Thread by @eai_iae_

Gasteizko Zaramaga auzoa hiritik haratago zihoan plan batetik sortu zen: gizarte-plan batek diseinatu zuen zer etxebizitza okupatuko zituen pertsona mota bakoitzak. Langile auzo bat, baina ez guztientzat berdina.

#hiruhiri #antipostal #vitoriagasteiz [HARIA]

1957an Zaramaga auzoko Plan Partziala diseinatu zuen arkitektoa Gaspar Blein izan zen. Bere lanean, Mugimendu Modernoari egotzitako autarkia eta desarrollismoaren arkitektura ezagut daiteke.

Bleinen ustez, auzoek 'hiri-makinaren' barruan funtzionatu behar zuten, eta langileen idealei erantzun behar zieten, horiek bizi-baldintza duinak izango baitzituzten, baldin eta, hori bai, 'ordenaren', 'bake sozialaren' eta garaiko mendekotasunaren bertsioari eusten bazitzaien.

Eraikuntzaren beso exekutatzailea Viviendas Municipales de Vitoria S.A. sozietatea izan zen. 1958an eratu zen, milioi bat pezetako kapital sozialarekin eta Udalaren, Udal Aurrezki Kutxaren eta probintziako industria-sektorearen arteko akordioari esker.

Izan ere, Engranajes y Bombas edo Gabilondo bezalako enpresek XX. mendean hiriko eraikinetako batzuk eskatu zituzten. Zaramagan, zehazki, Michelinek eskatuta eraiki zen lehen dorrea, eta Ignacio Lasquibar eta Manuel Barbero arkitektoek egin zuten.

Etxebizitza Ministerioak 1959an eman zion oniritzia auzoari, eta 1975ean 1.600 etxebizitza eraiki ziren. Blokeak ilaratan egituratu ziren, eta erabaki horren helburu nagusietako bat iparraldeko haizeetatik babestea izan zen, ez hain zuzen hotzagatik:

Zaramaga iparraldean Gamarra-Betoño industrialdea zegoen, garai hartan, enpresa handien kokalekua, hala nola Forjas Alavesas siderurgiarena -horren zati bat da gaur egun Boulevardeko Merkataritza Zentroa- edo Michelingo pneumatiko fabrika.

Hala, ipar haizeak fabrika horietako ke etengabeak ekarriko zituen auzora, eta, beraz, Bleinen irtenbidea etxebizitza-bloke luze bat lehen lerroan jartzea izan zen, harresi babesle gisa, eta hegoalderako uztea berdeguneak, aisialdirako guneak, saltokiak, parrokiak...

Zaramaga osoan zeuden 7.500 pertsonek ez zuten libreki aukeratu zein bloketan bizi nahi zuten: "Blein Plana" k segregazio espazial bat barne hartzen zuen, arrazoi tekniko eta ideologikoek eragindako inplikazio sozialekin, harresian nor biziko zen eta nor babesean zehaztuko zuena.

Honela, planak aurreikusten zituen klase sozialak lau ziren: "apala" (peoiak eta langile apalak), "ertaina" (langile espezializatuak eta langile ertainak), "erdi erosoa" (funtzionarioak eta profesional liberalak) eta "erosoa" (enpresa zuzendariak eta profesional ospetsuak).

Eta ez zen kasualitatea izan klase "xumeak" lantegietako kea irenstea. Lehen bloke horietan, altuak eta sendoak, bizi-baldintza txarrenak zeuden (ipar haizea, hotza, hezetasuna, kutsadura). Bertan ezarri ziren 3. kategoriako etxebizitzak, txikienak, langile pobreenentzat.

Planaren hitzaldiaren arabera, langileak "lanetik gertuago" biziko ziren. 1. eta 2. mailako etxebizitzak hegoalderago zeuden, hiriaren erdigunetik hurbilago. Berdeguneak, aisialdirako guneak, parrokia eta zerbitzuak zituzten, eta etxebizitza xumeen harresiak babesten zituen.

Auzoaren aurkezpenak berak erakusten du nola arkitektura Erregimenaren beste tresna bat bezala erabili zen. Gaur egun, gure hirien zati bat nola izan ziren gizarte-ingeniaritzaren lanak.

Baina, denborarekin, auzoa mekanismo horiekiko erresistentziaren eredu ere bihurtu zen: 1976ko martxoaren 3an, 'hiri-makina' behar bezala funtzionatzen hasi ez zenean, Zaramagan ingeniaritza sozialak porrot egin zuen.

Auzoak bere langile izaeragatik ondorioak jasan zituen, eta egun hartako sarraskiaren agertoki izan zen. 'Bake soziala' ren hirigintza horretatik ihes egin zuen, eta arkitekturak eta hirigintzak bertako biztanleak molda ditzaketen galdetu zuen.

Iturria: “Hurbilpen material eta espaziala Zaramaga langile-auzoan”, @SantamarinaJosu (2015)

Argazkiak: Archivo Fundación @SANCHOELSABIO , asociación @Martxoak3