacağınız çiftçiye bir nevi üretme diyorlar.

Aynı zamanda özel sektöre mahküm edilen çiftçi "özel sektörün çayı devletin belirlediği fiyattan alması tüm sorunu çözecek 20 yıldır bu böyle" diyerek isyan ediyor.

Günümüzde Çaykur'un 46 yaş çay işleme fabrikası 1 çay paketleme fabrikası var, günde 995 ton yaş çay işleme kapasitesine sahip ve 12.541 çalışanı var.

Yurtiçi kuru çay pazarında da pazar payı %45 50 seviyelerinde fakat maalesef okuduğunuz gibi genel durum tüm paydaşlar açısından tatmin edici değil.

Hem üretiyoruz, hem satıyoruz hem de çok içiyoruz fakat dışardan müthiş görünen bu çevrime karşın maalesef ciddi zararlar söz konusu.

Üreticilerin yaşadığı bu memnuniyetsizlik, emeklerinin karşılığını alamaması ve artan maliyetler tabiki tüketici olarak uzun vadede bizleri de etkiliyor.

-2.107.168.000 TL 😢 vakit ayırıp okuduğunuz için teşekkür ederim bir başka flood'da görüşmek üzere.

Analizlerim için telegram kanalıma abone olabilirsiniz. t.me/dunyadanfinans