رشته‌توئیت: «ردّپای یلدا در اولین اشعار زبان فارسی»
۱) آیا می‌دانستید واژه «یلدا» در متون ایرانی پیش از اسلام وجود ندارد؟ پدرام جم، پژوهشگر ایران باستان معتقد است اوّلین کسانی که این واژه را به کار بردند ایران غیرمسیحی اواخر سده چهارم و نیمه نخست سده پنجم هجری بودند.
۱) آیا می‌دانستید واژه «یلدا» در متون ایرانی پیش از اسلام وجود ندارد؟ پدرام جم، پژوهشگر ایران باستان معتقد است اوّلین کسانی که این واژه را به کار بردند ایران غیرمسیحی اواخر سده چهارم و نیمه نخست سده پنجم هجری بودند.
۲)ابوریحان بیرونی اولین کسی است که این واژه را در «آثارالباقیه» به کار برده است. این کتاب جامع‌ترین و دقیق‌ترین کتاب در شرح احوال و رسوم ایرانیان باستان است.بیرونی «یلدا» را در بخش مربوط به جشن‌های پارسیان نیاورده. یلدا در فصل مربوط به رسوم مسیحیان ملکایی در ماه‌های سریانی آمده.
۳)معنی شرح بیرونی این است که چنین عیدی بین پارسیان وجود نداشته و برایشان ناشناخته بوده. یلدا یا عید میلاد جزو اعیاد مشترک مسیحیان ملکایی، نسطوری و یعقوبی بوده. آنچه پارسیان جشن می‌گرفتند عید انقلاب زمستانی بوده که البته روز دقیق آن بین شب هفدهم یا نوزدهم کانون اول در نوسان است.
۴) اولین ظهور جدی یلدا در شعر فارسی است. نخستین کاربردهای واژه یلدا در شعر فارسی به نیمه نخست سده پنجم و ششم هجری بر می‌گردد. اولین کاربردهای ادبی «یلدا» نشان می‌دهد که شاعران از آن برای ارجاع به شب میلاد مسیح و نیز تاریکی بلندترین شب سال استفاده کرده‌اند.
۵) ردّپای «یلدا» را در قصیده ناصر‌خسرو شاعر قرن پنجم هجری می‌یابیم که در آن «یلدا» را از اعمال مسیحیان می‌شمرد و در برابر «شب قدر» اسلامی می‌آورد: گر زی تو قول ترسا مجهول است/معروف نیست قول تو زی ترسا/
او بر دوشنبه و تو بر آدینه/تو لیل قدر داری و او یلدا.
دعوت به پذیرش و تساهل.
او بر دوشنبه و تو بر آدینه/تو لیل قدر داری و او یلدا.
دعوت به پذیرش و تساهل.
امیر معزّی شاعر قرن پنج و شش هم یلدا را در قصیده‌ای کنار کلمه «مهر» و شب قدر به کار می‌برد و از آن دوگانه مهر و کین می‌سازد:
ایزد دادار، مهر و کین تو گویی
از شب قدر آفرید و از شب یلدا
زآن‌که به مهرت بود تقرب مؤمن
زآن‌که به کینت بود تفاخر ترسا
ایزد دادار، مهر و کین تو گویی
از شب قدر آفرید و از شب یلدا
زآن‌که به مهرت بود تقرب مؤمن
زآن‌که به کینت بود تفاخر ترسا
منوچهری شاعر قرن پنج و شش، شب یلدا را در قصیده‌ای با تأکید بر بلندترین و تاریک‌ترین شب سال بودن آن به کار می‌برد، یعنی همان معنایی که نزد ایرانیان هم باستان رایج بوده و هنوز هم هست:
نور رأیش تیره‌شب را روز نورانی کند
دود چشمش روز روشن را شب یلدا کند
نور رأیش تیره‌شب را روز نورانی کند
دود چشمش روز روشن را شب یلدا کند
شاعر دیگر قرن پنج و شش که شب یلدا را با تأکید بر سیاهی و تاریکی آن به کار برده مسعود سعد سلمان است.
کرده خورشید صبح ملک تو
روز همه دشمنان شب یلدا
کرده خورشید صبح ملک تو
روز همه دشمنان شب یلدا
از عنصری شاعر قرن پنجم هم تک‌بیتی به جای مانده که در آن به «سیاهی» شب ِ یلدا اشاره می‌شود. «رخ زنگی» استعاره از تاریکی و سیاهی شب یلداست:
چون حلقه ربایند به نیزه تو به نیزه
خال از رخ زنگی بزدایی شب یلدا
چون حلقه ربایند به نیزه تو به نیزه
خال از رخ زنگی بزدایی شب یلدا
شاعران قرون بعدی از جمله عطار، حافظ، سعدی و حتی شاعران معاصر مثل ابتهاج هم از شب یلدا یاد کرده‌اند. ولی اوّلین نمونه‌ها سرنخی از یلدا به عنوان میعادگاه زرتشتیست، مسیحیت و اسلام به دست می‌دهد که فوق‌العاده است.
«یلدا» میعادگاه زرتشتیان، مسیحیان و مسلمانان آن زمان بوده است.
«یلدا» میعادگاه زرتشتیان، مسیحیان و مسلمانان آن زمان بوده است.
• • •
Missing some Tweet in this thread? You can try to
force a refresh
