Thread by @GrootGer

Nou, vooruit, nog één keer dan. Uit een recent emailbericht:

1.Het is moeilijk uit te maken wat er precies met ‘het postmodernisme’ bedoeld wordt (althans in de filosofie), omdat de denkers die daarmee geassocieerd worden (vrijwel) geen van allen die term hebben gebruikt of

https://twitter.com/HenriBontenbal/status/1323602329191534593

geaccepteerd. Lyotard (La condition postmoderne, 1979) is misschien de uitzondering, maar dat heeft hij maar kort volgehouden. Naar mijn idee komt inhoudelijk Baudrillard nog het dichtst in de buurt van wat als ‘waarheidsverlies’ kan worden verweten (bij hem het ‘verdwijnen van

de referent’), maar Baudrillard is een socioloog, geen filosoof – en filosofisch heb ik zijn positie niet heel sterk gevonden.
Zelf ben ik het best thuis in Derrida – die vaak als een van de hoofdschuldigen wordt aangewezen (naast Foucault, die hem momenteel wat lijkt te

overvleugelen). Dat verwijt is een misverstand. Derrida wijst erop dat het begrip ‘waarheid’ problematisch is – maar zegt zeer uitdrukkelijk niet dat het dan maar verdwijnen moet. In tegendeel. Ik citeer graag zijn uitspraak dat ‘de waarheid de wet is – en dat we daar niet buiten

kunnen’.
Dat ‘waarheid’ een filosofisch probleem is, d.w.z. dat de definitie ervan omstreden is, is bovendien bepaald niet nieuw. Vooral in de wetenschapsfilosofie is dat ook buiten de Franse sfeer om een belangrijk thema. Nota bene Karl Popper (die je toch zelden als

‘postmodern’ omschreven ziet) ontzegde de wetenschap het vermogen om ware uitspraken te doen: wetenschap bestaat juist in het aantonen van de onwaarheid van uitspraken. Dat is de enige zekerheid die ze kan hebben. De waarheid zelf blijft altijd uitgesteld.

2.Een van de oorzaken van het misverstand is volgens mij het feit dat de Franse filosofie (‘deconstructivisme’ e.d.) in de VS niet werd opgepikt door de filosofische faculteiten maar door de letterenfaculteiten. Omdat daar vaak onvoldoende besef bestond van de filosofische

achtergrond, ernst en complicatie van dat denken werd het al snel gevulgariseerd tot iets dat dan ‘postmodernisme’ werd genoemd – en dat van de weeromstuit op de Franse denkers werd teruggeprojecteerd. Zo ontstond een oppervlakkig soort idioom waarin de meest woeste dingen konden

worden gezegd: niet in de laatste plaats omdat ze vaak volstrekt onbegrijpelijk waren en dus álles konden betekenen. In die zin is dit ‘postmodernisme’ een Amerikaanse uitvinding, geen Franse.

3.Heeft dat Franse denken nu te maken met de opkomst van een politiek discours waarin van alles en nog wat kan worden gezegd zonder enige grond? Ik denk het niet – zelfs in tegendeel. Om te beginnen is politieke propaganda waarin de werkelijkheid op zijn minst vertekend wordt

natuurlijk ouder dan deze filosofie. Men had (en Trump heeft) er werkelijk geen diepe denkers voor nodig om dat uit te vinden. Maar de eigenlijke reden ligt ergens anders. Namelijk in het feit dat het in dit propaganda-discours helemaal niet gaat om het niet-bestaan van de

waarheid. In tegendeel: men eist voor zichzelf juist die waarheid op (zoals alle ideologieën altijd hebben gedaan). Men gaat niet voorbij aan de feiten maar wijst op ‘alternative facts’ die wel degelijk claimen waarheid te zijn. Soms denk ik wel eens: waren die boodschappers van

fake news maar wèl wat postmoderner geweest. Dan hadden zij misschien enige scepsis gekoesterd ten aanzien van het begrip en de claim van ‘waarheid’. Nu is daarvan volstrekt geen sprake. Hun ‘waarheid’ is absoluut en wordt (volgens het middeleeuwse idee van waarheid als

coincidentia intellectus et rei) als probleemloze weergave van de werkelijkheid beschouwd: woord en feit vallen samen – ook al zijn het dan alternative facts.

En nou is het mooi geweest...