Thread by @yusabayrm

Savaşta düşmandan çeşitli amaçlara yönelik olarak kelle alınması teamül halini almış bir gelenekti. Üstelik bu sadece Osmanlılar da değil onlardan öncede görünmektedir. Yalnızca Türklere has olmayan bu durum kelt ve İrlandalılarda da görünmektedir.

Mesela Keltler ve İrlandalılar, sa­vaşta mağlup ettikleri düşman­larının başlarını atlarına asıp evlerine götürerek bunları özel bir tah­nit işlemiyle kahramanlıklarının göstergesi olarak muhafaza edi­yorlardı.

Heredot’un aktardığına bakılırsa İskitler de savaş meydanın­da öldürdüğü ilk düşmanının kanını bir kupaya koyup içiyor ve aldığı tüm düşman kellelerini kralına götürüyordu. Zira gani­metten pay alabilmenin tek yolu savaşta alınan kelleleri hüküm­dara göstermekti.

Eski Türkler’de savaş meydanında düşmanının kellesini alıp götüremeyene kız verilmezdi. İskitler ise Düşmanının kafa derisini yüzerek onu atının dizginlerine asar ve bu deri parçalarının sayısına göre adı yürürdü. Ayrıca nefret et­tikleri şahsi düşmanlarının ka­fataslarını öküz

derisi ve altınla kaplayarak evlerinde şarap ku­pası olarak kullanıyorlardı. Meşhur Çin tarihçisi Sima Qian’ın aktardıklarına bakılırsa Hunlar savaştan dönen askerlere ancak getirdikleri düşman kellesi kadar ganimetten pay verirlerdi. Savaştan düşman kellesiyle gelen

Hun askeri bir kadeh şarapla onurlandırılırdı. Fakat bu kelle alma dünyanın her yerinde aynı manayı taşıyan bir uygulama değildir. Örneğin Roma’da yalnızca soyluların kellesi kesilirdi. Nitekim Cicero’nun akıbeti böyle olmuştur.

Bizans’ta ise düşman başları zafer nişanesi ola­rak mızrak ucuna takılıp şehirde dolaştırılıyor akabinde Hipodrom’da teş­hir ediliyordu. Mesela Attila’nın 469’da mağlup edilen oğlu Dengizik, ele geçirilip önce Konstantiniyye’de sokak sokak dolaştırılmış sonra başı kesilmiştir

Bazen alınan kelleler mızrak ucunda veya yüksekçe bir yerden düşmana gösterilmek suretiyle düşmanın moralini bozmaya yönelik olarak sallanmıştır. Örneğin II. Kılıçarslan, Miryakefa­lon’da Bizans ordusu kumandanı And­ronikos Vatatzes’in kesik başını bir mızrak ucuna takıp düşman

Tarafının maneviyatını bozmuştur. Osmanlılar’da da devam eden bu baş alma geleneği aslında bir kahramanlık ve cesaret hareketi sayılıyordu.

Kanuni’n son seferi olan Sigetvar’ın fethi sonrası kale kumandanı Mikloş Sigetvar müdafilerinin komutanı Zrinski’nin kellesinin alınıp bir mızrak ucuna takıldığını gösteren Zafernamedeki bu minyatür Osmanlılar’dan kelle alma kültürünün görsel kaynaklarından yalnızca biri

Osmanlılar için düşmandan kelle almanın kahramanlık yanında bir başka anlamı daha vardıki o da ahde vefasızlık edenin hesabını kesmek. Örneğin Varna savaşında Macar Kralı Vladislas, 500 kadar yeniçerinin çember şeklinde koruduğu II. Murat’ın çadırına yürüyüp

Murat’ın kellesini almak isterken yeniçerilerin etrafını sarmasıyla şaşkına dönerek savaştığı esnada bir yeniçeri atını yaralayarak kralı atından düşürmüş ve Koca Hızır isimli bir Yeniçeri Ağası gelerek kralın kellesini kesmişti. Osmanlılar aldıkları bu kelleyi mızrağa takılı

Edirne Segedin anlaşmasının yanına başka bir mızrağa geçirerek teşhir etmişlerdi. Bunu gören Haçlı kuvvetleri de morali bozularak çekilmek durumunda kalmışlardı.

Osmanlılar’da en yaygın kelle alma usülü tıpkı Hun ve iskitlerde de olduğu gibi ganimetten pay almak ve tımar tercihlerinde seçilmek içindi. Gaziler, aldıkları kel­le miktarı ile deftere kaydedili­rdi. Bu uygulama, savaşçıları teşvik için özellikle kuşatmalarda zorunluluk olarak

görülmüştür. Padişahın bizzat katılmadığı seferlerde asker, seferden dönerken düşmandan aldığı kelleleri yanında getirir, padişaha sunup tevcihlerini aldıktan sonra denize atarlardı. Bazen kelle yerine kulak veya şapka alındı­ğı ve bunların denize döküldü­ğü de vâkiydi.

Bir de “ düşmandan dil almak” tabiri vardırki bu da düşmandan, sorgulanıp düşman hakkında istihbarat almak için getirilen esirleri ifade etmek için kullanılırdı. Çoğu zaman uzun süren kuşatma savaşlarında askeri savaşa teşvik etmek ve bunları gayrete getirmek için kelle başına

Akçe verilirdi. Osmanlı tarihindeki en uzun süren kuşatma olması bakımından Kandiye kuşatması askerin motivasyon ve şevkini arttırmaya yönelik olarak bu gibi uygulamaların sıkça başvurulduğu bir yerdi. Örneğin Evliya Çelebi, kuşatmada düşmandan kelle getirenin başına çiçekten

Örme çelenk konduğunu ifade ediyor. Kandiye kuşatmasında sırf kelle başına daha fazla akçe alabilmek için bazı askerlerin düşmandan aldıkları kelleleri sakladıkları ve bayramlaşma esnasında sadrazam paşaya takdim ettiklerini yine Evliya Çelebi söylüyor.

Kanuni’nin 1566’daki son saferi Sigetvar’da düşmandan kelle getiren askere , Sokullu Mehmet Paşa’nın tevcih ve bahşişlerini verdiğini gösteren Feridun Ahmet Paşa’nın Nüzhet-i Esrârü'l-Ahyâr der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar adlı eserindeki minyatür.

Savaşta baş kesme uygula­malarına son verilmesi, 1828 Osmanlı-Rus Savaşı’na rastlar. İngiliz seyyah Charles Macfar­lane (öl. 1858), Constantinople in 1828 adlı eserinde sürece dair tanıklığına yer vermiştir.

Yaz­dıklarına göre Sultan II. Mah­mud, eşiğine kesik kulak ve kelle gönderilmesinden rahatsızlık duyuyor, tutsakların diri olarak getirilmesini, aksini yapanların idam edileceğini buyuruyordu. Ama ne yazıkki huylunun huyundan vazgeçmesi bu kadar kolay değildir.

Her ne kadar bu uygulamanın terk edildiği bir fermanla ilan edilse ve aksini yapanın cezalandırılacağı ifade edilse de bazı askerler böbür­lenmek yahut sırf keyifleri için, merkezden bir talep olmaması­na rağmen kulak veya baş kes­meye devam ettiler.

Sizinle paylaştığım belge 1768-1774 Osmanlı Rus savaşı sırasında Kavşan'dan (Cauşeni) Boğdan vilayetine hareket eden Kırım hanına karavula gidip düşman askerine ait dil ve kelle gatirenlere ihsan olunmak üzere ordu hazinesinden on bin aded zer-i mahbub (sevilen altın) irsalini

Gösteren belge

Kaynağı Gösteren Tweet yayınlanmamış.
#Tarih Dergisi , OSMANLILARDA BAŞ VERMEK, BAŞ ALMAK adlı makale.

Belge: BOA.AE.SMST.III/ 13-814