Thread by @tarihsaka2

HARF İNKILABINA KARŞI ÇIKAN İSMET İNÖNÜ

İsmet İnönü, harf inkılabına nasıl karşı çıktığını kendi hatıratında bizzat şöyle itiraf eder:
"Harf İnkılâbı ilân edilmeden iki sene evvel Atatürk’e söyledim. Bu kolay değil. Sen harp zamanı karargâhta çalıştın mı? Hayır, dedi.

1- Ben bilirim dedim. Bunu tecrübe ettim. Bütün devlet muamelâtı herşey bozulacak. Herkes iki yazı kabul edildi diye kendisini mecbur hissedecek, yeni harfleri kullanacak, bir de asıl işidir, kıymetli işidir diye eski harfleri kullanacak. Başa çıkamayız iyi düşün.

2- Atatürk'e bunları söyledim ve benim ikazım cesaretini kırdı. Harf inkılabını iki sene sürükledi. Resmi beyanlarında, grupta, partide yaptığı konuşmalarda 'Yeni harfleri düşünüyoruz.' diyordu. Fakat başlayamıyordu.

3- Nihayet harf inkılabını emrivaki halinde ilan etmeden önce kendisine şöyle dedim:..."

(İsmet İnönü, Hatıralar, Ankara, 2006, s. 483)
Oysa İnönü tarihi çarpıtmaktadır. Bu inkılap asla bir emrivaki biçiminde yapılmamıştır.

4- Atatürk, daha 1922’de Arap harflerinden ayrılmak ve Etrüsk Türklerinin icadı şimdiki alfabemize geçmek düşüncesindedir. Nitekim bu fikrini 1922’de Batı Cephesinde Halide Edip ve Adnan Adıvar’a açar. Halide Edip Adıvar, Türk’ün Ateşle İmtihanı'nda bu hususu nakletmiştir.

5- 1923 İzmir İktisat Kongresi’ne İzmirli Nazmi ile iki arkadaşı tarafından verilen önerge Kongre Başkanı Kâzım Karabekir Paşa tarafından “Latin harfleri İslâm birliğini bozar.” gerekçesiyle okutulmayınca Kılıçzade Hakkı Bey makalelerinde “Biz yalnız Müslüman mıyız?

6- ...Yoksa hem Türk, hem Müslüman mıyız? Eğer yalnız Müslüman isek bize Arap harfleri yetişir ve Arap dili gerekir. Eğer Türk isek bir “Türk kültürüne” muhtacız. Bu kültür ise herşeyden önce dilimizden başlayacaktır. Arap harflerinden başka harflerle Kuran yazmak küfür değildir.

7- İşte sorunun özü buradadır.” diye yazmıştır. Atatürk, altı yıllık hazırlıklardan sonra 1928 başlarında Türk harfleri konusunda harekete geçmiştir. 8 Ocak 1928’de Mahmut Esat (Bozkurt) Ankara Türk Ocağı'nda, Türk harfleri hakkında bir konferans verirken 8 Şubat 1928’de...

8- İstanbul’da Türkçe hutbe okunmuş, 24 Mayıs 1928’de de Türk rakamları kabul edilmiştir. 28 Haziran’da ise Harf inkılabı için “Dil Encümeni” oluşturulmuştur. 17 Temmuz’da Encümende konuşan İsmet İnönü'nün bu inkılaba direndiği görülmektedir.

9- Atatürk'ün Arap harflerinden Türk harflerine tam geçiş için altı ayı yeterli bulmasına karşın İsmet İnönü, yedi yıllık bir geçiş dönemine lüzum olduğunu öne sürmüştür. Atatürk kararlıdır, bu kararlılıkla 9 Ağustos 1928’de Sarayburnu’ndaki Halk Gazinosu’nda şu söylevini verir:

10- “Yeni Türk harflerini çabuk öğrenmelidir. Bunu vatanperverlik ve milliyetperverlik vazifesi biliniz. Yeni Türk harflerini her vatandaşa, kadına, erkeğe, hamala, sandalcıya öğretiniz.

11- Bu vazifeyi yaparken düşününüz ki, bir milletin %10’u, %20’si okuma yazma bilir, %80’i bilmezse bu ayıptır…” Artık her yerde yeni harfleri öğrenme, öğretme çabası başlamıştır.

12- Atatürk'ün 23 Ağustos’ta Tekirdağ’da yeni harfler üzerinde konuştuğunu, memurları tahta başına kaldırarak imtihan ettiğini görüyoruz. Eylül’de Maarif Vekaleti'nde (Milli Eğitim Bakanlığı'nda) müsteşarlar toplanarak yeni harflerin uygulanması konusunda konuşmalar yaparken...

13- 29 Eylül’de “Yeni Harfler Marşı” bestelenir. Nihayet 31 Ekim’de Halk Fırkası’nın da yeni harfler üzerinde toplanarak karara vardığını, 1 Kasım 1928’de de Meclis'in yıllık toplantısının açış nutkunda, Atatürk'ün konuyu şu sözlerle özetlediğini görüyoruz:

14- “Büyük Türk Milletine, onun bütün emeklerini kısır yapan çorak yol dışında, kolay bir okuma yazma anahtarı vermek lâzımdır.”

15- Açılış törenini takiben toplanan komisyonun hazırladığı tasarı, 1 Kasım 1928 tarih ve 1353 Sayılı Kanun olarak oy birliği ile kabul edilerek 3 Kasım günkü Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Atatürk'ün bu kesin tavrıyla İnönü de hem tavır hem de ağız değiştirir.

16- İnönü'ye tekrar kulak verelim:
"Harf inkilabı oldu. Herkes bilir ki ondan sonra ben eski yazıyı kullanmış değilim. Harf inkilabı çıktıktan sonra şimdiye kadar eski yazıyla yazmış olduğum 20 satırı bulmaz. Yapmadım, yapamadım, akıllılık ettim.

17- Çünkü ilk sıkıntıya katlanmayanlar ömürlerinin sonuna kadar yeni yazıyı kullanamadılar. Yeni yazıya alışmak için bir kaç ay, her ne kadar ise kabiliyetine göre sıkıntı çekip onun içine kapanmak lazımdı. Onu kullanmakta ısrar etmek lazımdı.

18- Cemiyete bunu yaptırmak için almadığım tekbir, katlanmadığım eziyet ve vermediğim eziyet, güçlük kalmamıştır. Ben vekillerin, mebusların, memurların, herkesin cep defterini muayene eder ve eski yazı ile notlarını gördüğüm zaman mesul tutardım."

19- Kaynak: İsmet İnönü, Hatıralar, Ankara, 2006 s. 484

İsmet İnönü böylece en iyi bildiği şeyi yapmış; ortama uymuştur.

20- Harf Devrimi’ne ilk uyan sanatkârımız: Neyzen Tevfik’in Yeni harflerle ilk şiiri.

21 Eylül 1928 tarihli Vakit gazetesinin haberi:

Neyzen Tevfik, dün bizim matbaaya uğradı. Bize yeni tamamladığı “İkinci öğut” manzumesini okudu.

21- Neyzen bu manzumesini pek yakında yeni harflerle bastıracağını söylüyor. Şiirden birkaç parça seçtik; neşrediyoruz:

Kudret-i fıtriyeni andıkça ah ettim sana,
Gitme maziye dedim, talim-i râh ettim sana,
Şapka giydirdimse zannetme külah ettim sana,

22- Can gözüyle sahne-i dilden nigâh ettim sana,
Verme artık gönlünü, dükkân gibi icara Türk!

Kendi mülkünde garibâne dilendin din için,
Tıpkı beygirler gibi döndürdü şeyh ayin için,
Sırtta heybe, cerre çıktın gafleti telkin için,
Pek fedakârâne yandın bir Kureyşî kin için,

23- Çal da söylet bunları sazındaki evtara Türk!

Zalimin titrek elinden çektin aldın dizgini,
Kükresin, namerde tarihinde bir kaplan kini.
Tuttuğun yol asra ait her teceddüdden yeni,
“Müstakim ol hazret-i Müncî utandırmaz seni”
Aklın erdiyse yeter bir Vâhidülhahhar'a Türk!

24- Musikiye ârız olmuştur yobazlık bit gibi,
Bu akan çirk-i hilafet sanata kibrit gibi,
Saltanat davasına her faslı bir şahit gibi,
Toplanıp hep bir ağızdan hırlaşırlar it gibi,
Eyle bunlardan şikâyet Dâhî-i Serdâr’a Türk!”

Vakit gazetesi, 21 Eylül 1928, sayfa: 3.

25- 1 Kanunusani (1.1.1929) tüm yurtta Millet Mektepleri kurslarının açıldığı tarihtir. 16 yaşından 40 yaşına kadar yeni harfleri bilmeyen herkes bu kurslara katılmaya mecbur tutuldu. Fotoğrafta Millet Mektepleri kurslarına ait afişleri taşıyan öğrenciler. Taksim, İstanbul, 1928.