Thread by @marcvanderwoude

Vanmorgen een redacteur van het ND wat achtergrond gegeven bij mijn draadje van afgelopen weekend. Zijn vraag: wat maakt evangelisch-charismatischen zo gevoelig voor complotdenken?

Daar is veel over te zeggen. Het belangrijkste ‘haakje’ (eigenlijk een enorme haak) is dat deze stroming gelooft in een kosmische strijd tussen God en Satan, engelen en demonen, in een domein dat ‘de hemelse gewesten’ wordt genoemd, in een dimensie buiten het aardse.

Deze onzichtbare machtsstrijd beïnvloedt wat hier op aarde gebeurt. Weinig dingen gebeuren zomaar of als gevolg van menselijk handelen. Nee, het is of van God of van de duivel. Deze laatste is bezig met een groot complot om controle te krijgen over de wereld en de kerk.

Daarnaast wordt het bijbelboek Openbaring uit de context van de eerste eeuw geplukt en toegepast op deze tijd: er komen moeilijke tijden aan, er komt een Antichrist (een soort satanische wereldheerser), grote geloofsvervolging, oorlogen en ellende, en dan komt Jezus terug.

De gemiddelde atheïst / niet-gelovige in mijn timeline zal nu al wel denken: "Die zijn helemaal geschift.” In ieder geval wordt er in de evangelisch-charismatische stroming (en ook in bevindelijk-gereformeerde kringen trouwens) theologisch al van een complot uitgegaan.

Dan is de stap om overheden, elites, bedrijven (Gates, Soros), de VN, de kerk van Rome, virologen, etc. als instrumenten van het kwaad aan te wijzen en de eigen beweging als exponent van het goede, heel klein. Vijanddenken zit al in de theologie ingebakken.

Om die kosmische machten te beïnvloeden is magie nodig. Het kwaad kan worden ‘gebonden’, bevolen of uitgedreven. Het goede gedecreteerd, tot aanzijn geprofeteerd of afgebeden.

Het is eigenlijk een heel primitief, paganistisch wereldbeeld. Ronald Plat bedient zich van die magie door de ChristenUnie te vervloeken, te decreteren dat Big Pharma zal vallen en te profeteren dat er een Gouden Eeuw van het Koninkrijk Gods aanbreekt.

Ik citeerde Bonhoeffer, een Duitse predikant die door de Nazis is opgehangen, die stelt dat dit soort domheid erger is dan het kwaad. Hij noemt het een sociologisch verschijnsel. Het is ontzettend besmettelijk, vooral in onzekere tijden waarin mensen houvast zoeken.

Zijn ze nog te bereiken? Nee, kansloos. Alleen een externe bevrijding, door een verandering van omstandigheden, kan deze verblinding opheffen. Bonhoeffer zag dat heel scherp. Alleen een geallieerde overwinning / Duitse nederlaag kon de betovering van het Derde Rijk verbreken.

Ik kan het ook staven met wat ik 'de vier besmettelijke ziektes van deze tijd' noemde. 1) Feitenontkenning. Bij de complotdenker gaan de eigen paradigmas en aannames altijd boven empirisch controleerbare feiten. Feiten worden gewoon genegeerd. Confirmation bias heerst.

2) Slachtoffergedrag. Wie zich slachtoffer of underdog voelt, gedupeerd door ‘het systeem’, machteloos tegenover een vermeende ‘elite’, kan zich daarmee vereenzelvigen. Het wordt een identiteit en daarmee existentieel. Je creëert je eigen drama.

Wie de ‘dramadriehoek’ kent, weet dat dit geen volwassen positie is. Het is echt ‘voer voor psychologen’. Je kunt daar met professionele hulp goed uitkomen, maar de meeste mensen die slachtoffergedrag vertonen accepteren dat niet en draaien zich liever vast.

3) Vijanddenken. Behoeft geen toelichting denk ik. Het helpt om je te realiseren dat je medemensen in de regel niet je vijanden zijn. De overheid, virologen, Bill Gates en de paus zijn dat ook niet. De meeste mensen deugen, om het met Bregman te zeggen. Relax.

Echter, de complotdenker heeft een vijand nodig. Zonder tegenpool is hij niets. Wie een ander de schuld kan geven van zijn eigen ongemak, hoeft niet naar zichzelf te kijken. Populisten en extremisten als Engel en Baudet buiten dit vijanddenken volop uit en ontwrichten daarmee.

4) Sociale uitsluiting. Complotdenkers voeden zich vrijwel 100% met ideeën uit de eigen bubble en sluiten, zelfs ‘in naam van de liefde’, andersdenkenden uit of wensen hen de meest gruwelijke dingen toe (de galg bijvoorbeeld). De cancelcultuur leeft volop.

Het confronteren van complotdenkers heeft dus geen enkele zin. Maar mensen van goede wil kunnen wel iets anders doen: 1) De feiten blijven benoemen, 2) Zelf een volwassen aanspreekbare houding blijven aannemen, 3) Blijven verbinden en 4) Nooit zelf mensen uitsluiten.

Tenslotte nog even over David S., de initiatiefnemer van StopWorldControl. Vlaming, ooit bekend als maker van tamelijk zoete evangelische wenskaarten en boekcovers, nu de man achter de bekendste complotsite op evangelisch erf.

Wat weinig mensen weten is dat hij als kind is opgegroeid in een sekte, in België actief was bij een andere sektarische stroming (Capitol Worship Centre), naar Nederland verhuisde en zich toen presenteerde als profeet en apostel met een ‘missie van God’.

Hij matigde zich een luxueuze levensstijl aan, op basis van donaties van goedgelovigen. In deze tijd gaf kritisch-satirisch weblog Goedgelovig hem een eigen soapserie: Zeurensen, vanwege zijn ellenlange bedelbrieven. Die soap staat nog online: bit.ly/3H4dNPZ.

Op een gegeven moment kreeg hij de de ‘roeping’ om in bergen van Colorado te gaan wonen, waar hij als een cowboy te paard distributeur van allerhande complotten is geworden, die worden gepresenteerd alsof ze rechtstreeks van God komen.

Meesurfend op het Trumpisme en ander rechtspopulistisch gedachtengoed, en voedend op anticoronasentimenten, bereikt hij nu een enorm publiek, in zowel de VS als Nederland.

Een cartoonist maakte ooit dit tekeningetje van hem, woest schuimbekkend profeterend vanuit de bek van een wolf. Says it all.

Tot zover dit draadje over complotdenken in de evangelisch-charismatische beweging. Ik sluit met een vrolijke noot af. :-)