Ankara Bağları, yüz yıl önce şehrin tamamını kaplasa da; bugün bağ adlarından semtlere kalan bazıları dışında, Ankaralıların anılarında bile yeri kalmamıştır. Keskinli Seyit Çelik’in “İp attım ucu kaldı” türküsü nasıl oldu da “Ankara’nın Bağları” oldu?
Anadolu’da her yerde üzüm yetişse de, iktisadi bağcılık yapılabilmesi için uzun bir yaz gerekir. Ankara armudu gibi ilkbahar donlarından etkilenmeyen bölgelere bağcılık daha uygundur. Ankara’da en iyi bağ yerleri genellikle güneye bakan arazilerin sırt ve tepeleridir.
Etlik, güneye bakan sırtlarıyla bağcılığa en uygun yerdir; pazara çıkan ilk üzümü yetiştirir. Güdül ise, son üzümü yetiştirir. Köylerde sofralık çeşitler değil de, şıra ve şaraplık türler yetiştirilir. Kalecik ve Kırıkkale'nin beyaz ve siyah üzümlerinden kaliteli şarap yapılır.
İlçelerde bağların sıralaması şöyledir: Koçhisar, Ayaş, Keskin, Çubuk, Kalecik, Beypazarı, Nallıhan, Bala, Kızılcahamam, Haymana ve Polatlı. Köylüler genellikle pekmez, sucuk ve sirke yapar ve kuru üzüm ihtiyacını ayırdıktan sonra geriye kalanı satarlar.
Demiryolunun gelişi öncesinde Ankara Vilayetinin 1888 yılı ihracatının parasal değerinin yarısı tiftik, dörtte biri koyun yünü ve dörtte biri tahıllardan oluşmaktadır. Ticari değeri az da olsa ihraç edilen meyveler arasında üzüm, elma ve armut bulunur.
İngiliz Konsolos Raporlarında üzüm önemli yer tutar. Kasabalarda ilkel koşullarda yapılan şarapların ihracat için yeterli miktarda olmadığı; eğer profesyonel tekniklerle üretilirse, “Ankara Şarabı”nın İngiltere’ye ihraç edilebileceği ve müşteri bulabileceği belirtilir.
Ankara’da 1890ların başından itibaren Avusturya’dan demir ve şeker, Almanya’dan tekstil ürünleri ithal etmeye başlar. Şekeri pahalı bulan Ankaralılar, şekeri almaz ve üzümden yaptıkları pekmezi kullanmaya devam ederler, ancak inşaat faaliyetleri çoğaldığı için demir alımı artar.
Eylül, Ankara’nın bağ bozumu ve pekmez kaynatma zamanı olduğu kadar civar köylerdeki eşeklerin de Ankara’ya iş için gelmesine vesile olur. Çünkü bağlarda toplanan üzümleri evlere taşımak için Atpazarı’ndaki hanlarda iş bekleyen eşekler kullanılır.
Ankara’da imparatorluktan cumhuriyete pek çok geleneksel üretim biçimi ortadan kalkmış ve kırsalda ürün deseni değişmiştir. Ankara’nın hakim ürünü 19.yy boyunca tiftik keçisi ürünleriyken, demiryolunun faaliyete başlamasıyla eş zamanlı olarak, hububatın yükselişi de başlamıştır.
1896’da hububat ihracı tiftik ihracını ilk defa geçmiştir. Cumhuriyet ile 1930’lardan sonra bağcılık ve şaraplık üzüm yetiştiriciliği Ankara’da önemli yer tutmaya başlamış; topraklara asma dikilip yeni bağlar açılırken, piyasada üzüm ve üzüm ürünleri daha çok görünür olmuştur.
Bu dönüşüm bilimsel çalışmalara da yansımış; Nail Oraman'ın 1937 yılında yayınlanan doktora tezi “Ankara Vilayeti Bağcılığı”, bağcılık üzerine yazılmış en temel eserdir.
Ankara’daki bağ alanlarının 1940’lardan itibaren artmasına üzümün Tekel, AOÇ ve özel şarap firmalarına hammadde olarak satılması ve bu nedenle bağların devlet eliyle yaygınlaştırılması neden olmuştur. Ankara’daki bağ alanlarını 1945-55 arasında önemli miktarda artırmıştır.
Ankara bağlarının yaygınlaşmasına en büyük rol AOÇ'nindir. 1950 yılında Tarım Bakanlığına bağlı olarak kurulan Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü’nün satıştaki ürünleri arasında üzümün yeri açıkça görülebilir.
1954'ten sonra bağlarda görülen filoksera hastalığı, pek çok yerde bağların tamamen sökülmesine neden olmuştur. Şehir içindeki bağlar da yine aynı yıllarda çıkan kat mülkiyeti yasası ve Ankara imar planları ile 1960’dan sonra tamamen apartmanlaşmıştır.
Hititlerden ve Friglerden kalan altın üzüm kadehleri ve üzüm şeklindeki şarap kapları müzelerde ziyaretçilerini beklerken; Ankara'da yeni tarım ürünlerinden şeker pancarı ve daha sonra da fiğ ekimine başlanmıştır.
Ankara'nın kırsalında yaşanan tiftikten fiğe doğru bu baş döndürücü değişime, kent kültürünün değişimi de eşlik etmiştir. Ankara’nın bozlakları nasıl oldu da Ankara Oyun Havalarına dönüştü diye düşünüyorsanız, daha fazlası için:
istanbulkitapcisi.com/kitap/engurude…
@threadreaderapp unroll pls
Share this Scrolly Tale with your friends.
A Scrolly Tale is a new way to read Twitter threads with a more visually immersive experience.
Discover more beautiful Scrolly Tales like this.