Thread by @rajrajsi

आज " संकष्टी चतुर्थी " आपल्यापैकी बहुतेक जण उपवास करतात . अथर्वशीर्षा ची पारायणे ही होतात वाड वडीलां कडून आलेला वारसा आम्ही पुढे चालू ठेवतो पण हे अथर्वशीर्ष खरे तर किती मोठे आहे हे त्याच्या खर्‍या अर्थाने आपण आज समजावून घेऊ
आपल्या सर्वात प्राचीन वेदांमधे गणपती ही देवता नाही

वेदांमधे ब्रह्मणस्पती स्तोत्र आहे . त्याचेवरून हे आले असावे . निर्गुण रूपातून सर्व सामान्यांसाठी सगुण रूपात ब्रह्माला साकारण्याचे आपल्या पूर्वजांच्या कल्पनेतून धारण करायचे हे रूप साकार झाले असावे असे वाटते . सगुण रूपातल्या गोड आणि प्रसन्न अशा गजानना चे हे वर्णन असले

तरी प्रत्यक्षात ती परब्रह्माची कल्पना आहे , ते " परब्रह्माचे " चेच वर्णन आहे या कडे आपले लक्ष जात नाहीं
अथर्वशीर्ष हे उपनिषदांच्या नंतर लगेच आले असावे म्हणून ते सुरू करण्यापूर्वी " ओम् भद्रम् ... " चा शांतिपाठ म्हटला जात असावा.

तसेच गुरु शिष्याचे जोडी प्रमाणे इथे वक्ता श्रोता अशी जोडी ही दिसून येते .दुसर्‍या कुठल्याही स्रोत्राचे बाबतीत हे दिसत नाहीं .हे अथर्वशीर्षाचे वेगळेपण आहे
अथर्वशीर्ष म्हणण्याचा एक sequence आहे .

अर्थाला धरून त्याप्रमाणे३ ,४पदाचा एकएक टप्प्याने श्वास न थांबता वेदातल्या ऋचांप्रमाणे म्हणायचा आहे . त्यामुळे त्यांच्या एकत्र अर्थाचा संदर्भ लक्षात येतो . तसेच त्या परिच्छेदाचा विषयही लक्षात राहतोदोन टप्प्यांमधे२ते३सेकंदाचा अवधि देऊन पुढची पदे म्हणायला घ्यायची बघा वेगळाअनुभव येईल

आपल्या परंपरेत कुठलेही स्तोत्र प्रथम " ओंकारा "ला वंदन करूनच मग पुढे सुरूवात करायची पद्धत आहे . इथे प्रत्यक्ष " ओंकाराचेच " वर्णन येणार असले तरी ही त्याचेच वंदनाने सुरूवात केली आहे ऋषिंनी

वंदन पासून ते ओम् नमस्ते गणपतये

त्या परब्रह्माची स्तुती केली आहे . "सर्वम् खलु इदम् ब्रह्मम् " म्हणजे जे काही दिसणारे ( इदम् ) ब्रह्म आहे ते तूच आहेस . आसपास च्या सर्व भूतांमधे परमेश्वराची अनुभूती त्या ऋषिंनी घेतली असे दिसते . सर्वांच्या ठिकाणी असणारा आत्मा ही साक्षात् तूच आहेस असे
ऋषि म्हणतात .

ह्याचा अर्थ ऋषिंना ( इदम् ) ब्रह्मांचे दर्शन झाले आहे .
त्वमेव प्रत्यक्षं पासून ते साक्षात् आत्मासिनित्यम्
ऋतं वच्मि । सत्यं वच्मि ।
उपनिषदा प्रमाणे गुरू ( अनुचान ) व शिष्य ( शिष्य ) अशी जोडी असल्यामुळे आमचे कार्य निर्विघ्न पार पडू देत अशी प्रार्थना दोघे करत आहेत .

या सर्व पदांमधे " अव " म्हणजे रक्षण करणे हे क्रियापद आले असले तरी याचे अर्थ वेगळेच आणि गहन आहेत .
अवत्वमाम् । ते अवाधरात्तात् । सर्वतोम् माम् .....
असे म्हणत शेवटी प्रत्यक्ष संपूर्ण ब्रह्मच ( सर्वतोम् ) आम्ही समोर बघत ( माम् पाहि पाहि ) आहोत असे त्या ऋषिंचे म्हणणे आहे
@Av_ADH

दोनदा उच्चार करून ठासून सांगितले आहे म्हणजे खरच त्या ऋषीना ब्रह्माचे दर्शन झाले असावे . मग साहजिकच त्याचे वर्णन यायलाच हवे पुढे
आता त्या ब्रह्नाचे वर्णन
त्वं आनंदमय पासून ते ज्ञान मयो विज्ञान मयोसि ।
ह्या सर्व ज्ञान आणि विज्ञानामधे हे ब्रह्मा तू आहेस असे ऋषि म्हणत आहेत

त्या ब्रह्माचे कार्य काय आहे आणि ते ब्रह्म कसे आहे ह्याचे वर्णन . परमेश्वराने जगाची निर्मिती केल्यानंतर पुढे ह्या ब्रह्माने सर्व जगताचे पालन हि केले . सर्व पंच महाभूते ते गायत्री मंत्राचे व्याहृती पर्यंत ब्रह्मच आहेस असे म्हटले आहे
सर्वं जगदिदं.पासून ते भूः भूवः स्वरोम् ।पर्यत

आतापर्यंत ब्रह्माचे केलेले वर्णन हे नेहमीच्या पंचेद्रियाचे आकलना पलीकडचे होते म्हणून आपल्याला समजेल अशा प्रकारे त्या रूपाचे वर्णन पुढे आलेले आहे
गणादिन् पूर्वम् उच्चार्यम् ते बिंदू उत्तर रूपम् ।
आता त्या ब्रह्माचा नामकरण विधि
नादसंधान पासून ते ओम् गं गणपतये नमः ।

इथे आपण सर्वजण नेहमी " गणक ऋषि निश्रृत गायत्री " असे म्हणतो पण ते " गणकऋषिनि श्रृत " असे आहे . गणकऋषिनी " श्रुत " म्हणजे जाणलेली ऐकलेली अशी ही गायत्री छंदातील गणेशविद्या आहे .
नंतर त्या सगुण रूपाचा गायत्री मंत्र
एकदंताय विद्महे .......
@gajanan137 @Vishakh50862352 @Vish_kc

सगुण रूपात ब्रह्म आले तर आता त्याचे वर्णन आले आहे जे आपण आपल्या पूजेतल्या मूर्तित रोज पाहतो
एकदंतं चर्तुहस्तं पासून तेरक्तपूष्पैसूपूजितं
सयोगी योगिनांवरः पर्यत
हे सगुण रूप असले तरी ते परब्रह्म आहे हे माहित असल्यामुळे श्रेष्ठतम श्रेष्ठातले श्रेष्ठ योगी त्याची नित्य पूजा करतात

अशा त्या सर्व गणांच्या ,सर्व लोकांच्या ,सर्व शिवगणांच्या स्वामीस आमचा नमस्कार असो
नमो व्रातपतये पासून ते नमो नमः
वेद , उपनिषदा मधे मंत्रांनंतर त्याची फलश्रुति नाही .पण इथे ती आहे . कारण फल प्राप्ती काय आहे इकडे लक्ष ठेऊन च पुढील काळात उपासना होणार ह्याची पूर्वजाना कल्पना होती

ह्या विद्येच्या देवाचा आर्शिवाद घेऊन त्याचेच संशोधन करण्याएवढा तो महान आहे हे नक्की
अथर्वशीर्ष म्हणतअसतानाआपण प्रत्यक्ष त्या परब्रह्माचीच स्तुती करत आहोत ,आराधना करत आहोत अशा भावाने ते म्हटले गेले तर आपल्या पूर्वजांचे ऋण आपणअंशतः फेडलेअसे होईल
गणपती बाप्पा मोरया मंगलमूर्ती मोरया