Kadıköy'den vapura binip Beşiktaş'ta indiğinizde sizi görkemli bir bina karşılar: Şu anda uluslararası bir otel zincirinin parçası olarak hizmet veren Shangri-La Bosphorus otel. Onun erken Cumhuriyet dönemi işçi hareketinin mekanlarından birisi olduğunu düşünmek kolay değildir.
Beşiktaş'ın, Dolmabahçe sarayının uzantılarının bittiği noktadaki bu sahil parçasının yüzyıl içindeki dönüşümünü izlemek şaşırtıcı olacaktır. 1920'lerde paşaların konaklarının yanyana dizili olduğu Hayrettin İskelesi civarı 30'larda hızla bir sanayi bölgesine dönüşecektir.
Aslında 1930'larda yalnızca Beşiktaş değil Üsküdar, Tophane, Ortaköy, Dolmabahçe vb. sahilleri ve içleri dönemin önemli ihraç ürünü olan tütün işleme atölyeleri, depoları ile doludur. Aynı zamanda farklı antrepolar, fabrikalar vb. de sahildedir. Deniz ulaşımı çok belirleyicidir.
1929'da Austro-Tütün şirketi Hayrettin İskelesi'nin hemen karşısındaki alana bir tütün fabrikası inşa ettirir. Binanın mimarı aynı zamanda Yeşilköy HavaMeydanı, Yıldız Üniv. Binası, Taksim Palas gibi binalara da imza atmış Victor Adaman'dır.
Biyografisi: dergi.mo.org.tr/dergiler/2/149…
Austro-Tütün fabrikası benzer diğer tütün işletmeleri gibi çoğunluğu kadın, yüzlerce işçiyi ihraç edilecek tütünleri işlemek üzere istihdam salonlarında çalıştırır. İçlerinde Yunanistan'ın Kavala-İskeçe bölgesinden gelmiş mübadil işçiler, özellikle de roman işçiler çoktur.
Kopup geldikleri tütün bölgesinden sendikal ve siyasal deneyimlerini de getirmişlerdir. Bölge Osmanlı sendikal ve sosyalist hareketlerin ilk başladığı yerlerdendir[Kaynak: iletisim.com.tr/kitap/osmanlid…]
Burada birçoğu gizli TKP'de örgütlenir ve işçi hareketinin dinamiğini oluştururlar.
İçlerinden biri olan Zehra Kosova kaleme aldığı otobiyografisinde yoksul tütün işçilerinin zorlu koşullardaki mücadelesini ayrıntılarıyla aktarır. Yolu Austro-Tütün fabrikasına da düşmüş, sınıf bilincini burada kazanmış, örgütlenmiş ve ilk grev deneyimini de burada yaşamıştır.
Kosova anılarında tütün işçilerinin derin yoksulluğunu, fabrikalardaki ustabaşı, yönetici baskısını, komünist işçilerin kurdukları fabrika hücreleri ile yürüttükleri mücadeleleri, fiili grev deneyimlerini anlatır. (Grevin İş Kanunu ile yasaklanmış olduğu akılda tutulmalıdır)
Yasal hak arama imkanları az olan tütün işçilerinin işyerlerindeki mücadeleleri bazen hayli sertleşir. Sömürülen, işsiz kalan, onurları kırılan işçiler ustalara, yöneticilere karşı kimi zaman şiddete başvururlar. Çıkan kavgalar polisiye vakalar haline geldiğinde basına da yansır.
Austro-Tütün'de yaşanan ve basına yukarıdaki gibi yansıyan olay bir başka TKP'li işçi militanı olan Şoför İdris'in (İdris Erdinç) anılarında da işçilerin gözünden anlatılmıştır.
Yemeğin durumuna itirazla başlayan kavga polisin müdahalesiyle Beşiktaş sokaklarına kadar yansımıştır.
Austro-Tütün gazete ilanlarıyla sezonda işçilere çağrı yaparak üretime devam eder. Tütün uzunca bir süre ihracattaki önemini koruyacak, paralel olarak tütün işçileri sendikal mücadelede öncü rol oynayacaktır. 50'lerde artık yasal sendikaları ile iş ihtilafı çıkartabilmektedirler.
70'lerin başında binanın bir bölümünde radyo, pikap üretimi sürmekte, diğer tarafı ise tütün deposu olarak kullanılmaktadır. 76'da ise Tekel tarafından kullanılır. Diğer yandan dönemin ünlü tv markası Schaub-Lorenz binada üretime devam eder. Maden-İş Sendikası burada örgütlüdür.
2017'de otelin Dev Turizm-İş Sendika’sında örgütlenen yedi işçisi küçülme gerekçesiyle işten çıkartıldı. Durumu basın açıklaması ile protesto eden sendikanın yöneticisi @karabudakkali 70'lerin başında çocuk yaşta binadaki pikap fabrikasında çalışmıştı.
Tarihi devam ediyordu...
Austro-Tütün de dahil olmak üzere erken Cumhuriyet dönemi tütün işçilerinin mücadelelerini detaylı biçimde öğrenmek isteyenler için kaynak:
tustav.org/sosyal-tarih-y…
Tütünün Türkiye'deki ekonomik sosyal macerasına ilişkin kapsamlı ve analitik kaynak olarak:
notabene.com.tr/ana-sayfa/99-t…
Share this Scrolly Tale with your friends.
A Scrolly Tale is a new way to read Twitter threads with a more visually immersive experience.
Discover more beautiful Scrolly Tales like this.