Thread by @PISHGOOooOO

علی امام تخیلی شیعیان در اسناد
قسمت سوم
#گنوسیسم و #گنوسی‌ها
من تو قسمت های قبل نوشتم که علی برامده از دستگاه های گنوسی قرن 7 و 8 میلادیه

خیلی از دوستان پرسیدن اصلا گنوسیسم یعنی چی و گنوسی ها کیا هستن؟

در واقع میخاستم پنجمین توییت #امپراطوری_عقل_5 رو با گنوسی ها شروع کنم ولی

https://twitter.com/PISHGOOooOO/status/1624673263472320513

ولی خوب عملا کار طوری پیش رفت که قسمت سوم این رشتوها با قسمت پنجم امپراطوری عقل منطبق شد

بهرحال تو این رشتو میخام بگم گنوسی ها کیا بودن...

گنوس در لغت یعنی معرفت و شناخت و دانش ولی معرفت و دانش نزد گنوسی ها به معنای علم و دانش امروزی نیست در واقع گنوسی ها چیزی که

از معرفت و دانش در نظر دارن #کشف و #شهود مستقیمه

شهود یا مکاشفه به حالاتی گفته میشه که انسان از درون، به دانشی میرسه
عارفان غالبا بهترین حالت شناخت رو، شناخت شهودی میدونستن

بدیهیه که بیشتر دانشمندا با رویکردهای پوزیتیویستی امروزی، اساسا کشف و شهود مستقیم رو قبول ندارن

دلیلشونم واضحه، چون این گروه معتقدن علم یا ساینس از #مشاهده و #تکرار حاصل میشه در حالی که شهود مستقیم، اصلا یه چیز فردیه و عمومیت نداره

بین فلاسفه هم بحث زیادی هست که اساسا شهود چه جایگاهی در مراحل معرفت ما داره

برای مثال دکارتِ عقل گرا برای

شهود ارزش بسیار بالایی قائله، چرا؟ چون «من هستم» رو قبل از هر استدلالی، امری شهودی میدونه

گرچه دکارت یه مسیر استدلالی طی میکنه ولی صراحتا مینویسه که «من می‌اندیشم پس هستم» از شهود حاصل میشه نه استدلال.

یا برای مثال شخصی مثل ادموند هوسرل که جنبش پدیدارشناسی رو

راه میندازه، برای شهود ارزش زیادی قائله
ولی غالب کسایی که علم گرا هستن، با شهود موافق نیستن

بهرحال بحث ما اینجا فلسفه این گروه ها نیست
من میخام اینجا فلسفه گنوسی ها، اشتراکات و اختلافاتشون رو توضیح بدم

پس در قدم اول، گنوسی ها معرفت رو شناخت شهودی تعبیر میکنن

قبل از اینکه اشتراکات بعدی رو بگم کلمه «مندا» هم به معنای گنوس یا معرفته، در واقع مندایی ها هم اسم فرقه شون دقیقا همین معنا از علم و معرفت و دانش(یعنی کشف و شهود) رو در نظر داره
یا بعبارتی گنوس یونانی مترادف #مندا برای مندایی هاست از این رو مندایی ها هم فرقه ای گنوسی‌ان

اما اشتراک دوم گنوسی ها چیه؟
تقریبا تمام گنوسی ها تو #ثنویت یا #دوئالیسم اشتراک عقیده داشتن
برای دوستانی که نمیدونن
هر عقیده‌ای که «دو گرایی» رو تبلیغ میکنه بهش میگن عقیده ثنوی یا دوئالیسم

برای مثال باور به وجود دو جوهر ماده و نفس در جهان، عقیده ای ثنوی یا دوئالیستیه

خوب با این حساب قدیمی ترین و معروفترین ثنوی گراهای جهان کیاان؟
زرتشتی ها

چون زرتشتیا معتقدن که طبیعت از دو خدای اهورا یا خدای #خیر و خدای اهریمن یا خدای #شر پدید اومده

در واقع
از اساس بخواید بدونید ثنویت در پاسخ به این سواله که «شر» در جهان اگاهانه چطور بوجود اومده؟

اگر به همون سوال قدیمی و معروف اپیکور برگردیم، بهتر میشه فلسفه زرتشتی رو درک کرد

اپیکور تو این سوالات معروفش میگفت اگر خدا نمیدونه شری در جهان وجود داره پس عالم مطلق نیست
اگر میدونه و توان از بین بردنش رو نداره، پس قادر مطلق نیست
اگر قادر مطلقه ولی نمیخواد شر رو از بین ببره

پس خیرخواه نیست، ولی اگر هم عالم مطبقه،هم قادر مطلق و هم خیرخواه مطلق، سوال اینجاست که:
پس شر در جهان ما چطور بوجود اومده؟

ببینید این سوال رو میشه به نحو دیگه هم پرسید، و اون اینکه «خیر در جهان #ناآگاهانه چطور بوجود اومده؟»

بررسی این سوالات مفصله و پاسخ فلاسفه مختلف، تمرکزمون رو میگیره

بهرحال تا اینجا فهمیدیم که گنوسی ها هم ثنوی یا دوئالیستی می اندیشیدن

دوستان این رو هم داخل پرانتز بگم
اصولا ثنوی گرایی فیلسوف رو به سمت «عرفان» هل میده، واسه همینه که

تو یونان باستان، اندیشه های ناب فلسفی ظهور میکنه ولی تو ایران باستان، عرفان از همون قدیم الایام موج میزنه
چرا اندیشه های ثنوی به سمت عرفان هل میده؟
دلیلش اینه ثنوی ها عقیده به دو جهان داشتن
جهان ماده و جهان روح

و همونطور که گفتم ثنویت اساسا در پاسخ به «خیر و شر» بوجود اومد

به همین دلیل ثنوی ها اکثرا پاسخشون این بود که شر در جهان مادی وجود داره
در واقع این جهان مادی جهان سافله که جهان شروره
و جهان روحانی یا جهان متعالی، جهان خیره (کسایی که فلسفه افلاطون رو میشناسن میبینن افلاطون چطور میتونه این نظرات رو تقویت کنه)

به هر حال

اینا غالبا معتقد بودن که جهان مادی شره و به همین دلیله که باید جهان مادی رو پس زد
روشنه که چنین اندیشه ای سریعا به عرفان هایی ختم میشه که مادیات رو پس میزنن، گوشه نشینی رو تبلیغ میکنن و میرن سراغ زهد و پارسایی و تارک دنیا میشن و....

درست معلوم نیست اولین گنوسی چه کسیه و یا چه فرقه ایه (ولی حدس زده میشه که گنوسیسم قبل از میلاد با شمعون مغ از سامرا بوجود اومده، این شمعون مغ ادعای خدایی داشت و «گفته‌اند که» جادوگری هم بلد بود)
ولی یکی از بزرگترین گنوسی ها، مرقیون مسیحی بود

مرقیون هم در کانتکست تفکر سامی، دوئالیستی فکر میکرد

مرقیون یکی از پدران اولیه کلیساست که واسه خودش تبلیغاتی راه انداخت و خشم بقیه رو دراورد

مرقیون معتقد بود که ما دو خدا داریم
خدای ستمگر و بی رحم کتاب مقدس عبری (یعنی همون یهوه)
خدای مهربان و رحیم مسیحیت

در واقع مرقیون میگفت این خدای بیرحم یهود عامل همه شروره
اونه که جهان سافل یعنی جهان مادی رو خلق کرده و خدای مسیحیت اصلا در ساختن این جهان دخالتی نداشته
به همین دلیل شرور در جهان ما انقدر زیادن

پس خدای یهود، گرچه ستمگره ولی دمیورژ یا علت فاعلی جهانه، و همچنین شرور تقصیر اونه

ولی اگر جهان حاصل دست خدای شروره، مرقیون از کجا میدونه خدای خیری هم وجود داره؟
اینجاست که مسیحیت به دردش میخوره

مرقیون میگه مسیح نشونه اشهدر
واقع اینکه مسیح اومد، صلیب کشیده شد و... و...
این در واقع معامله ای بود که خدای خیر با خدای شر داشت
و قیمت این معامله «خون مسیح» بود

من نمیخام جزئیات عقاید تک تک گنوسی ها رو بگم چرا که به غیر از مرقیون مسیحی، گنوسی های دیگه هم وجود داشتن

مثل بازیلیدس و یا حتی مانی ایرانی که عقیده به وجود نور و تاریکی و جنگ و پیروزی نور بر تاریکی رو پرورش میده

پس برسیم به قرن هفتم میلادی
گنوسی های این دوره کیا هستن؟

اکثر گنوسی های قدیم مثل مرقیونیسم یا مانویسم و... در این زمان یا از بین رفتن یا در گوشه کناری دارن فعالیت میکنن ولی چیزی که مهمه اثار فکر ایناست که داره تو منطقه پخش میشه

برای مثال تو قران میبینی عین اندیشه های مندایی ها (یا صابئین) که یه فرقه گنوسی ان داره منعکس میشه

مثلا تمام چیزایی که از داستان شیطان و سجده نکردن به ادم تو قران خوندید
قبلش تو کتاب «گنزا»ی مندایی ها اومده

پس در واقع فرقه‌های گنوسی که گوشه کنار فعالیت میکنن، دارن اثارشون رو در اذهان منطقه میچرخونن، به همین دلیله که میبینی جمعیت های مختاریه (کیسانیه) یا قرمطی ها که همون

اسماعیلیون اینده هستن یا اخوان الصفا بصورت سری تشکیل میشه و علاقه هم دارن اندیشه های خودشون رو کاملا رازالود و در انجمن های سری بهم انتقال بدن

تمام بزرگان سده ششم و هفتم میلادی به بعد هم تحت تاثیرشون هستن تا جایی که مثلا میبینی حلاجی که (تو سده نهم) درواقع اتییسته، ولی بشدت

علاقه داره که اندیشه هاش رو به زبان رمز و راز انتقال بده
زبان رمز و راز عرفانی این فرقه ها مهر ثابت نوشته های این فرقه ها، خصوصا اسماعیلیون اینده میشه

اینجاست که میفهمیم «ام‌الکتاب» و یا «هفت و الاظله» در چه بستر فکری ای نوشته شده

عجب...
باز محدودیت کاراکتر...
ادامه دارد..