Thread by @magago

Vou contar unha das historias máis inquedantes da Guerra da Independencia.
A desaparición, nunha noite, de dous escuadróns do exército francés na zona de Betanzos. Todo. Soldados e cabalos. Sen rastro.
Ata hoxe, aínda non se sabe con certeza que aconteceu.
Ou si.
👇

Os franceses entran en Betanzos o 11 de xaneiro de 1809. Inmediatamente comezan unha táctica de represión brutal contra a poboación. Saqueos, violacións, mortes... o primeiro día queiman o edificio do Arquivo do Reino.

Entre as manobras, os franceses tentaron destruír por sistema todos os documentos e arquivos. O río, as rúas énchense de papeis. Os arquivos públicos e privados valen como cortes dos cabalos. Algún afouto arquiveiro recopilou despois o que puido, papel a papel.

Cando Alfredo Erias entrou a traballar como arquiveiro en Betanzos en 1981 bateu nun faiado con isto. Parte do que quedara daquel intento de rescate do século XIX. Algúns dos documentos aínda tiñan bosta de cabalo!

Pola súa posición, os franceses non só tiñan en Betanzos unha dotación militar, senón que era lugar de paso para outras tropas en movemento.
A pequena cidade non tiña capacidade para albergar tanto soldado, así que os soldados durmían nas casas dos paisanos. Imaxinádevos.

A poboación civil era obrigada a manter aos soldados na casa, que en moitos casos abusaban da súa posición e vivíanse situacións tremendas. E nunha economía de subsistencia esta carga non só era insoportable, senón sufrida por todos. E aí está a clave deste asunto.

Napoleón potenciara un tipo de unidade militar decisiva: o tren de artillería. Era unha unidade montada de elite, destinada a transportar con rapidez a artillería ao longo do territorio. A forza máis poderosa dun exército moderno.

O xeneral Jomini asentara un tren de artillería volante ao longo do "camiño inglés" entre Betanzos e Santiago, destinado a garantir o desprazamento dos canóns con rapidez entre as zonas estratéxicas do reino de Galicia. Eran douscentos homes con douscentos cabalos.
200 cabalos.

Por investigacións posteriores (100 anos posteriores) sospéitase -non se sabe con certeza- que aqueles soldados ficaron a durmir eses días en vivendas de Carres, Cesuras, Mandaio, Trasanquelos, Dordaño... en Oza-Cesuras.

Pois ben, ao redor do 9 de febreiro, o Alto mando francés descubre que os dous escuadróns de artillería non aparecen.
200 homes de elite con 200 cabalos. Desaparecidos.
Sen avisos.
Sen trazas.
Sen informacións de combates ou emboscadas.
Nada.

Os franceses póñense moi nerviosos. Está o exército galego preto? Como non nos enteramos? O coronel Girard envía unha columna de cincuenta dragóns ás parroquias nas que se hospedaba o tren de artillería.
Traen presos a Betanzos a numerosos paisanos.
Nada. Din non saber nada.

O silencio tremendo desata o terror nos franceses. O Capitán Le Fort escribe a Napoleón desde Viena con grave preocupación "sobre os acontecementos de Galicia" e infórmalle sobre os escuadróns desaparecidos de Betanzos.
Non é unha coña.

E de súpeto, aparece un cabo francés herido, que é recollido, case agoniante, por algúns compañeiros. E alí os franceses comezan a entender o que pasou.
Comezan.
Pero non rematan.

Como na noite de San Bartolomé, os paisanos das parroquias de Oza-Cesuras puxéronse de acordo todos á xunta.
Nunha noite.
Á mesma hora.
Do mesmo xeito.
Todos os franceses mortos.
Todos desaparecidos.
Todo en silencio.

Ney envía ao seu edecán Regnard para unha expedición de castigo. As tropas francesas entran na zona. Incendian catro aldeas. Matan a lugares enteiros. Levan presos a outros homes e fusílanos en Betanzos.
Quen foi? Onde están os corpos? Cando pasou.
Incrible.
Ninguén di nada.

Esa noite douscentos franceses foron mortos. Foron sacados e sepultados nun lugar -ou lugares- que todos os rastreadors do exército non deron atopado.
Pero os cabalos, decisiva arma de guerra, non. Os cabalos partían mentres aínda os franceses agoniaban nas casas galegas.

Unha manda de douscentos cabalos percorre pola noite as terras altas do reino, a toda velocidade, sen ser visible. Como se estiveran protexidos por un sortilexio, tal que así.
Atravesan o reino enteiro correndo.
Enteiro.
Seguindo os vellos camiños das mámoas prehistóricas.

Os cabalos foron levados ata o acantonamento do exército galego, preto de Ribadavia. De Betanzos a Ribadavia sen que ninguén vira nada e sen irlles co conto aos franceses.
O xeneral en xefe, Pedro Caro, santiguábase sen parar cando llo contaron, mentres vía chegar os cabalos.

En Betanzos, Ney impuxo á cidade e o seu partido unha multa bestial, imposible de pagar, coa ameaza de queimar a cidade se non se satisfacía (que era o que quería facer). Seguiron as detencións, as torturas, os fusilamentos.
Nada.
Ata o día de hoxe.

100 anos despois, o xeneral ferrolá Morillo investigou abraiado os feitos. Partindo da memoria oral e a documentación puido determinar máis ou menos a zona do suceso. Pero non o que pasou cos corpos.
Por informes confidenciais, tamén sabemos das (posibles) parroquias implicadas.

Entrementres, os betanceiros tentaban zafarse da multa por todos os medios posibles.
Pero sen confesar.
Nunha rogatoria que lle mandan a Ney mesmo lles din que non foron eles, que foron os do lado (ou sexa, Mesía).

O suceso permanece difuso aínda na memoria popular. Sábese e non se sabe. Hai 200 franceses enterrados nalgures (ou moitos nalgures) do país, nunha foxa común.
Se alguén sabe algo de tradición oral, ESTE É O MOMENTO.

O escudo do concello de Cesuras tiña no centro un cabalo negro. Ese cabalo negro lembra os animais do exército levados en segredo polos montes e o loureiro da victoria desa noite de febreiro de 1809.

O novo escudo municipal trala fusión parece non contar xa con esa memoria.

Estou convencido de que o silencio non só foi a lóxica defensa ante a represión, senón unha terrible arma psicolóxica que debeu levar a un estado de paranoia ás veces ao exército ocupante.