Safsatanın niteliği, kavramsal anlamı çok geniştir, ancak şu kadarını ifade edelim ki kabaca safsata; “Hatalı aklı yürütüp ilgisiz bağlantılarla zihin çeldirme ve konuyu asıl merkezinden uzaklaştırıp saptırma sanatıdır” Kur’an’da dikkat çekilen bazı safsata türleri şunlardır:
1- Başkasını karalama: “Ben bu çamura secde etmem” (İsra, 61-62). Şeytan konuyu saptırıyor, onun çamur olması kendisine secde edilemeyeceğinin delili olmaz. Emri Allah verdi Adem değil.
2- Gelenekselliğe başvurma: “Biz atalarımızın izinden gideriz” (Lokman, 21). Atalar ya da geçmiş bilgnlerin tecrübelerinden yararlanmak demek her aktarılanı kabul etmek demek değildir. Gerçeğin/doğrunun ölçüsü atalar değil atalarınızı da yaratan Allah’ın kelamıdır.
3- Çoğunluğa sığınma: “Bu kadar adam bu yoldan gitmiş demek ki doğru” (En’am, 116). Çoğunluk asla ölçü olamaz. Bu kadar adam aptal olmaz diyenlerin çiftlik banka neler kaptırdıklarını ibretle izlemiştir. Demek ki çoğunluk da sapıtabiliyormuş. Çoğunluğa değil aklınıza/vahye uyun.
4- Konuyu değiştirme: “O topraktan ben ateşten yaratıldım” (A’raf, 12) Şeytan konuyu saptırıyor sana kimin hangi madenden yaratıldığı sorulmadı, “neden secde etmedin” dendi, senin sözlerin sorunun cevabı değil, konu değiştirme.
5- Güya toplumun çıkarını düşünme: “Musa’yı öldürmemiz gerek yoksa dininizi değiştirecek” (Mü’min, 26) Firavun güya halkını düşünüyormuş… Hani ne yaptıysam sevdiğimden yaptım diyenler var ya o tip bir şey. Böyle bir korkun varsa delilli tartış neden öldürüyorsun?
6- Duygu sömürüsü: “Doğru söylesek de sen bize inanmazsın” (Yusuf, 17). Yakup (as), Yusuf’u kurt yedi diyen çocuklarına ikna olmayınca onlarda böyle dediler. Bizi yalancı yerine koyuyorsun tarzında biri itiraz. Eğer kötülükler yapıyorsanız tabi ki size inanmayacağız.
7- Zaten herkes yapıyor: “"Lut ailesini memleketinizden çıkarın; çünkü onlar, temizliği seven insanlardır" (Neml, 56). Lut kavmi şunu demek istiyor: bizim yaptığımız ahlaksızlığı herkes yapıyor bir siz mi temizsiniz. Bir yanlışı milyarlarca insan yapsa da yanlış yanlıştır.
8- Çarpık suçlama: “Bu adam ya sihirbaz ya da mecnun/cinlenmiş” (Zariat, 39) Firavun, Musa (as) için söylüyor bunu. Bir kere birisi uzman bir büyücü ise mecnun değildir, mecnun ise büyücü değildir. İftira atarken eline yüzüne bulaştırmak böyle bir şey.
9- Alakasız suçlama: “Yusuf’un kardeşi çalmıştır, Yusuf da çalmıştı” (Yusuf, 77). Ne alakası var? Bir kere Yusuf hırsız değil, olsa bile kardeşi de hırsız olacak diye bir kural yok. Bu memleketten adam çıkmaz, bunlar zaten böyle vs. bu türden ilgisiz suçlama örnekleridir.
10- Bir bildiği vardır: Kim ne bilirse bilsin hiç kimse alanının tek uzmanı değildir. Her bilenin üzerinde bir bilen vardır (Yusuf, 76). Durum böyle olunca bilginleri mutlak otorite görmek yanıltıcıdır, kim olursa olsun yanılabilir ve bir üst bilgin tarafından düzeltilebilir.
11- Safsata türleri sayılamayacak kadar fazladır. Kur’an okundukça daha derin detaylara inilip liste uzatılabilir ve bu listenin de eleştirisi yapılabilir. Kur’an’da geçen tartışma örneklerini incelerseniz kâfirlerin nasıl safsatalar ürettiklerini net olarak görebilirsiniz.
SON
Share this Scrolly Tale with your friends.
A Scrolly Tale is a new way to read Twitter threads with a more visually immersive experience.
Discover more beautiful Scrolly Tales like this.