Thread by @the_MacroBS

Нима учун давлатлар яшаш тарзини таққослашда ЯИМ номинал баҳосини ишлатиш нотўғри?

(Бизинг ҳурматли иқтисодчиларимиз томонидан, афсусуки, жуда кўп ишлатилади. Шунга кичкина ликбез, маъзур тутгайсизлар) 1/19

https://twitter.com/the_MacroBS/status/1293479844387397632

Одамзот таққослашни яхши кўради. Иқтисодчилар ҳам бундан мустасно эмас.

Иқтисодий ўсиш кўрсаткичининг (ЯИМ ўсиши) муҳимлигининг асосий сабаби бизга одамлар турмуш даражасининг қандайлиги, уни қандай ўзгараётганлиги муҳим. 2/19

Иқтисодий ўсиш назариялари пайдо бўлгандан сўнг, иқтисодчилар учун энг муҳим интеллектуал саволлардан бири давлатлар ривожланиш даражасидаги тафовутни аниқлаш ва тушуниш бўлиб қолмоқда. Бунда энг кенг ишлатиладиган кўрсаткич – аҳоли жон бошига тўғри келувчи маҳсулотдир. 3/19

[Албатта, айтиш жоиз, ЯИМни ҳисоблашни мақсади турмуш фаровонлигини даражасини аниқлаш эмас. ЯИМ мақсади давлатдаги ишлаб чиқариш хажмини ҳисоблаш. ЯИМ турмуш фаровонлигини кўрсатувчи бошқа кўрсаткичлар билан кучли боғлиқлиги туфайли, у прокси сифатида ишлатилади] 4/19

[Бу дегани, ундан фойдаланаётганда унинг камчиликлари ҳар доим ҳисобга олиниши керак.

Мана бу ЯИМ ўзи нима, қандай пайдо бўлган, унинг мақсади ва муаммоларига бағишланган жуда яхши китоб.] 5/19

ЯИМни ҳисоблашнинг муаммоларини четга суриб, ЯИМни давлатлар ривожланиш даражасини таққослашдаги қийинчиликларига қайтамиз.

Бунда асосий муаммо давлатларда яратилган товар ва хизматларни ҳисоблаш миллий валюталарда амалга оширилади.

Қандай таққослаймиз? 6/19

Бунда энг осон ва энг ХАТО йўл жорий валюта курсидан фойдаланиш.

Масалан, Ўзбекистоннинг ЯИМини АҚШга нисбатан солиштирмоқчи бўлсак, бозор курси орқали Ўзбекистон ЯИМини АҚШ долларига ўтказиб, солиштириш мумкин.

Аммо, бу иккита муаммони келтириб чиқаради: 7/19

Биринчидан, валюта курслари доимо тебраниб туради. Айтайлик, сўм долларга нисбатан 50% қадрсизланса, бу дегани Ўзбекистонликларнинг АҚШга нисбатан турмуш даражаси 50%га пасайди дегани эмас. 8/19

Иккинчи муаммо бундан ҳам мураккаб. 2019 йилда АҚШда жон бошига ЯИМ 65,1 минг доллар, Ўзбекистонда эса – 1,7 минг доллар бўлган. Бу дегани Ўзбекистонда ўртача истеъмол даражаси АҚШга нисбатан 38 баравар кам дегани(ми)?!. 9/19

АҚШда 1,7 мингга хеч ким яшай олмайди, лекин Ўзбекистонда яшаяпти. Сабаби, нархлар, айниқса, асосий озиқ-овқат маҳсулотлари арзон. Албатта, Ўзбекистонда турмуш даражаси АҚШга нисбатан анча паст, лекин 38 баравар эмас. 10/19

Хўш, унда қандай алтернатива бор? Иқтисодчилар, статистиклар бу муаммоларни бартараф этиш учун ўтган асрнинг 60-70 йиллардан бери бош қотиради ва ечим сифатида ХАРИД ҚУВВАТИ ПАРИТЕТИга (Purchasing Power Parity(PPP)) асосланган валюта курсини ҳисоблашни ўйлаб топган. 11/19

Оддий қилиб тушунтирганда PPP алмашув курси қуйидагича топилиши керак:

Иккита давлатда бир хил истеъмол саватчаси олинади, миллий валютада унга кетадиган харажатлар ҳисобланади ва мазкур харажатларнинг ўзаро нисбати орқали алмашув курси топилади. 12/19

PPP валюта курсига энг оддий мисол The Economist журналининг доим эълон қиладиган Big Mac индекси. Бунда Big Macнинг бир давлатдаги нархи АҚШдаги худди шу бургер нархига солиштирилади ва шу орқали мазкур давлат валютасининг АҚШ долларига нисбатан “хақиқий” баҳоси топилади. 13/19

Big Mac индексида фақат битта товар - бургер солиштирилади. Лекин, одамлар юзлаб турдаги товарлар истеъмол қилади.

PPPга асосланган энг яхши валюта курси бугунда Жахон банки томонидан Халқаро таққослаш дастури (ICP) орқали ҳисоблаб борилади. 14/19

worldbank.org/en/programs/ic…

Бу дастур 1960 йилларда бошланган бўлиб, охирги марта 2017 йилда амалга оширилган.

Бунда 176 давлатдаги товар ва хизматларнинг ўртача нархи ҳисобланиб, барча давлат учун бир хил бўлган ХАЛҚАРО ДОЛЛАРда уларнинг ЯИМ, истеъмоли ва бошқа кўрсаткичлари ҳисобланади. 15/19

АГАР ИККИТА ДАВЛАТНИНГ ЯИМНИ СОЛИШТИРМОҚЧИМИСИЗ, ХОЗИРЧА ЭНГ ЯХШИ КЎРСАТКИЧ (КОНВЕРТЕР) МАНА ШУ. 16/19

Масалан, номинал миқдор орқали ҳисобланган Қозоғистоннинг жон бошига ЯИМи 1995 дан 2019йилгача 7,6 баравар ўсган, PPP бўйича эса 4,4 баравар. Ўзбекистон номинал бўйича 2,9 баравар, PPP бўйича 3,4 баравар. Ўсишдаги тавофут PPP бўйича катта эмас. 17/19

Агар нефт, аҳоли сонининг ўсиши каби факторларни ҳисобга олса (албатта бу нарсалар бизнинг паст ўсишимиз учун баҳона бўлмаслиги керак), бизга нисбатан Қозоғистон оламшумул даражада ўсмаганини кўриш қийин эмас. 18/19

Айтмоқчи эмасман, Ўзбекистондаги ҳолат яхши бўлган деб, но биздаги экономистлар иддао қилганидек ўсиш жуда ёмон ҳам бўлмаган, таққослаганда.

Хулоса шуки, давлатларни солиштиришда хақиқийроқ картинани кўриш учун хозирча энг яхши метрика бу PPPга асосланган миқдорлар. 19/19