"Camii mimarlığını anlamak ve olduğu gibi anlamlandırmak"

İslam-Türk mimarlığında camiilerin seyri:

İlk Camii: Mescid-i Nebevî

Beyt-mescit modeli ile planlanmıştır.
Dikdörtgen düzlemde, taş temel üzerine kerpiçten duvarlı, avlusu vardır. Hurma ağaçları kullanılmıştır.

İlk Anıtsal Camii: Şam Emevîye Camii

Günümüze orijinal planıyla ulaşan ilk camiidir.
Caminin plan şeması mihrap duvarına paralel üç bölümden oluşur. Dikdörtgen formdadır.
Üç minaresi ve dört ana kapısı bulunmaktadır.
Anadolu camii mimarisini etkilemiştir.

Samarra Ulu Camii (848-852):

Abbasî Halifesi Mütevekkil tarafından yaptırılmıştır. Ordugâh tipidir. 150.000 kişi bir arada namaz kılabiliyordu. Dünyanın en geniş camisi olup, 240 metre boyunda, camii kısmı, kıble duvarı 25 sahına bölünmüştür.
Minaresi helezon şeklindedir.

Tolunoğlu Ahmed Camii(879):

Tolunoğulları Devletinin kurucusu Türk, Tolunoğlu Ahmed tarafından yaptırılmıştır.
Cami'nin planı oldukça basittir. Kûfe planlı cami, kare formlu üç kenarı revaklarla çevrili bir avlu ve bu avluyu kuşatan sahınlardan oluşuyor.
Tuğladan inşaa edilmiş.

El Ezher Camii(970-972):

Revaklar dikdörtgen şeklindeki avluyu iki yönden kuşatır.
Fatimiler; Afrika ve Tolunoğlularının mimarisinde kullandıkları özellikleri kullanmışlardır.
Caminin, diğer kısımlarındaki sütunlarla birlikte toplam 375 sütunu vardır.

Hazer Degaron Camii (10.yy)

Kerpiç ve tuğladan inşaa edilmiştir. Merkezî kubbe bütün yapıya hakimdir. Caminin duvarları ve orta kubbeyi taşıyan ayaklar tuğladan meydana gelmiştir.
Karahanlılar ilk dönemlerinde kerpiç kullanıp, ilerleyen dönemde tuğlada kullanmıştır.

Leşker-i Bazar Camii (11.yy):

Gazneli Hükümdarı Sultan Mahmut dönemine ait camidir. Enine yatık dikdörtgen bir şeması vardır.
Gazneliler mimaride tuğlanın yanı sıra taş ve mermer de kullanmışlardır.
Ordugâh tipi camiidir.

İsfahan Mescidi Cuma Cami (12.yy)

Mihrap önü kubbeli, dört eyvanlı avlulu cami tipi, bir kubbeli bölüm ve arkasında bir eyvanın yer aldığı planla şekillenmiştir.
Büyük Selçuklu mimarisinin güçlü örneklerindendir.

Konya Alaeddin Camii (1221):

Mimarı Dımaşklı Mehmet bin Havlan'dır. Cami plan bakımından düzensizdir. Süslemesinde taş işçiliği kullanılmıştır.
Sütun sıraları birbirine sivri kemerlerle bağlanmış ve üzerleri düz bir çatıyla örtülmüştür.

600 yıldan fazla hüküm süren Osmanlı cami mimarlığı şu şekilde tasnif edilebilir:
Erken Osmanlı (1299 1453)
Klasik Osmanlı (1453 - 1700)
Batı Etkisindeki Osmanlı/Geç Dönem Osmanlı (1718 - 1923)

Hacı Özbek Camii (1333-1334)

Tek mekân anlayışı ile oluşturulmuş olup kubbe, pandantiflerin üzerine oturtulmuştur.
Kare planlıdır ve Erken Osmanlı dönemi eseridir.

İznik Yeşil Cami (1378-1391):

Tek mekan ve tek kubbe ile örtülü merkezi mekan anlayışına göre planlanmıştır.
Tek kubbeli camiilerde iç mekânı genişletmek için yapılan ilk denemedir.

Bursa Orhan Gazi Cami (1339-1340):

Ters T planlıdır ve bu plan şekli olarak bir ilki oluşturur. Yığma taş, kesme taş ve tuğla örülmüş olan caminin beş bölümlü son cemaat yeri ortada üç küçük kubbe, yanlarda birer aynalı tonoz ile örtülüdür.

Bursa Ulu Camii (1396-1400):

Dikdörtgen planlı camii çok ayaklı ve çok kubbelidir. 20 kubbe ile örtülüdür. Sekizgen kasnaklara oturan kubbeler, mihrap duvarına dik olacak şekilde beş sıra halinde dizilmiştir.

Üç Şerefeli Camii (1437-1447):

Osmanlı Cami mimarlığı için klâsik devrin başlangıcı sayılır. Ters T planlıdır. Ana kubbe altıgen şeklindeki iki büyük ayakla taşınmaktadır. Dört minaresi birbirinden farklı süsleme özelliklerine sahiptir.

Fatih Camii (1463-1473):

Kare plânlı, yanlarda üçer adet küçük kubbe, ortada iki sütun ile iki fil ayağı üzerine oturtulmuş ana kubbe ve mihrap tarafında bir yarım kubbe ile örtülüdür. Üç Şerefeli Cami’deki plan şeması geliştirilmiştir.
Mimarı Sinan-ı Atîk'tir.

Beyazît Camii (1501-1505):

Kare planlı bir kasnağın üzerine oturan büyük, orta kubbenin çapı 18 metredir. Yan galerileri taşıyan sivri kemerler bu ayakların üzerine oturur.
Ana kubbe yirmi adet yarım daire kemerli pencereyle donatılmıştır.
Mimarı Hayreddin Ağa'dır.

Şehzade Camii (1543-1548):

Ana kubbenin çevresi dört yarım kubbeyle çevrelenir, simetrik ve merkezi plan uygulanmıştır ve böylelikle harim kısmı genişletilmiştir.
Kubbe yükü, kemerle ayaklara, oradan da daha küçük kemerlerle duvarlara aktarır.
Mimar Sinan eseridir.

Süleymaniye Camii (1551-1558):

Süleymaniye Camii hakkındaki makalem:
hasanhuseyinakdag.com/post/bir-mimar…

Selimiye Camii (1568-1574)

Dikdörtgen planlıdır. Osmanlı döneminin merkezi mekan düzenlemesinin en önemli örneğidir.
Köşelerinde birer adet çeyrek kubbe ve ana kubbe bulunup sekiz ayağa oturtulmuştur. Kubbe, cami kütlesi içinde diğer yardımcı öğelere göre daha baskın konumdadır

Sultan Ahmet Camii (1609-1616):

Mimarı Sedefkâr Mehmed Ağadır.
Osmanlı’nın tek 6 minareli camisidir.
Kareye yakın iki plândan oluşmakta; bunun birini avlu di­ğerini de harim meydana getirmektedir. Cami, yüksek bir subasman üzerindedir.
Mavi Camii olarak da bilinir.

Valide Sultan Camii/ Yeni Camii (1597-1665):

Osmanlının klasik etkisinde kalan bu camide, Sultanahmet Cami'nde kullandığı kubbe planını tekrarlanır. Cami bir külliyenin parçasıdır.
Bir büyük kubbe ve onu destekleyen dört yarım kubbe ile örtülüdür.

Nur-u Osmaniye Cami (1748-1755)

Barok sanatının etkilerini barındıran ilk büyük eserdir
Barok üslûbun etkisiyle meydana ge­len bu karekteristik camiin iç avlusu, klâ­sik plân esasından bütünüyle ayrılmış olup yarım daire şeklinde 12 sütün üzerine otu­ran 14 kubbesi bulunmaktadır

Nusretiye Cami (1823-1826):

Nusretiye Cami, ampir üslûbun ilk örneğidir.
Mimarı Krikor Amira Balyan’dır.
Kubbe dört kemer üzerine oturur. Kubbe yüksekçe bir kasnak üzerine oturur, etrafı dört adet kuleyle çevrelenmiştir.

Dolmabahçe Camii (1855):

Bezmî Âlem Valide Sultan Cami olarak da adlandırılır. Garabet Balyan tarafından tasarlanan camii, tek kubbeyle örtülü kare planlı veönünde bir harim kısmı yer alan iki katlı dikdörtgen planlı hünkâr mahfilinden oluşur. İki adet minaresi vardır.