Thread by @Rollo44840497

سرانجام پس از تاخیرها و تردیدهای مکرر ، عملیات رمضان با هجوم نیروهای ایران آغاز شد.

سازماندهی نیروها برای عملیات رمضان
در چهار قرارگاه به ترتیب از شمال به جنوب شامل قرارگاه قدس و فجر و فتح و نصر به این شرح بود:
-در شمالی ترین نقطه قرارگاه قدس شامل لشگر ۱۶ زرهی و تیپ ۴۰ پیاده ارتش و تیپ های بعثت با ۵ گردان وثارالله با ۷ گردان قرار داشتند.

-قرارگاه فجر در جنوب قدس قرار داشت و متشکل از لشگر ۷۷ و تیپهای المهدی و سجاد و جوادالائمه بود.
نکته حائز اهمیت در ساختار قرارگاه فجر، عدم وجود نیروی زرهی در ساختار آن است و از نیروهای پیاده تشکیل شده است.

قرارگاه فتح هم در محور جنوب قرارگاه فجر شامل لشگر ۹۲ زرهی و تیپ ۱۴ امام حسین با ۱۸ گردان و کربلا با ۱۷ گردان و علی ابن ابیطالب با ۱۳گردان و نجف اشرف بود.
نجف هم قبل از شروع عملیات از نصر به فتح منتقل شد.

قرارگاه نصر هم شامل لشگر ۲۱ پیاده و تیپ های ولی عصر و امام رضا و ۳۱ عاشورا بود که بخاطر آب گرفتگی از مانور مرحله اول حذف و قرار شد ضمن حفاظت از محدوده جنوبی عملیات، دشمن را درگیر نگهداشته و در مرحله دوم عملیات کند.

طرح عملیات رمضان در سه مرحله تنظیم شد و قرارگاه های قدس و فجر در منطقه شمالی و فتح نیز در منطقه میانی تا خط سرخ پیشروی کرده و در مرحله دوم آنها خطوط خود را تثبیت کنند و نصر در منطقه جنوبی وارد عمل شود تا به خط آبی برسد.

در مرحله سوم نیز قدس در امتداد غرب به سمت نشوه و فجر به سمت جنوب غربی عملیات کنند تا در امتداد شط العرب پدافند کرده و فتح نیز به سمت جنوب و نصر به سمت شمال در امتداد ساحل عملیات کرده تا در خط سبز الحاق کنند تا سرانجام ساحل اروند بطور کلی به تصرف دراید.

شروع مرحله اول در ۲۲ تیرماه بود که در عمل تلاش اصلی عملیات در محدوده قرارگاه فتح است و قرارگاه قدس باید جناح شمالی را حفظ کند و فتح هم باید قسمت جنوبی خود را پوشش دهد ضمن آنکه نصر با درگیر کردن دشمن به کم کردن فشار از روی فتح کمک کند..
حال به عملکرد قرارگاه ها میپردازیم.

در محور شمالی محدوده قدس ، تیپ بعثت به میدان مین خورد و پس از ان هم به سختی توانست مواضع مقابل خود را تصرف کند و در محور جنوبی قدس هم ثارالله پیشروی بیشتری داشت ولی ان هم متوقف شد. بناچار در سمت راست خاکریزی جهت تامین جناح زده شد که تا ساعت ۱۴ روز بعد به تصرف عراق درآمد.

به دستور قرارگاه قدس و با فوریت جهت بازپس گیری ان و تامین جناح شمالی ، یک گردان از بعثت وارد عمل شد که خسارات سنگینی دید و گردان بعدی از ثارالله هم محاصره شد و سرانجام یک گردان دیگر وارد شده تا توانستند خاکریز را بازپس گیرند ولی پیشروی در این جناح متوقف شد.

ساعت ۱۴:۴۰ سلیمانی فرمانده تیپ ثار الله اعلام کرد، فشاردشمن شدید و خساراتی به تیپ واردشده است.غلامپور ف.قرارگاه قدس دستورداد ثارالله از مواضع موجود دفاع و بااحداث خاکریزهای بیشتر منطقه پدافندی را تقویت نماید.فرمانده تیپ پاسخ داد خاکریز کافی هست ولی نیرویی برای اشغال دردسترس نیست.

خسارات وارده به تیپ ثارالله در مرحله اول عملیات به حدی سنگین بود که در مرحله دوم عملیات به آن نقش پدافندی داده شد و سپس برای بازسازی منتقل شد و در پی آن تنها توانست در مرحله پنجم عملیات دو گردان در اختیار قرارگاه فتح قرار دهد.

نیروهای قرارگاه فجر هم علی رغم تلاش و درگیری سنگین ، پس از چهار کیلومتر پیشروی در یک محور و نرسیدن سایر محورها ، بخاطر وجود میادین مین و موانع ،زیر فشار سنگین عراق نهایتا ساعت ۱۲ روز بعد مجبور به عقب نشینی به مواضع اولیه خود شدند.

همانطور که قبلا ذکر شد ساختار قرارگاه فجر که از نیروهای پیاده تشکیل شده بود در برخورد با میادین مین و موانع دچار مشکلات زیادی شدند و بخاطر عدم تحرک کافی و قدرت لازم قادر به پیشروی در خطوط دشمن نبودند.

اما در محدوده قرارگاه فتح وضع بهتر بود. بدین ترتیب که در شمالی ترین محور، فتح دو مرکب از تیپ ۱۷ قم و تیپ دو لشگر ۹۲ زرهی اهواز پس از پاکسازی میدان مین به سمت اولین مثلثی رفت.

فتح سه (تیپ سه لشگر ۹۲ و تیپ ۸ نجف اشرف) نیز با شکستن خطوط تا کنارکانال پیش رفت و سپس به سمت نوک کانال حرکت کرد و پس از درگیری شدیدی با تیپ ۳۰ زرهی عراق در اطراف نهرکتیبان رو به سمت شمال موضع گرفت. فتح سه توانست حدود سی کیلومتر به عمق برود.

فتح یک (تیپ ۱۴ امام حسین و تیپ ۱ لشگر ۹۲) نیز خود را به کنار کانال ماهی رساند.
فتح چهار ( ۲۵ کربلا و گردان های سوارزرهی)در جنوبی ترین نقطه نیز پس از گذر از میادین مین و مواجه با آتش شدید توانست خود را به کانال برساند و با تصرف اولین پل ؛ در ان سو با گرفتن یک سرپل موضع بگیرد.

در آخرین پیشرویهای مرحله اول وضعیت عملیاتی بدین صورت درآمد که فتح توانست به بیشتر اهداف خود دست یابد ولی قرارگاه های قدس و فجر نتوانستند موفقیتی داشته باشند و در مراحل اول متوقف شدند. بدین ترتیب ناهماهنگی در پیشروی واحدها مشهود بود و حالا جناحین فتح در خطر است.

ایران مثل قبل انتظار پاتک های سنگین عراق را در مقابل خود داشتند ولی این بار وضعیت متفاوت بود.عراق با عقب نشینی به داخل خاک خود توانسته بود خطوط خود رافشرده کرده وجناح به ایران ندهد و این ایران بود که جناحینش در معرض حملات بود.حالا شکل دفاع عراق از وضعیت‌منفعل پیشین متفاوت شده است

عراق تا شروع روشنایی روز سعی در دفع حملات ایران و گذراندن وقت می کند تا موج اولیه را بگذراند . اما بعد از روشن شدن هوا با قوای زرهی خود اقدام به پاتک های سنگین جناحی کرد تا با قطع ارتباط نیروهای پیشتاز با عقبه ، آنها را به محاصره درآورد.

با مشکلات پیش امده در مسیر فجر و فتح دو ، ماشین الات مهندسی قادر به عبور نشدند بدین ترتیب اتمام احداث خاکریز قبل از روشنایی روز ممکن نبود.در حالیکه درآن منطقه مسطح نیروهای پیاده درروشنایی روز بدون جان پناه قادر به حفظ مواضع خود نبودند.

با روشن شدن هوا این عراق بود که با پاتک های سنگین زرهی خود ایران را غافلگیر کرد. حالا جناحین نیروهای پیش تاخته ایران از هرسو مورد حمله قرار گرفته و تهدید قطع ارتباط آنها وجود داشت.

پاتک ها بیشتر بر سه ناحیه متمرکز بودند.
-از سمت جناح راست قرارگاه قدس
-از سمت جنوب به فتح چهار برای بازپس گیری پل و حمله برای تهدید محاصره فتح یک
-حمله از سمت شمال و پشت مثلث ها برای قطع ارتباط فتح سه و عقب راندن فتح دو

خطرناک ترین پاتک زرهی عراق از سمت شمال و پشت مثلث ها بود که توسط واحدهای تيپ مستقل ۱۰ زرهي، به همراه تيپ ۶ زرهي و تيپ ۸ مكانيزه از لشكر ۳ زرهي ارتش عراق انجام شد و فتح ۲ را عقب راند و فتح سه در خطر محاصره قرار گرفت. تیپ سه لشگر ۹۲ زرهی هم آسیب بسیار دید و در خطر محاصره قرار گرفت

یک تک زرهی دیگر هم از ناحیه سرپل تحت تصرف فتح چهار برروی کانال ماهی انجام گرفت که با فشار بسیار ، نیروهای فتح را عقب راند و حالا تهدید قطع ارتباط فتح یک و محاصره آنهم بوجود آمده بود.

حالا یکی از مشکلات اساسی ایران خود را نشان میدهد. فتح نیروی ذخیره تازه نفسی در اختیار ندارد تا با وارد کردن آن در این نواحی ، از شکاف جلوگیری کند و این در حالیست که قرارگاه های دیگر نیز قادر به کمک به فتح نیستند.

ایران در عملیات بیت المقدس هم فاقد نیروی ذخیره بود و به همین دلیل آن زمان نتوانست در شرایط از هم پاشیدگی عراق، محور تنومه را ادامه دهد. حالا اینجا هم این مشکل خود را نشان داد کما اینکه در عملیات های بعدی هم این مشکل حل نشد.

قرارگاه دستور داد تا تیپ ها با همان ماشین الات کم موجود ،بین مثلثی اول تا نوک کانال ماهی رابا یک خاکریزمتصل کنند ولی زیرفشار پاتک کاری ازپیش نبرده و عقب نشینی کردند. در این پاتک حدود دوگردان از فتح سه منهدم شدند.سعید قاسمی می گوید که در آنجا ۵۰۰ نفر به اسارت در آمده و اعدام شدند.

در پاتک های عراق تیپ های یک و سه لشگر ۹۲ زرهی اهواز آسیب شدیدی دیدند به نحوی که پس از مرحله اول برای بازسازی به عقب منتقل شدند. همچنین لشگر ۸ نجف نیز که در فتح سه عمل کرده بود به نحو شدیدی متحمل آسیب شده و از مرحله دوم عملیات کنار گذاشته شد.

در مرحله اول فتح بخاطر برخورداری از تیپ های زرهی و همچنین اضافه شدن قوای بیشتر دارای تحرک بیشتری بود و توانست به عمق نفوذ کند ولی بخاطر عدم تناسب پیشروی سایر قرارگاه ها، جناحینش بشدت اسیب پذیر شده و مجبور به عقب نشینی گردید.

بدین ترتیب با ایجاد تهدید محاصره برای فتح سه و یک ، و همچنین عدم توانایی ایجاد خاکریز که نیروها توان موضگیری و مقاومت در پشت ان را داشته باشند، قرارگاه مجبور شد دستور عقب نشینی را صادر کند تا همه نیروها به عقب باز گردند.

اما مشکلات و نقایص مرحله اول، بخشی به عملکرد یگانها و بخشی به طرح مانور مربوط است.
سرهنگ معین وزیری طرح مانور را بررسی و نقد کرده است که خلاصه نظر ایشان بدین صورت است:

"۱-قابلیت انعطاف: فرمانده و ستاد باید طوری طرح مانور را تنظیم نمایند که چنانچه با شرایط نامساعدی برخورد کرد بتوان به سرعت تغییرات لازم را روی آن اعمال نمایند و ابزارکافی برای اعمال نفوذ در عملیات بکار برند. آنها می بایستی .... دست دشمن را از انتخاب هر راهکار مناسبی تهی نمایند."

"مهمترین ضعف طرح عملیاتی کربلای چهار نداشتن قابلیت انعطاف به علت نبود یک واحد احتیاط متحرک و مناسب بود به همین دلیل طرح مانور این عملیات فاقد نرمش و انعطاف لازم برای تکمیل استقرار نیروها در موقعیتی برتر نسبت به دشمن بود"

"یکی از افسران رکن سوم قرارگاه نزاجا در جنوب می گوید که بعد از اینکه دشمن شلمچه را اب انداخت پیشنهاد کردیم قرارگاه نصر در نقش احتیاط به پشت محور مرکزی تغییر مکان یابد ولی فرمانده این قرارگاه اعلام نمود برای جابجایی واحدها به یک هفته وقت لازم دارد."

"وچون شرایط طلوع و غروب ماه طوری بود که امکان به تاخیر انداختن عملیات به مدت یک هفته مقدور نبود ناچارا از تغییر مکان قرارگاه نصر خودداری شد و عملیات بدون داشتن احتیاط انجام گرفت"

این باعث میشود که قرارگاه نصر درحال در قسمت جنوبی بماند که بدلیل آب گرفتگی امکان هیچ عملی در آن قسمت نبود و در عوض در قسمت شمالی مربوط به فجروقدس که نیاز مبرمی به نیرو هست ذخیره ای موجود نباشد و عملا پیشروی فتح بی ثمر شود.

وقتی فجر قادر به پوشش جناح نیست ، فتح باید با احتیاط در اختیار خود ، جناح شمالی خود را پوشش دهد و اگر ندارد از رده بالاتر خود که قرارگاه کربلاست بخواهد با احتیاط رده بالاتر این کار را انجام دهد. نه فتح و نه کربلا نیروی احتیاطی برای این امر در اختیار نداشتند.

زمانی که فشار در اینجا زیاد میشود صیاد از نصر میخواهد تا جابجا شده و جناح راست فتح را حفظ کند. فرماندهی از نیرویی که قبل از شروع عملیات برای جابجایی یک هفته زمان خواسته انتظار دارد که ظرف چند ساعت در جناح دیگر وارد عمل شود که طبعا نصر به آن طرف نمیرسد.

"۲-تحرک: قرارگاه فتح چون ل ۹۲ زرهی را در کنترل خود داشت از تحرک مناسبی برخوردار بود کما اینکه تیپ یکم زرهی آن به فرماندهی سرهنگ صفوی تا عمق سی کیلومتری یعنی حوالی نهرکتیبان پیشروی کرده بود."

"فجر فاقد تحرک متناسب با ق.فتح بوده و این مساله دوعلت داشت یکی بافت ق.فجر که جملگی پیاده بودندودیگری زمین و موانع متعدد بنابراین دو قرارگاه همپای یکدیگر نبودند و این به معنای آنست که این دو قرارگاه همخوانی نداشتندو در زمانی یالحظه ای و درجایی بین این دو قرارگاه شکاف حاصل می شود."

"۳-قدرت مانور:مسئول هماهنگی و نظم دادن به حرکت یگان ها فرمانده رده بالاتر است که در تمام مراحل پیشروی موظف است هماهنگی آنها را حفظ نماید" تا منجربه حضور یک نیروی قوی در نقطه ضعف دشمن برای زدن ضربه کاری شود اماحضور یک واحد تنها وخسته درعمق که نمیداند در آنجا چه کند،فاقد قدرت است.

فتح زمانی در موقعیت برتر قرار می گرفت که حرکتش در هماهنگی با پیشروی قرارگاه های همجوار بود و زمانی که مشاهده شد فجر قادر به پیشروی نیست بلافاصله باید احتیاط به جهت حفاظت از جناح شمالی وارد عمل میکرد ولی در عمل احتیاطی وجود نداشت.

اما دیگر مشکل ایران با نحوه جنگیدن در تک جبهه ای است که با توجه به مواضع فشرده عراق و پاتک های جناحی آن مشکلات لاینحلی پدید اورده است. این بار موانع بشدت مسلح و پیچیده عراق بخصوص در ناحیه مثلثی ها وضعیت بسیار مشکلی را بوجود آورده که قرارگاه های قدس و فجر قادر به عبور نیستند.

اما غیر از این نقش شناسایی هم بسیار مهم‌است که بعدها بعنوان نقطه ضعف مورد اشاره برخی فرماندهان هم قرار می گیرد. پس از پایان عملیات رمضان ، باقری یکی از تندترین مباحثات را با صفوی و رشید دارد. همت هم در سخنان دیگری از نقش شناسایی می گوید.

"هر تیپی که واحد اطلاعات-عملیات خبره در اختیار داشته به راحت ترین وجه عملیات خودش را انجام داده بیست کیلومتر تا عمق مواضع دشمن توانسته پیشروی کند و اهداف خودش را بگیرد هر تیپی هم که عناصر واحد اطلاعات آن ترسو ضعیف و ناکارآمد بوده اند آن تیپ در همان شروع عملیات زمینگیر شده است"

"نمونه این مدعا را در یگانهای تابع فجر از قبیل ۴۱ ثارالله و ۴۵ سجاد در همین عملیات دیدیم این تیپ ها در همان ابتدای عملیات خودشان زمینگیر شدند و جناح راست تیپ های امام حسین و نجف را خالی گذاشتند و تا صبح نتوانستند از میدان مین عبور کنند."

برای نیروهای پیاده ایران که اکثراکم تجربه وفاقد تجربه لازمند،رویارویی با مثلثی ها دشوار وحتی پس از نفوذ به داخل، به دلیل ارتفاع کم خاکریزهای وسطی،مورد آتش مستقیم ازدیگر گوشه های مثلث قرارگرفته و قادر به حفظ موقعیت یا پیشروی نبودند.این نیروها نمیتوانند پیچیدگی های جدید را حل کنند.

باقری می گوید:"حرکت نخست باید قوی و از نوع حرکتهای دورانی که در عملیاتهای گذشته استفاده می کردیم، باشد. به عبارت دیگر، اگر هر تیپی بخواهد از روبه رو حرکت کند و به مثلثی خودش برسد، در بین راه، به حدی تلفات می دهد که دیگر نیرویی برای رسیدن به هدف باقی نمی ماند."

"اگر دشمن یک گوشهِ مثلثی را بگیرد، مثلثی سقوط کرده است؛ دیگر نمی توان مثلثی را حفظ کرد..دشمن بااتکا به این خاکریزها و دوجناح، جلو می آید. خُب نیروهای پیادهِ ما نمیتوانند تا این حد پیچیدگی را حل بکنند؛ نیروی ما از تخصص لازم برخوردار نیست تادر شرایط پیچیده،تصمیمهای پیچیده ای بگیرد"

"خوب ما نفرمان اینقدر پیچیدگی را نمی تواند حل بکند ، ما نفرمان ساده است. توی جبهه بهش می گویی به چپ بپیچ ؛ به راست بپیچ، نمی تواند بپیچد، بهش می گویی مستقیم برو هفتاد کیلومتر مستقیم میرود"

بدین ترتیب با ناکامی مرحله اول ، قرارگاه مجبور به تجدیدنظر در طرح سه مرحله ای اولیه شد. برای مرحله دوم قرار شد عملیات تنها در محدوده قرارگاه فتح که در آنجا پیشرفت بهتری بدست آمده بود انجام شود.

همچنین بخاطر آنکه نیروهای قرارگاه نصر در مرحله قبل در عملیات شرکت نداشتند قرار شد عملیات توسط آنها انجام و تعدادی از واحدهای فتح به آن بپیوندند.
قرارگاه قدس هم بعنوان پدافند در محدوده عملیاتی عمل کرده و در جنوب هم بخاطر آب گرفتگی جناح چپ نصر(فتح) ، تامین بود.

آب گرفتگی در منطقه جنوبی بیشتر شده و در روی کانال ماهی پل اول نیز توسط عراق تخریب شده و پل های دوم و سوم هم بدلیل آب گرفتگی قابل استفاده نبودند پس عبور از پل های ماهی از طرح حذف شد . همچنین تصمیم گرفته شد برای حفظ منطقه بین مثلث اول تا نوک کانال ماهی ، خاکریز زده شود.

با شروع عملیات ، نیروها در محور جنوبی پیشروی کرده و در مناطقی به کانال ماهی هم رسیدند ولی در محور شمالی قادر به تصرف مثلثی اول نشده و خاکریز احداثی بین مثلثی تا کانال ماهی نیز زیر فشار دشمن ناتمام ماند و نیروها مجبور به عقب نشینی شدند.

همانند مرحله اول ، مشکل نیروهای ایران این بود که پس از تصرف منطقه ، رسیدن ماشین آلات مهندسی به خطوط جلو زمان میبرد و در روشنی هوا امکان خاکریز زدن نبود. همچنین توان مهندسی فوق العاده عراق بصورتی بود که در فاصله کوتاه چند روزه به یکباره میدان مین جدیدی کار می گذاشت.

باقری در مورد سرعت تغییرات می گوید"نصر وقتی در اینجا عمل کرد به مین خورد دیگر،لودرها و بولدوزرهای ما اینجا به مین خوردند،فاصله عملیات ما با عملیات قبلی چقدر بود؟ ۳روز ۴روز بود بعد در عملیات بعدی که فتح آمد اینجا عمل کند ما باز دیدیم که سیم خاردار اضافه شده بود؛مین اضافه شده بود"

دو تلاش اول ناموفق ماند.قرارگاه تصمیم گرفت طرح مرحله دوم را دوباره در مرحله سوم به اجرا گذارند با این تفاوت که این بار قرارگاه فجر هم از داخل منطقه خود به مثلث ها حمله کند تا شاید با گرفتن مثلث اول و کمک نیروهای فتح بتوانند مابین آن و نوک دریاچه ماهی را با خاکریز به هم وصل کنند.

در طرح جدید هدف اصلی تصاحب مثلثی اول بود تا با استفاده از ان و بقایای خاکریز احداث شده در مرحله قبل ، ورودی مابین مثلث و نوک کانال ماهی را بصورت یک خاکریز پدافندی دراورند تا تامین جناح راست (شمالی) فتح ممکن و منطقه قابل دفاع شود.

در سمت قرارگاه فجر محور اصلی فجر ۴ مرکب از ۳۳ المهدی و علی ابن ابیطالب بودند که باید به مثلث اول می رسیدند.
فتح ۲ هم باید از سمت محور جنوب قرارگاه فجر به محدوده مثلث نزدیک و سپس با کمک فجر ۴ خاکریز زده شده در مرحله قبل مابین مثلثی تا نوک دریاچه را تکمیل می کردند.

سایر واحدهای فتح هم باید خود را تا کنار دریاچه ماهی رسانده و به طرفین شمال و جنوب گسترش پیدا می کردند
در این مرحله تیپ رسول الله برای اولین بار با فرماندهی همت وارد عمل شد در حالیکه فرمانده خود را در لبنان جا گذاشته بود . در این مرحله این تیپ دارای چهار گردان نیرو بود.

با استفاده از عکس های هوایی مشخص شد که دشمن نیروی زرهی زیادی را برای پاتک آماده کرده و با توجه به سوابق مراحل قبل در اشتباه گرفتن تانک های دشمن با زرهی خودی تصمیم فرماندهان بر عدم شرکت قوای زرهی در این مرحله شد و دستور داده شد در میدان نبرد هر هدف زرهی به محض مشاهده منهدم گردد.

اما فجر۴ و فتح ۲ موفق به الحاق نشدند و در نتیجه زیر فشار دشمن فتح دو نتوانست خاکریز احداث کند و مجبور به بازگشت به عقب شدند. ضمن آنکه مهندسی عراق هرگونه بقایای خاکریز یا جان پناه باقیمانده مراحل قبل را به سرعت از بین برده بود و اثری از خاکریز نیمه تمام مرحله قبل باقی نمانده بود.

این بار هم خودروهای مهندسی بخاطر پاک نشدن مسیر موفق به عبور نشدند و مسیر جایگزینی هم‌در نظر گرفته نشده بود.
فتح ۴ و ۳ هر چند توانستند به ساحل کانال رسیده و الحاق کنند ولی بخاطر روشنی هوا موفق به احداث خاکریز توسط ماشین آلات معدود در اختیار نشدند و بناچار عقب نشینی کردند.

پس از سه مرحله ناموفق ، قرارگاه به این نتیجه رسید مراحل قبلی عملیات در حمله به نقطه قوت دشمن انجام شده پس باید زمین را عوض کرد تا شاید پیشرفتی بدست اید. بدین ترتیب تمرکز حمله در شلمچه انجام شد که علاوه بر مساله اب انداختن، تراکم موانع در آن بسیار زیاد بود.

حسن باقری در یادداشت روز اول مرداد ۱۳۶۱ نوشته است: 'به برادر محسن (رضایی) و سرهنگ (علی صیاد) شیرازی اطلاع دادیم، آمدند درجلسه شرکت کردند. مطالب را گوش کردند. برادر محسن (رضایی) گفت"من احتمال قوی می‌دهم که محورهای بالا به بن‌بست برخورد کنند ونسبت به عملکرد این‌جا حسرت بخوریم و...

...و استخاره هم کردیم، این آیه آمد که خداوند می‌فرماید ما به کافران مهلت نمی‌دهیم و بهشت را پیش روی مومنان قرار دادیم. قرار شد بروند و عمل کنند." و در یادداشت روز بعد باقري می‌خوانیم: 'عملیات شب گذشته انجام شد که ناموفق ماند. هر دو تیپ برگشتند سرجای اولشان."

قابل پیش بینی بود که تراکم موانع و تمرکز توپخانه و فاصله نزدیک خطوط مانع هر گشایشی شود و استخاره هم کارساز نشد پس بناچار واحدها مجبور به عقب نشینی شدند. به این ترتیب این منطقه هم به بن بست رسید .

با عدم‌توفیق در محور شلمچه و عدم توان حفظ منطقه قرارگاه فتح ، حالا نگاه به سمت منطقه قرارگاه فجر دوخته شد تا در مرحله پنجم حمله ای از روبرو به مثلثی ها در دستورکار قرار گیرد.

یکی از مشکلات حمله های ایران ، دیر رسیدن ماشین آلات مهندسی برای خاکریز زدن بود که معمولا از ساعات ۳ به بعد به منطقه هدف رسیده و وقت کمی برای احداث خاکریز داشتند که به صبح و روشنایی روز برخورد میکرد که در آن ساعات زیر آتش شدید عراق قرار گرفته و قادر به ادامه فعالیت نبودند.

برای رفع این مشکل طراحی به اینصورت شد که نیروها در جبهه ای به عرض ده کیلومتر به عمق ۱۲ کیلومتر جلو رفته و سه مثلثی اول را تصرف کنند. همزمان با پیشروی، دو خاکریز در دو طرف جبهه کشیده شده و پس از تصرف مثلثی ها، رئوس مثلثی ها به هم وصل شود تا تشکیل یک خاکریز پدافندی را در جلو بدهند.

مسئولیت کلی احداث خاکریزهای جناحین به عهده رضا حبیب اللهی است که تیم های مشترک آر.پی.چی زن و لودر و بولدوزر تشکیل می شود تا بطور همزمان با حمله ورها، احداث خاکریز را آغاز کنند و درضمن نفرات مهندسی، محافظ هم داشته باشند.

به همراه هر دستگاه چندین راننده رزرو برای جایگزینی در صورت حادثه و یا بکار گیری احتمالی دستگاه های غنیمتی اعزام شده وهیچ تیمی درهیچ شرایطی حق توقف کار را ندارد.تیم ها شامل نفرات راهنما هستند که گرا را تعیین و از دوشب پیش ، تمرین های خودرا در شرایط مشابه واقعی انجام داده اند.

بخاطر ناهماهنگی ها و عدم پیشرفت در منطقه واگذاری برخی تیپ ها، بهترین تیپ ها شامل محمد رسول الله و امام حسین و نجف و قم، تشکیل لشگر فتح را می دهند که وظیفه تهاجم بر عهده انهاست. پدافند و رخنه و حرکات چریکی وتحویل منطقه و شناسایی و خنثی سازی میادین برعهده سایر تیپ ها گذاشته می شود.

بخاطر تجربیات قبلی، تاکید بر شرکت که تیپ هایی است که تاکنون جناحین خود را خالی نگذاشته وهمواره به جلو رفته اند.قرارگاه فتح با سی گردان همراه با پشتیبانی نیروهای ارتش تلاش اصلی را صورت داده و تیپ المهدی قرارگاه فجر در شمال،ماموریت انهدام نیرو و تامین جناح راست راانجام خواهند داد.

تیپ ۲۷ باید دشمن را در منطقه خود منهدم و پس از تصرف قسمت شمالی مثلث سوم ، خود را به سمت جنوب گسترش داده و با ۱۴ امام حسین الحاق کند.
تیپ ۱۴ امام حسین هم باید در چپ تیپ ۲۷ تک کرده و پس از تصرف قسمت جنوبی مثلث سوم به سمت شمالی مثلث دوم گسترش یابد.

تیپ ۸ نجف هم باید در چپ تیپ امام حسین تک کرده و قسمت جنوبی مثلث دوم و شمالی مثلث اول را به تصرف درآورده و با تیپ امام حسین در شمال و تیپ ۱۷ در جنوب الحاق کند
تیپ ۱۷ هم باید قسمت جنوبی مثلث اول را تصرف و با تیپ نجف اشرف الحاق کرده و در پشت خاکریز جنوبی پدافند کتد

پس از تصرف مثلثی ها و پاکسازی انها ، تیپ ها برای حفاظت از جناح غربی باید با احداث خاکریزی از راس مثلث سوم تا راس مثلث اول را به هم وصل کرده و در آنجا پدافند کنند.

یگانها حرکت خود را همزمان شروع کرده و با فشار زیاد به سمت مثلثی ها پیش رفتند . نجف به دلیل برخورد با میدان مین کمی دیرتر به هدف خود رسید ولی بالاخره همه واحدها اعلام کردند که به اهداف خود رسیده اند.

همزمان با عملیات ، احداث خاکریزهای جناحی هم به سرعت انجام گرفت و خاکریز شمالی تا قبل از صبح به اتمام رسید ولی حدود ۱۰۰ متر از خاکریز جنوبی به روشنایی هوا برخورد کرد که عراق با استقرار تانک روبروی شکاف باقیمانده و زیر آتش توپخانه بردن آنجا مانع اتمام کار شد.

بالاخره با تمرکز نیروها در آنجا و ایجاد پوشش گردوخاک به کمک تحرک نفربرها ، فرصت برای ماشین آلات فراهم شد تا ان قطعه را هم ببندند. بستن این شکاف صد متری پنج ساعت زمان و موجب از دست رفتن تعدادی از نفرات راننده لودر عمل کننده در آن شد.

با وجود گرفتن منطقه ، اما هنوز گزارشاتی از حضور دشمن در داخل منطقه تحت کنترل نیروهای خودی میرسد و درگیریهای در آنجا وجود دارد اما دلیل نفوذ و وجود نیروهای دشمن نامشخص است.

همزمان فرماندهان گزارش میدهند که به دلایل نامعلوم هنوز الحاق نیروها انجام نشده است . بمنظور پوشاندن شکاف، تیپ جوادالائمه وارد منطقه شد اما با این وجود هم الحاق نشد. همزمان نیروهای دشمن در شکاف مابین تیپ نجف و امام حسین بیشتر شده آنها را تهدید می کنند.

مطابق آنچه گفته می شود نیروهای مهندسی هنگام احداث خاکریز شمالی از مسیر انحراف داشته و بجای اتصال آن به مثلثی سوم ان را به مثلث چهارم متصل کرده اند که به همین دلیل نیروهای تیپ امام حسین و محمد رسول الله از اهداف خود منحرف شده و بجای مثلثی سوم به مثلث چهارم رفته اند.

اما در مورد دلیل این انحراف غیر از خطای تمایل به راست مهندسی، بعضی نظرات دیگر هم در این بین مطرح شده است از جمله اشتباه در تعیین گرا و اشتباه قرارگاه در اعلام مختصات اولیه.

در روزهای قبل از شروع مرحله پنجم ،وقتی منطقه واگذاری به هرتیپ مشخص و حدود واگذاری تعیین می شود بحثی بر سر حدود دقیق و مبنای شروع آن و نقطه صفر بین همت و خرازی و مصطفی ربیعی در می‌گیرد .

در نهایت نظر قرارگاه برای تعیین نقطه مبدا احداث خاکریز مورد پذیرش قرار گرفته و برهمین اساس عمل می شود
برمبنای همین حدود تعیین شده از سوی قرارگاه فتح، مختصات نقطه شروع به اکیپ مهندسی اعلام و گرای ۲۷۰ درجه برای احداث در نظر گرفته می شود تا امتداد ان به مثلثی سوم منتهی شود.

قرارگاه فواصل بین دژهای مثلثی را یک کیلومتر در نظر گرفته بود ولی رضا چراغی معاون وقت همت می گوید سپاه سوم عراق این فواصل را متغیر در نظر گرفته بوده و همین باعث شد که محاسبات اشتباه شود.
او همچنین به اشکالاتی در عکسها و همچنین شناسایی منطقه اشاره می کند.

او می گوید عوامل قرارگاه فواصل دژها مثلثی از هم و فاصله انها از دژ مرزی عراق را محاسبه و بر مبنای آن نقطه ده و نیم کیلومتر را برای شروع احداث خاکریز با گرای ۲۷۰ درجه را اعلام کردند که باید به مثلثی سوم می رسید ولی عملا اشتباه بود و به مثلثی چهارم رسید.

از سویی اکیپ مهندسی هم برای پرهیز از خطا، این جهت را مکررا توسط راهنماها و سرپرست اکیپ کنترل کرده و جهت ایجاد هماهنگی گروه، با یک بولدوزر برروی زمین علامت گذاری می شود تا بقیه ماشین آلات روی همان خط ادامه دهند.

جعفر جهروتی سرپرست مهندسی تیپ ۲۷ که مسئول احداث خاکریز شمالی است می گوید:
"بر اثر گرای غلطی که به ما داده بودند فلش حرکت ستون مهندسی بجای پیشروی بسوی دژ مثلثی سوم به سمت راست متمایل وسرانجام ما به مثلث چهارم رسیدیم. بدین ترتیب ما در عمل حدود سه کیلومتر از مسیر اصلی دور شده بودیم"

رشید هم در سخنانی به اشتباه قرارگاه و تعیین خط حد اشاره میکند:
"...فکر می کنی عیب کجا بوده خب من می گویم یکی از بزرگترین تغییراتی که توی این عملیات بوده خود قرارگاه کربلا بوده که ما نرفتیم این خط حد اینها را تعیین کنیم ببینیم این ها کجا دارند."

"خود حسین خرازی و همت باایشان بودند، برداشتند شمارش کردند اینجا ۱۰/۵، در صورتی که مانمی دانستیم اصلا ۱۰/۵ کجاست این به کجا می خورد! من می گویم اینها قصد نداشتند به مثلث چهارم بزنند وواقعا خاکریزشان راقصد بوده که به این جا(مثلثی سوم) بزنند منتها این ریپرها مستقیم به چهارمی خوردند"

" همت حمله کرده رفته به خود مثلث سومی و درست هم گفته اما این ریپر ما اینجا خورده و دیدیم چهارمی است حالا این کار این طور شده"

با توجه به این شرایط قرار شد نیروهای نجف از جنوب و تیپ امام حسین از شمال بسوی هم حرکت کرده تا شکاف را از بین ببرند ولی عراق هم این ناحیه را تقویت زیادی کرده بود و بدین ترتیب ایران موفق به وصل خطوط نشد و بناچار نیرو ها عقب نشینی کرده و عملیات به اتمام‌ رسید.

اصرار بیش از حد وپافشاری بر طرحی که در همان مرحله اول بخاطر نقایص و مشکلات موجود ناموفق مانده بود و پس از اجرای ناقص مرحله اول ، غافلگیری را هم از دست داده بود ، تنها باعث فرسایش نیروها و تجهیزات شد بطوریکه صیاد نیز خود بر آن معترف است:

"آمدیم دو مرحله دیگر از جناح راست تک کنیم وسط را ول کردیم آمدیم از طریق قرارگاه فجر تک را ادامه دهیم که برای اولین بار افتادیم به سامانه خاکریزهای مثلث دشمن نمونه اش را تا آنموقع ندیده بودیم شکل عجیبی بود که نیروها توی خاکریزها سرگردان میشدند ضربه می خوردند و دوباره برمی گشتند"

پی نوشت: دلیل انحراف خاکریز را به درستی نمی توان تعیین کرد ولی هرچه باشد ناشی از بی دقتی از سوی تمام رده هاست که به نتایج فاجعه باری منجر شد

https://twitter.com/Rollo44840497/status/1283714064640815105?s=19

پی نوشت دو : پیام آ.خمینی خطاب به مردم عراق برای قیام علیه رژیم هم مربوط به همین عملیات است که در جاهای مختلف به آن پرداخته شده است. چون نقش مهمی ایفا نکرد به آن نپرداختم .تنها جهت آشنایی با افکار و رویاهای مسئولان آن زمان قابل ذکر است.