Thread by @carlosdeborbon_

Emeviler: Tarih ve Önyargı Arasında

#zincir

İslam hilafetinin küresel çapa ulaşmasının öncüsü Emeviler'dir. Birbiriyle savaşan kabileleri soyut 1 amaç uğrunda kenetleyen geç antikitenin bu ilk küresel gücü karşımıza bugüne dek sıklıkla tarihin "kötü" adamı olarak çıkagelmiştir

https://twitter.com/carlosdeborbon_/status/1603005482767089665

Bu zincirde hem kısaca Emeviler'in tarihi hem de mezkur önyargı ve çok da organik olmadığına inandığım Emevi-Abbasi imajları üzerinde durmak istiyorum

Rasulullah'ın vefatının ve Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer'in hilafetlerinin ardından Müslümanlar veraset sorunları yaşamaya başlamıştı

Hz. Osman şehid edilmiş, Hz. Ali halife olmuştu. Ancak Hz. Ali'nin hilafetinde hem kimi hatalar hem de Hz. Osman'ın katilinin bulunamaması ve Hariciler'le yeterince şedid mücadele edilememesi Hz. Ali'nin liderliği etrafında şüpheler oluşturmuştu.

Hz. Ali'ye biat etmeyen Hz. Muaviye kendi kabilesinden akrabası olan Hz. Osman'ın kanını dava etmek vesilesiyle ayaklanıp kendi hilafetini ilan etmişti.

Sıffin Savaşı'nda Hz. Ali ve Hz. Muaviye karşı karşıya geldiler, savaşı kaybedeceğini anlayan Hz. Muaviye kuvvetleri+

Kur'an yapraklarını mızraklarına takarak Kur'an'ı hakem kılmak istediler. Hz. Ali'nin hakem talebini kabul etmesiyle diplomatik açıdan Hz. Ali ve Hz. Muaviye birbirine denk sayıldı.

Hz. Ali'nin Hz. Osman gibi Hariciler tarafından şehid edilmesiyle Hz. Muaviye'nin önünde hilafet+

için engel kalmadı

Hz. Muaviye'nin Şam'ı merkez alarak kurduğu devlet Emevi Hilafeti idi

Ebu Süfyan'ın oğlu olan Hz Muaviye ve bir zamanlar çoğunluğu müşrik olduğu için İslam'ın Mekke'de yayılmasına engel olan Benî Ümeyye kabilesi artık İslam fütuhatının yegane sancaktarıydı...

Allah'ın mekri insanın mekrini ters yüz etmiş, eski müşrikleri tevhidin öncüsü kılmıştı...

Hz. Muaviye Hz. Ali döneminde duran fetihleri tekrar başlattı, Ermenistan ve Anadolu'da Hristiyanlarla savaştı. Vefat ettiğinde geride sınırlarını genişletmiş, konsolide olmuş güçlü bir+

devlet bırakmıştı. Siyaset anlayışı gerekli olmadıkça şiddet yerine uzlaşma ve siyasi çözümü öncelemişti. Ancak üç raşid halifenin arka arkaya suikaste uğramasına şahitlik eden Hz. Muaviye bu veraset sorununu aşmak için ırsi veraset usulüne başvurdu.

Hz. Muaviye'nin bu zaruri "raison d'etat" tedbiri hala çoğu cinyıs tarafından "hilafetin saltanata tebdili" diye yorumlanagelmektedir.

Hz. Muaviye siyasi yollarla iş çözebilen ama kıyıcı olması gerektiğinde çok da kıyıcı olabilen bir halife olarak tarihe geçti.

Ardından tahta geçen Yezid tahta geçti ve mütevazı bir şekilde Medine havalisinde devam eden Hz. Hüseyin'in hilafetine karşı kendi egemenliğini dayattı. Hz. Hüseyin'in reddetmesi üzerine Kerbela Olayı yaşandı ve Yezid eliyle Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin şehid oldu.

Hz. Muaviye ve Yezid döneminin ardından ehl-i beyt ile Benî Ümeyye'nin çatışması dindi ve fitne dönemi nisbeten sükuna erdi.

Sefahat ehli ve zalim bir hükümdar olan Yezid'den sonra kısa bir süre II. Muaviye hüküm sürdü ve Ebu Süfyan'ın soyundan gelen Süfyani hükümdarlar yerini+

Mervani hükümdarlara bıraktı.

I. Mervan ve Abdulmelik iç ayrılıklar ve sair hilafet ilanlarıyla uğraştılar. Abdülmelik'in dönemi yayılmacı seferlerle ve Mekke'nin hilafet ilan eden Abdullah bin Zübeyr'e karşı kuşatılması ve Haccac-ı Zalim'in mancınık saldırısında Kabe'nin+

zarar görmesi hadiseleri damga vurdu.

Süleyman bin Abdülmelik döneminde Kuteybe'nin Maveraünnehir'deki fetihleri ve İslam aleyhtarı Türgiş Türkleri ile olan kanlı savaşları tarihe geçti.

Ömer bin Abdülaziz adına yaraşır parlak bir adalet dönemi miras bıraktı.

Numune-i imtisal sayılacak bu örnek halifenin döneminde (Benî Ümeyye'nin rakibi, tarihi olarak müşrik değil Müslüman olan, Rasulullah'ın amcasına dayanan) Abbasi kabilesi ulu'l emr'e karşı huruc etme propagandası başlattı.

Ömer ve halefi II. Yezid döneminde Emevi orduları Avrupa kapılarını zorlamaya başlamıştı. Kont Julian'ın yardımıyla İberya'ya akan Müslüman orduları Tarık bin Ziyad ve Musa bin Nusayr öncülüğünde Avrupa içlerine yürürken+

Abbasiler "ehl-i beyt katili" Emeviler'e karşı "cihad" ilan etmişti

20 yıl zarfında Şam'da dengeler terse dönmüş, 750 yılında II. Mervan'ın öldürülmesiyle Emevi dönemi sona ermişti

Ebu'l "Abbas" es Seffah'ın (=kan dökücü) öncülüğünde başlayan Abbasi İhtilali meyvesini vermişti.

Buraya kadarı kronolojiydi. Şimdi Emevi yönetiminin tartışma konusu olan özelliklerini düşünelim:

-"Hazreti" Muaviye ve Hz. Ali
-Ehl-i Beyt ile çatışma
-hilafetin saltanata tebdili
-mevali politikası
-valilerin geniş yetkileri, seri hilafet ilanları
-"katil" Kuteybe

-"Hazreti" Muaviye ve Hz. Ali

Hz. Muaviye'nin Kur'an'ı mızraklara taktırması, hakem beğenmemesi gibi hadiseler vicdan yaralayıcı. Her biri birbirinden değerli Hz. Ali, Hz. Aişe gibi ehl-i beytin ve ashabın birbirine düşmesi daha da yaralayıcı. Hz. Muaviye'nin Hz. Ali'ye+

muhalefet etmesi de onun zaten tartışmalı siyaset tarzını iyice hedef haline getiriyor ve çoğu kişi için ondan "HZ" olarak bahsetmek tartışma konusu haline geliyor.

Ehl-i Beyt'i karşısına almasının ve Makyavelvari tarzı mutlak manada nahoş olsa dahi...

Rasulullah hadislerinde ashaba saygı gösterilmesini, sövülmemesini, tahfif edilmemesini öğütler.

Buna ilaveten başta Hariciler ve Hz. Osman suikastı olmak üzere Hz. Ali iç krizleri çözmede yeterli başarıyı gösterememiştir.

Hz. Ali ve Hz. Muaviye arasındaki çekişmeyi iyi-kötüden

ziyade iki farklı tarzın rekabeti olarak görüyorum.

Hz. Muaviye'nin sistemi fitne dönemini kapatmış, Müslümanların siyasi birliğini tekrar sağlamış, İslam'ı Hz. Ömer devrinde kaldığı yerden dünyaya yaymaya devam etmiştir. Bazı tavırlarının yanlışlığı ortadır ancak bazısının da+

doğruluğu ortadadır. Buna hadislerin hükmü de eklenince onu da en azından normal bir sahabe gibi künyelemenin önündeki engel kalkıyor.

Hz. Muaviye'nin "realizm"ini ve Makyavelciliğini düşünürken fitne dönemini yaşamanın onu bu yola itmiş olabileceği unutulmamalıdır.

-Hilafetin saltanata tebdili

Kabilelerden büyük devlete yeni geçmiş bir toplumda iktidarı elinde deruhte eden güçlü bir lider şarttı. Hz. Peygamber'in manevi karizması ve Hz. Ömer'in güçlü duruşu fitneyi engelleyebilmişti ama biraz bile müsamahalı liderlerin müsamahası+

ucu Cemel ve Sıffin vakaları ve hatta Şia'nın doğuşuyla biten bir "fitne dönemi" başlatmıştı

Müstekbir ve zalim olmamak kaydı ile buna engel olabilecek şey muktedir bir sultandı, ütopik bir site reisi değil.

Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali'nin arka arkaya katledilmesi istikrarlı

bir veraset sistemini ve takviye edilmiş bir merkezi otoriteyi zorunlu kılıyordu.

Bir başka nokta da şu, İslam'da Hristiyanlık gibi din ve dünya ayrı olmadığı için halife zaten sultandır, genel kabul gören sultan da halife.
++

Biri iyi ve biri "kötü" olacak şekilde hilafet ve saltanatı ayırmak gayr-ı İslami bir zihniyetin, materyalist bir zihniyetin ürünüdür

-Mevali politikası

En çok sorgulanan yönlerden biri de sonradan Müslüman olanlara verilen bu sosyal etikettir. Mevalilerden fazla vergi ve cizye

alındığı, sosyal açıdan ikinci sınıf görüldüğü doğrudur.

Ancak buradaki sınıf farkı Araplar'ın üstün bir ırk olarak görülmesinden değil uzun zamandır Müslüman olmalarından kaynaklanıyordu.

Emeviler fethettikleri her yerde Müslüman olmayan halklara İslam'ı götürüyor ve sonra+

o kavmin eski inancını bırakarak İslam'a girdiğinden emin olmaya çalışıyordu.

Tıpkı bugünün rejim ihraç eden modern devletleri gibi, bu durum Araplar'ı bir vesayet konumuna sokuyor, onları bir rehber, izlenecek bir kişi (mevlâ), bu halkları da birer mevâlî kılıyordu.

Berberi örneğindeki gibi bu vesayetin layığıyla yapılamaması hilafetin ilelebed bölünmesine yol açmıştı.

Mevâlî'ye benzer bir uygulama da Endülüs'te geçmiştir. 1492'den sonra gizli din tutan Moriscolar'dan dolayı güven ortamı oluşamamış, Hristiyanlar eski ve yeni diye ikiye

tasnif edilmiş, İber asıllı eski Hristiyan (cristiano viejo) olmak Morisco asıllı yeni Hristiyan (cristiano nuevo) olmaktan üstün tutulmuş, gurur vesilesi olmuştur.

Din değiştiren ve bünyesine yeni bir halk alan iki toplumun paralelliği dikkat çekicidir.

Mevali'de yanlış olan şey muhtediliğin zamanla sosyal bir etikete dönüşmesi ve "sınıf" belirtir hale gelmesidir, yozlaşmasıdır ve bu durumun tevili mümkün değildir.

-Valilerin Yetkileri ve İstikrarsızlık

Emevi valileri fitne döneminden çıkmanın verdiği havayla, geniş yetkilere

sahipti. Bu durum en meşhur örneğini her vesileyle bol keseden idam cezaları veren ve Kabe'ye mancınıkla taş atmaya vardıran Haccac-ı Zalim'de bulan cinsten keyfi bir idareyi mümkün kılıyordu.

Halife Abdülmelik Şam'da naib bıraktığında naibi hilafet ilan etmişti mesela :)

Bu sorun Ömer bin Abdülaziz gibi adaleti dert edinmiş bir halife haricinde çözümsüz kaldı.

Gelecekte Abbasiler'in kurumsallaşması ve mezalim dinleme geleneğinin iyice oturması bu sorunun çözülmesine destek oldu.

-"Katil" Kuteybe

Aşırı basit bir mesele de olsa üzerinde durmak lazım. Kuteybe bin Müslim Maveraünnehir'deki fetihleri esnasında İslam aleyhtarı Türgişler'le savaşmış, Türgişler'i kılıçtan geçirmişti.

Bu konuda milliyete göre değil gayr-ı müslim olmak ve eman istemeyi reddetmek

esaslarına göre davranıldığını, meselenin Arap-Türk değil Müslüman-gayr-ı Müslim meselesi olduğunu maalesef HALA hatırlatmak gerekiyor.

----

ABBASİ "İHTİLALİ" BAŞARILI OLDU MU?

Abbasiler Emeviler'den daha kurumsal bir devlet kurdular. Emevi tecrübesinden çıkan dersler+

en azından sivil meselelerde daha adilane kararlar almalarını sağladı.

Ancak 1) Abbasiler daha dindar ve manevi halifeler ortaya çıkarmadılar, 2) Abbasi kurumsallaşması onları Türk beylerinin nüfuzuna girmekten kurtaramadı, 3) Abbasi yönetimi daha uzun sürse de bunun bir kısmı+

Büveyhiler gibi vasat 1 tehditten tek başına kurtulmaktan aciz ve sembolik 1 düzeyde geçti

Sanat ve medeniyette daha ileri olsalar ve bürokratik olarak daha kurumsaldılar. Ama bu Emevi tecrübesinin ve Hz. Muaviye'nin açtığı küresel imparatorluk olma çığırının üzerine kurulmuştu

Abbasiler daha hadari ve "medeni" olsalar da Abbasi hareketinin çıkışındaki despot olmamak, moral olarak daha iyi olmak vb gibi iddialarda başarılı olamadılar

Diğer yandan son Romanov, pardon son Emevi I. Abdurrahman öncülüğünde küllerinden doğan Endülüs Emevileri'ni düşününce+

üstelik Endülüs'te kılıçla, "şemşir-i siyaset"le yöneten Hakem ve "Kurtuba diktatörü" Almanzor gibi isimleri düşününce Emeviler 1) daha dirayetli, daha "raison d'etat" ve "realpolitik" esaslı bir aktör olarak önplana çıkıyor,

https://twitter.com/carlosdeborbon_/status/1570836278735933444

2) siyasi fail olarak son nefese dek iradesinin bağımsızlığını koruyor, 3) hem de Endülüs'ü düşününce Abbasiler'le olan hadaret farkı eşitleniyor, hatta aşılıyor.

Abbasiler'in uzun ömürlülüğü ve istikrarı haricinde Emeviler'i burun farkıyla önde saymak bence mümkün.

EMEVİLER NEDEN SEVİLMİYOR?

Bu meseleyi geçenlerde zikrettiğim Ebu'l Hac ile açıklamak isterim. Nasıl ki ulus-devlet anlatısı Osmanlı'da bir şeyleri kaçırmamıza neden oluyorsa Emeviler konusunda da aynı işlevi görüyor.

https://twitter.com/carlosdeborbon_/status/1603564942812401664

Türkler tarafından domine edilen Abbasiler "iyi adamlar" olarak anlatıya yedirmek, fitne döneminden çıkan ve bu yüzden iktidarın muhafazası konusunda tedbirli davranan Emeviler'i "ırkçı" diye yermek bu ajanda için çok işlevsel.

Emeviler'in tarihinde hem Hz. Muaviye'nin ehl-i beyte karşı tartışmalı davranışının getirdiği soğukluk hem Yezid'in sorumsuz yönetimi ve Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin'i katletmesinin getirdiği ikrah Emeviler'in ilk dönemini tabiatı itibarıyla tatsız ve soğuk kılıyor.+

+
Haccac-ı Zalim'in keyfi davranışları da bu manzarayı toparlamak adına hiç yardım etmiyor.

Hasılı Emeviler'e karşı tıpkı ulus-devlet anlatısının çarpıttığı Osmanlı anlatısı gibi Emeviler'in imajını çarpıtan seküler ama mezhepçi ve milliyetçi bir anlatı söz konusu.

Ehl-i Beyt'in iktidarı kaybetmesi mezhebi bağlamla, mevali ve Kuteybe milliyetçi ajandayla, Emeviler'in tavizsiz yönetimi de seküler ajandaya malzeme sağlıyor.

Emeviler de Osmanlılar gibi "hakim paradigmaların ötesinde" düşünülmesi gereken bir aktör.

"Alttan tarih"lerin alta ittiği, kötü adam ilan ettiği muktedirler de en az alttaki fikirler kadar empatiyi hak ediyor. Asıl eleştirel okuma ana akımı çarpıtmamaya dayanmalıdır.

Bu empatinin boyutunu düşünürken şu gerçek de akılda tutulmalı:

Hz. Muaviye'nin gittiği cüretkar yol İslam'ı küresel bir güç ve imparatorluk yapmıştı. Herşeyin ilkinin nakıs olması gibi bu ilk tecrübenin içinde de hatalar olabileceği ve asıl fitnenin galebe çalıp Müslümanlar'ın

dağılıp tarihe karışmamasına şükredilmesi gerektiği unutulmamalı.

Nitekim Müslümanlar'ın dünya gücü olma macerasında her aktör bir öncekinden dersler çıkartmış, hatalı pratikler Lamarck kanunları misali siyasi gen havuzundan atılmıştı.

(Misal mevali politikasının zamanla kalkması, Türklerin devleti üleşmeyi bırakması vs vs)

Özetle Emeviler'i medeniyetçi İslamcılar gibi "kendi içinde liderler üreten demokratik site" modelini yıktığı için, milliyetçilikte aşırıya kaçanlar gibi Kuteybe vs için yermenin,+

“heterodokslar” gibi Hz. Ali'nin işlediği siyasi hataları inkar etmenin, eleştirel postmodernler gibi madun yüceltmenin Emevi tarihini anlama çabamıza bir katkısı yok.

Buraya dek sabredenlere iki zincir bırakayım :))

https://twitter.com/carlosdeborbon_/status/1412856231421788164

https://twitter.com/carlosdeborbon_/status/1595897520554758154