Thread by @dosiveiga

A emancipación de Andrómeda. Ou como pasamos dunha galaxia a un cosmos (case) infinito. 100 anos do #GrandeDebate. Fío con parte da historia ao longo deste serán. Acompáñasme? Moitas fotos. En @ceosgalegos tedes versión web: ceosgalegos.com/2020/04/25/de-…

Comezamos cunha de Hubble, non o señor, o trebello @HUBBLE_space. Míraa ben. Fíxate en calquera punto ou mancha. Que será? Seguro que unha galaxia. Hai 10 000. No ceo a imaxe ocupa só a unlla do dedo maimiño co brazo estricado. Se non vos encolle o corazón ao mellor non tedes.

Na Grecia clásica non había galaxias. Só había estrelas. E constelacións. Os libros de Eratóstenes, Hiparco, Ptolomeo rexistran centos de estrelas e ducias de figuras mitolóxicas. Era o que vían pola noite. Unha esfera chea de puntos luminosos coa terra no centro.

Andrómeda tiña 20 estrelas (Eratóstenes dixit). Pero, quen era Andrómeda? Unha moza encadeada cos brazos abertos lista para o sacrificio. Mirade a imaxe, feita case 2 milenios despois. Aínda se contan só 20 estrelas. Como avanzaba a astronomía, eh? A ciencia máis antiga, seica.

Os seus pais Casiopea e Cefeo, uns auténticos FdP, querían sacrificala para compracer ao monstro mariño (Cetus) e evitar que asolagara o seu reino. Cousas das monarquías, xa sabedes. E de fillos pagando os pecados familiares. Nada novo.

Pero Perseo, o heroe sen capa da época, liberouna empregando a cabeza da Medusa (e o cabalo alado Pegaso e...). E xuntos fundaron Persia. O imperio máis vello e de máis longa duración na historia da humanidade. Hoxe é Irán. No comment.

Todas as constelacións anteriores están bastantes xuntas no ceo, aínda que na realidade se levaban bastante mal. Humor grego, seica.

As imaxes anteriores son fotos propias tiradas do meu Cellarius. Se non tedes un Cellarius na casa non tedes corazón (e van 2). Podedes pedirllo aos reis, aínda que sexades republicanos (vanvos facer o mesmo caso).

No ano 964 un tal 'Abd al-Rahman al-Sufi (Al Sufi na súa casa) publica "Libro das estrelas fixas" (en árabe antigo no orixinal). Descubre en Andrómeda unha "pequena nube", e queda cheo co descubrimento. Nin festa fixo. ByTheWay, AlSufi era persa. Lembrades a orixe dos persas? ;-)

A imaxe anterior foi tirada de digital.bodleian.ox.ac.uk.
Non entredes, senón queredes procrastinar horas e horas. Non entredes (segundo aviso). Pertence á @UniofOxford e ten unha pasada de libros antigos dixitalizados.
Non entredes (terceiro aviso).

En realide, Al Sufi ubica esa "pequena nube" na boca dun peixe moi grande, unha constelación propia árabe que nesta recreación francesa parece estar por riba de Andrómeda. O "A" marca o lugar.
Non coñecían aínda o X para os tesouros. messier.obspm.fr/more/m031_alsu…

Simon Marius, xermano, fai como que non sabía nada e di que acaba de descubrir unha cousa rara ao mirar co seu telescopio do trinque. O normal é que non lera a Al Sufi, pois non sabería árabe, antigo. Era 1612. Todos os telescopios eran do trinque porque acababan de se inventar.

Como non tiña palabras para describir aquilo, fala de "unha candea brillando dentro dun corno" e "raios de luz aumentando en brillo segundo se achegaban ao centro". Tal cal o podemos ver hoxe cuns prismáticos ou telescopio pequeno. O segundo, non o do corno.

Poida que a metáfora pareza rara, pero pensade que despois de comer o cervo algo terían que facer coas cornas. E usalas como candeas era un uso tan bo outro calquera. Non? Outros facían vuvuzelas.

Disque esa "pequena nube" xa aparecía nun mapa holandés (ou "dutch") en 1500. Pero como "citation needed" e non atopei nada, consultei. O membro do noso sanedrín particular @elbesoenlaluna comenta que o primeiro mapa que inclúe á "nebulosa de Andrómeda" data de 1627.

Sería no libro Coelum Stellatum Christianum de Julius Schiller (algo así como o Ceo Cristián das Estrelas, que o latín do 2º BUP anda algo enferruxado). E claro, sendo cristián, non molaba iso de tanto deus grego coas súas infidelidades e tal. Así que este era o debuxo.

Si, un cadaleito. No seu bordo, á dereita da tela, aparece Andrómeda. A nosa nebulosa. Non busquedes unha muller medio espida. Era o "ceo cristián", lembrade. Diferénciase das estrelas de tamaño similar por non ter un círculo ao redor.

Outros astrónomos comezan a observar a nebulosa de Andrómeda. Espectáculo de balde e xa había telescopios en abundancia. A ver, non como agora que os fabrican os chineses, pero eran un instrumento común entre astrónomos profesionais (que xa había) e amadores (que tamén había).

O francés Charles Messier quería ser famoso por descubrir cometas e acabouno sendo polo libro de "non cometas"; dálle á nebulosa o fermoso nome M31. Non ve estrelas no seu interior. E afirma que ten a forma de dous conos unidos polo cu. El di "base", pero isto é Tw e vimos xogar.

Non estou certo se este debuxo de M31 é de Messier ou Le Gentil, astrónomo coetáneo (e, por tanto, contrincante). Si, debuxo. Aínda non se inventara Instagram. Por certo, podedes ver que ademais de estrelas (os puntos) aparecen outro par de "nebulosas" máis pequenas, as manchas.

Xa se falaba de M31 como a Grande Nebulosa de Andrómeda. No telescopio ocupaba un espazo amplo. Pero, en realidade, era visible a ollo nu. Si. Incrible que tardara en rexistrarse. Mirade esta imaxe fermosa de hoxe en @ceosgalegos de @xamanmefredo. Marcámola cunha frecha gorda.

Se queredes vela en grande ide á web: ceosgalegos.com/2020/04/25/de-…
E seguídeos en Twitter, halles molar (fin de inserción publicitaria) XD

Pouco despois ao Herschel (alemán) deulle por estimar que a distancia de Andrómeda andaría aí por menos de 2 000 veces a da estrela Sirio. O dicía porque aprezaba nela un ton avermellado, semellante ao de Sirio. Como non tiña nin idea da distancia de Sirio pois quedou tan cheo.

Por certo, Sirio non é a estrela máis brillante do noso ceo. Esa é... o Sol. Pero si que é a máis brillante do ceo nocturno. Podedes vela esta noite. Se non hai nubes.
Pero tamén mañá, ou pasado, ou ao seguinte.

Molan os debuxos? Pois mirade o de George P. Bond no seu artigo de recompilación das observacións de Andrómeda, dispoñible no @JSTOR. Acababa de estrear o de @Cambridge_Uni e tiña que xustificar o investimento. Observa un par de liñas brancas. Que serían?

Ah si, e outras dúas manchas pequenas. Outras nebulosas que xa se coñecían, pero é que non podemos distraernos da grande, a principal. Se non non avanzamos.

Unha estrutura interior? Un tal Parsons en 1850 asegurou era unha estrutura espiral. Ninguén acreditaría, se non fose porque tododiós sabía que observara polo maior telescopio do mundo daquela. Un monstro-trebello chamado o nome de "Leviathan de Parsonstown". A imaxe mola.

En 1864 un hal Huggins acorda poñer un espectroscopio no telescopio mirando M31. Que é iso? Mirade a luz reflectida nun CD de esguello. Iso é o espectro da luz.
Parecía máis ao espectro das estrelas (con liñas continuas) que ao doutras nebulosas "gasosas", como se dicía daquela.

Se non sabedes o que é un CD preguntade na casa. A papá ou mamá. O importante, unha proba de que Andrómeda tiña estrelas no seu interior. M31 deixaba o nebuloso mundo das nebulosas para pasar ao mundo das "moitas estrelas amoreadas que te cagas". Un avance.

Isaac Roberts, galés, astrónomo amador, estrea a súa cámara con Andrómeda. Imos en 1887. A primeira da historia. Sen sabelo, acababa de destapar o tarro das vaidades de milleiros de astrofotógrafos que desde entón proban as súas habelencias en M31. Velaquí, sen procesar ;-)

Avanzando, en 1912 Slipher emprega o famoso (daquela) Observatorio Lowell para medir a velocidade radial de Andrómeda, 300 km/s, unha barbaridade que a situaba na máis elevada das medidas para ningunha nebulosa ata ese momento. Que insinuaba?

En 1917 Heber Curtis (quedade co nome deste, porfi) descobre 12 novas en Andrómeda. Pero decátase de que eran unhas 10 magnitudes máis febles que as que se coñecían na Vía Láctea. Hummm... máis brillante, máis preto. Menos brillante, máis lonxe. Non é así pero válenos.

Así que calculou que Andrómeda estaría a uns 500 000 anos luz de distancia. Entón, o tamaño do universo andaría aí aí. Porque, lembrades? Aínda falamos de Andrómeda coma unha nebulosa. Un obxecto máis da nosa Vía Láctea. Tooodo o universo.

E aquí paro por unhas horas. Despois da cea retomaremos isto no ano... 1920. No 26 de abril, ou un pouquiño antes. Para contextualizar.

Chegamos ao 1920. No Observatorio de Lowell organizan todos os anos unha especie de #AstroGalicia, charlas temáticas con expertos dun tema. En vivo e en directo, sen streaming ningún.
#OGrandeDebate #GranDebate #GreatDebate

Había pastuqui dun ricachón, William Ellery Hale I, que dera cartos no século anterior para montar este evento (ademais de contribuír para o telescopio de metro e medio do monte Wilson). A ver cando os ricachóns galegos se animan a algo similar (chíscalle, cóbado).

O fillo maior de Hale tirara pola profesión de astrónomo e, daquela, tiña algo que opinar sobre como gastar os cartiños do fondo paterno. Como non. Ninguén dixo que o nepotismo fose só cousa de galegos.

Propúsolle á fundación de ciencias, NSA, organizar un debate sobre a o tamaño do universo ou relatividade xeral. O secretario non o vía; o primeiro parecíalle pouco interesante. O segundo, terriblemente noxento daquela. Por que non sobre glaciacións ou algo de zooloxía/bioloxía?

As risas de Hale aínda ecoan na NSA. Quen paga (aínda que fora papi) manda.

Tirou para o seu, a astronomía e o de unha soa galaxia (ou non) e as distancia. Falarían Harlow Shapley (Monte Wilson) e Herber Curtis (Observatorio Lick). E como andaban coa lei Seca, nada de cóctel nin viño do país.

Tempos duros. Mirade como se facía astronomía (M. Wilson).

Para facernos unha idea, daquela as estimacións do tamaño da Vía Láctea (e do universo, pois non se contemplaba que houbera máis galaxias) era según autores entre unhas deceas ou uns centos de anos luz.

Como estas son cousas serias cada relator recibiría 150$ (da época). Eis o telegrama recibido por un deles. Para millenials, un telegrama é unha cousa de comunicación do século pasado, ondas mandadas por fíos, impresas en destino e chegando por correos ao teu buzón.

Ollo, o "debate" non foi tal, aínda que si foi grande. Os relatores expuseron 14 asuntos sobre os que discrepaban ao longo de algo mais de media hora cada un sen réplicas. Algúns, moi técnicos e xa obsoletos. Outros, a "chicha", os que nos interesan. Imos repasar estes.

Falouse de cúmulos globulares, sobre como medir distancias estelares e a súa fiabilidade, sobre a distribución de nebulosas no ceo, a posición do sol. En moitos temas coincidían Shapley e Curtis. Noutros discrepaban.

Imaxe do cúmulo de Hércules, para alegrar o fío 😊@NASAHubble

Por ex., Shapley quería usar as estrellas variables cefeidas como indicadores de distancias, grazas a unha relación descuberta por Henrietta Leavitt entre o seu periodo e luminosidade. Curtis dicía que iso non valía na nosa galaixa. Non tiña razón.

Curtis coidaba que segundo o conteo do número de estrelas a Vía Láctea debía ser pequena; tiña que haber moito po interestelar (uns 30 anos luz). Sharpley non consideraba equivocamente a influencia do po; saíalle unha Vía Láctea de centos de anos luz de tamaño.
Case nada, eh?

Tiñan ideas diferentes sobre a distribución de nebulosas espirais no ceo. Shapley era un defensor dun único sistema galáctico. Curtis afirmaba que non era imposible nin pouco probable que houbera moitas espirais de canto e que non sexamos quen de velas no plano galáctico.

Para Shapley, as estrelas novas descubertas implicaban que o brillo real das súas espirais sería ridículo en comparación; desbotaba que existira máis dunha galaxia. Para Curtis, eran proba do pequeno tamaño da Vía Láctea; outras espirais estarían afastadas e tamaño semellante.

Curtis sabía que as nebulosas espirais tiñas cores e liñas espectrais semellantes aos dos cúmulos estelares, polo que eran sobre todo enormes conxuntos de estrelas. Como así é.
Isto, e o anterior, eran a verdadeira "chicha" do chollo.

No seu momento, o debate foi tan interesante como pouco concluínte. Nin sequera fora o "grande debate" que se recoñece agora. Pasou bastante desapercibido para a literatura cientíca. No ano seguinte cada contendente publicou sendos artigos recollendo cada unha das súas ideas.

Pero 30 anos despois xa empezou a falarse deste día como o do "gran debate". Había máis perspectiva, o tempo deulle a razón a un e a outro en cada un dos temas. Pero o máis importante, o tamaño real do universo, pasou a coñecerse.
Hoxe diríamos que comezou ou "hype" en millenial.

Quen tiña razón? A chave está nas cefeidas, un tipo de estrela especial cunha luminosidade que variaba de xeito periódico. Henrietta Leavitt, integrante do equipo de astrónomas de Harvard que "traballara" revisando milleiros de placas fotográficos, descubrírao nos anos 10.

Leavitt afirmaba que o periodo de variabilidade das cefeidas estaba en relación co seu brillo. Ao pouco, o danés Hertzsprung puido medir de xeito directo a distancia de varias cefeidas, polo que se puido calibrar esa relación entre periodo e distancia.
Podíamos medir o cosmos!!

Nin que dicir ten que a Leavitt daquela non se lle recoñecera mérito ningún. Morreu en 1921 practicamente esquecida despois dun traballo pioneiro na análise de placas fotográficas astronómicas. Como moitas das súas compeñeiras.

Pero, quen tiña razón? A resposta deuna Hubble, a persoa, non o telescopio. Edwin Hubble anunciou apenas 3 anos depois que descubrira variables cefeidas en varias nebulosas cun brillo tal que as situaba a unha distancia enorme para o tamaño que se cría da Vía Láctea.

FOTOS históricas. 2 imaxes que tirou Hubble, o astrónomo (non o telescopio) en 2 noites de 1923. Descubriu unha nova. E despois que variaba. Xa podía calcular distancia con Andrómeda polo método de Leavitt.@CarnegieAstro
Se estas placas non te emocionan non tes corazón (e van 3)

Hubble deulle unha patada a M31 e mandouna a 1 millón de anos luz de distancia. Era pois un universo illa ou unha galaxia diferente á nosa. E, con ela, moitas outas galaxias que comezaban a definirse. Unha distancia enorme para a época.

Cando Shapley recibiu a información do achádego de Hubble por carta, estaba na súa oficina Cecilia Payne, daquela estudante de doutoramento. Despois, astrónoma moi mportante. Ela lembra as súas declaracións "aquí está a carta que destruíu o meu universo".
Na foto, Cecilia.

Velaí está, unha imaxe da galaxia de Andrómeda tirada desde ceos galegos por #ErSete. Acompañada por outras dúas, M32 e M110. As 3 eran simples nebulosas hai 100 anos.
Por certo, Hubble foi modesto, hoxe calculamos 2,5 millóns de anos luz de distancia a M31.

Reparade de novo na imaxe de Hubble, o telescopio, non o astrónomo. Cada punto ou mancha é unha galaxia; ata 10 000. Se estimamos a mesma distribución miremos onde miremos, podemos pensar que hai millóns e millóns de galaxias. Se non sintes un calafrío non tes corazón (e van 4).

Aquí remata a historia de como, hai 100 anos, mudou a nosa visión do cosmos. A nosa galaxia non era algo único no universo. Aí fóra hai moitos outros universos illa, no termo usado por Kant para falar de galaxias.

Se che gustou o fío, comparte plis😊

#GrandeDebate #GreatDebate