Thread by @jayahanuma

#విష్ణుసహస్రనామం_ప్రతిపదార్థం
1.విశ్వం=ప్రపంచమే తానుగా ఐన వాడు.
2.విష్ణుః=ప్రపంచంలో అన్నిటా వ్యాపించి ఉన్నవాడు.
3.వషట్కారః=యజ్ఞం లోని ద్రవ్యాలని స్వీకరించువాడు.
4.భూతభవ్యభవత్ప్రభుః=భూత-భవిష్యత్-వర్తమానం మూడింటికీ అధికారి ఐన వాడు.

5.భూతకృద్=స్థావరాలని(ప్రాణం లేనివి),జంగమాలనీ(ప్రాణం ఉండి తిరిగేవి) సృష్టించేవాడు.
6.భూతభృత్=తానుగా సృష్టించిన వాటిలో ఉన్న మంచి చెడు బేధాన్ని చూడకుండా అన్నింటినీ,అందరినీ భరించేవాడు.
7.భావః=ప్రపంచమే తన చిరునామాగా కలవాడు.
8.భూతాత్మా=సమస్త ప్రాణులకు ఆత్మరూపంగా ఉన్నవాడు.

9.భూతభావనః=ప్రాణులన్నింటినీ అభివృద్ధి చేస్తూఉండేవాడు.
10.పూతాత్మా=పవిత్రమైన ఆత్మ కలవాడు.
11.పరమాత్మా=అందరిలో ఉన్న ఆత్మలన్నింటికీ ఆత్మ ఐనవాడు.
12.ముక్తానాం పరమాగతిః=మోక్షాన్ని పొందటానికి ఎవర్ని చేరాల్సి ఉందో అతడు.
13.అవ్యయః=మార్పు/నాశనం లేనివాడు.

14.పురుషః=ప్రతి పురంలో(శరీరం)లో నివసించేవాడు.
15.సాక్షీ =ప్రతి జీవి చేసే పనులన్నీ కంటితో చూసేవాడు.
16.క్షేత్రజ్ఞః=ఈ క్షేత్రాల (శరీరాల)తత్వం బాగా తెలిసినవాడు.
17.అక్షరః(అక్ష+రః)=వైకుంఠాన్ని కూడా తెచ్చి ఇవ్వగలిగేవాడు.
18.యోగః=యోగవిద్య ద్వారా కనుక్కోగలిగిన వాడు.

19.యోగవిదాం నేతః=యోగవేత్తలని రక్షించే వాడు.
20.ప్రధానపురుషేశ్వరః=వ్యక్తికీ, ఆ వ్యక్తిలో ఉండే మాయకి కూడా ప్రభువు ఐనవాడు.
21.నారసింహవపుః =నర రూపాన్నీ,సింహ రూపాన్నీ కలిపి  ధరించినవాడు.
22.శ్రీమాన్ =నిరంతరం లక్ష్మిదేవి ని తన వద్ద కలిగిన వాడు.
23.కేశవః=ఆకర్షణీయమైన శిరోజాలు కలవాడు.

24.పురుషోత్తమ =పురుషుల లో ఉత్తముడు.
25.సర్వః=అన్నిటికీ ఉండే ఎన్నో లక్షణాలన్నీ తానే ఐన వాడు.
26.శర్వః=కాలం ఐపోగానే సంహరించేవాడు.
27.శివః=శివుని రూపమే తానైనవాడు.
28.స్థాణుః=అవతారాలన్నింటిలోనూ ఒకే లక్షణాలతో స్థిరంగా ఉండేవాడు.
29.భూతాది=ప్రాణులన్నింటి పుట్టుకకి మూలకారణం ఐనవాడు.

30.నిధిః అవ్యయః=ఎప్పటికీ తరిగిపోని  నిధి ఐనవాడు.
31.సంభవః=ధర్మ సంస్థాపన కోసం పుట్టేవాడు.
32.భావనః=జీవులందరికీ వారి వారి కర్మఫలాణుగుణంగా ఫలితాలు ఇచ్చేవాడు.
33.భర్తా=సుఖదుఃఖాలు రెంటినీ సమంగా భరించేవాడు.
34.ప్ర+భవః=తీవ్రమైన,విలక్షణమైన జన్మ కలవాడు.

35.ప్రభుః=చేసే పనులన్నింటి లోనూ నేర్పరితనం కలవాడు.
36.ఈశ్వరః=అధికారిగా ఉండేవాడు.
37.స్వయంభూః=స్వయంగా పుట్టగలిగినవాడు.
38.శంభుః=శుభాన్నీ, సుఖాన్నీ తక్షణం కలగచేసేవాడు.
39.ఆదిత్యః=పన్నెండు మంది సూర్యులకి ఆధారభూతమైనవాడు.
40.పుష్కరాక్షః=పద్మాల వంటి కళ్ళు కలవాడు.

41.మహాస్వనః=వేదమే తన నాదంగా కలవాడు.
42.అనాదినిధనః=ఆది,అంతాలు లేనివాడు. 
43.ధాతాః=ప్రపంచాన్ని తానై ధరించేవాడు.
44.విధాతా=వ్యక్తులు చేసే కర్మ లకీ,ఫలితాలకీ కర్త ఐనవాడు.
45.ధాతురుత్తమః=బ్రహ్మ ని మించిన సృష్టికర్త.
46.అప్రమేయః=ఏ ప్రమాణానికీ లొంగనివాడు.

47.హృషీకేశః=జ్ఞాన,కర్మేంద్రియాలన్నింటికీ అధికారి.
48.పద్మనాభః=ప్రపంచ సృష్టికి ఆధారమైన పద్మాన్ని బొడ్డులో కలవాడు. 
49.అమరప్రభుః=చావుని ఎరుగని దేవతలకి ప్రభువు.
50.విశ్వకర్మా=ప్రపంచసృష్టి తన పని ఐనవాడు.
51.మనుః=ప్రతి విషయాన్నీ లోతుగా మననం చేయగలిగినవాడు.

52.త్వష్టా=ప్రళయానికి ముందు జీవులని నశింప చేసేవాడు.
53.స్థవిష్ఠః=మిక్కిలి స్థూలంగా దర్శనమిచ్చేవాడు

54.స్థవిరోధృవః=ఎంతోకాలం నుంచి ఉన్నవాడు,కదలనివాడు.
55.అగ్రాహ్యః=జ్ఞాన కర్మేంద్రియాల ద్వారా పట్టుకో వీలుకాని వాడు.
56.శాశ్వతః=ఎల్లప్పుడూ ఉండగలిగే వాడు.

57.కృష్ణః=ఆకర్షణీయమైన రూపం కలిగి,అందరినీ ఆకర్షించేవాడు.
58.లోహితాక్షః=ఎర్రని నేత్రాలు కలవాడు.
59.ప్రతర్దనః=ప్రళయకాలంలో ప్రాణుల కర్మఫలాన్ని బట్టి హింసించే వాడు.
60.ప్రభూతః=ఉత్తమ గుణాలు కలవాడు.
61.త్రికకుబ్దామ=ముల్లోకాలూ తన నివాసంగా కలవాడు.
62.పవిత్రమ్=పవిత్రతను కలిగించేవాడు.

63.మంగళం పరమ్=విశేషంగా శుభాన్ని కలిగించేవాడు.
64.ఈశానః=తన ఆలోచనలకి అనుగుణంగా సమస్త భూతాలని శాసించేవాడు.
65.ప్రాణదః=ప్రాణాన్ని ఇచ్చేవాడూ, తుంచేవాడు.
66.ప్రాణః=ప్రాణులకి పుట్టుకతో వచ్చే ఉచ్ఛ్వాసమైనవాడు.
67.జేష్ఠః=అందరికీ పెద్ద.
68.శ్రేష్ఠః=అందరి ప్రశంశలకీ పాత్రుడు.

69.ప్రజాపతిః=ప్రజల్ని రక్షించే వాడు.
70.హిరణ్యగర్భః=బ్రహ్మ దేవునికి కూడా ఆత్మ.
71.భూగర్భః=భూమిని తన గర్భంలో ఉంచుకునేవాడు.
72.మాధవః=లక్ష్మిదేవి భర్త
73.మధుసూదనః="మధువు" అనే పేరున్న రాక్షసుడ్ని సంహరించిన వాడు.
74.ఈశ్వరః=బ్రహ్మ,ఈశ్వరుల కంటే శ్రేష్ఠుడు.

75.విక్రమీ=ప్రతీ కార్యంలో తనదైన,విశేషమైన క్రమం కలవాడు.

76.ధన్వీ=విల్లు పట్టుకున్నవాడు.
77.మేధావీ=మఱుపు లేని వాడు.
78.విక్రమః=గరుత్మంతుని మీద ప్రయాణించేవాడు.
79.క్రమః=లోక క్షేమాన్నే దృష్టిలో  ఉంచుకుని అడుగు వేసేవాడు.
80.అనుత్తమః=ఎవని కంటే ఇక  ఉత్తముడు లేడో అతడు.

81.దురాదర్షః=ఎప్పుడూ ఎవరికీ లొంగనివాడు.
82.కృతజ్ఞః=ఏ ప్రాణి ఏమాత్రపు ఆరాధనని చేసినా ఎప్పుడూ  గుర్తు ఉంచుకునేవాడు.
83.కృతిః=ప్రతి ప్రయత్నానికి కారణమైనవాడు.
84.ఆత్మవాన్=ఎవిమీదా ఆధారపడనివాడు.
85.సురేశః=దేవతలకి కూడా అధికారి.
86.శరణమ్=ఆర్తిని పోగట్టగలవాడు.

87.శర్మ=సుఖాన్నిచ్చే రూపం కలవాడు.
88.విశ్వరేతాః=విశ్వం అనే చెట్టు కి విత్తనం లాటివాడు.
89.ప్రజాభవః=ప్రజల్ని పుట్టుకకు కారణమైనవాడు.
90.అహః=ప్రకాశమంతా తన రూపంగా కలవాడు.
91.సంవత్సరః=కాలమే తానైనవాడు.
92.వ్యాలః=పాములాగా ఎప్పుడో కానీ కనబడకుండా తన ఉనికిని ఎప్పుడూ చెప్తూ ఉండేవాడు.

93.ప్రత్యయః=ప్రజ్ఞ కలిగిన వాడు.
94.సర్వదర్శనః=అందరి కళ్ళూ తనవిగా కలిగినవాడు.
95.అజః=ఎవరికీ పుట్టని వాడు.(ఋణం లేనివాడు)
96.సర్వేశ్వరః=ఈశ్వరులందరికీ ఈశ్వరుడు.
97.సిద్ధః=భక్తులని రక్షించడానికి సిద్ధంగా ఉండేవాడు.
98.సిద్ధిః=జ్ఞాన రూపంతో ప్రకాశించేవాడు.

99.సర్వాది=ప్రాణులన్నింటికీ మూలకారణమైనవాడు.
100.అచ్యుతః=తన స్ధానం నుంచి జారిపోనితనం కలవాడు.
101.వృషాకపిః=వరాహావతారం ద్వారా భూమిని ఎత్తి ధర్మాన్ని రక్షించినవాడు.
102.అమేయాత్మా=ఇది అని నిర్ణయింప వీలు దేనికోసం కలవాడు.

103.సర్వయోగవినిసృతః=సర్వయోగ శాస్త్రాల ద్వారా తనని గూర్చి తెలియచేసే వాడు. 
104.వసుః=సర్వ భూతాలలోనూ తానై ఉండే వాడు.
105.వసుమనాః=కాలుష్య భావం లేని మనసు కలవాడు.
106.సత్యః=సత్యమే తన రూపంగా కలవాడు.
107.సమాత్మా=పెద్ద,చిన్న బేధం లేక అందరిలో ఉన్నవాడు.

108.సమ్మితః=అందరివాడుగా కన్పించేవాడు.
109.సమః=ఎప్పుడూ లక్ష్మి తో కూడి ఉండే వాడు.
110.అమోఘః=వ్యర్థమైన ఏ పనీ చెయ్యని వాడు.
111.పుండరీకాక్షః=పద్మాల వంటి కన్నులు కలవాడు.
112.వృషకర్మా=ధర్మానికి లోబడి ప్రవర్తించే వాడు.
113.వృషాకృతిః=ధర్మమే తన రూపంగా కలవాడు.

114.రుద్రః=దుఃఖాన్ని తొలగించగలవాడు.
115.బహుశిరాః=అనేక శిరస్సులు(ఆలోచనలు)కలవాడు.
116.బభ్రుః=భరించేవాడు.
117.విశ్వయోనిః=ప్రపంచమనే ఫలితానికి కారణమైనవాడు. 
118.శుచిశ్రవాః=తన పేరిట స్తోత్రం చేసేందుకు తగినన్ని పేర్లు కలవాడు.
119.అమృతః=మరణ విధానమే లేనివాడు.

120.శాశ్వతఃస్థాణుః=శాశ్వతుడై స్థిరంగా ఉండేవాడు.
121.వరారోహః=సర్వోత్తమైన గమ్యస్థానమైనవాడు.
122.మహాతపాః=చెప్పలేనంత తపస్సు చేసినవాడు.
123.సర్వగః=అందరి క్షేమాన్ని గూర్చి (ఆయా లోకాలకి)వెళ్ళేవాడు.
124.సర్వవిద్భానుః=అన్నీ తెలిసినవాడు.
125విష్వక్సేనః=సేనలన్నింటికీ భయాన్నికలిగించేవాడు.

126.జనార్దనః=మోక్షం కోసం ప్రార్థంపబడేవాడు.
127.వేదః=వేదాలే తన రూపంగా కలవాడు.
128.వేదవిత్=వేదాల్ని స్పష్టంగా అర్ధం చేసుకున్నవాడు.
129.అవ్యంగ=తన జ్ఞాన స్వరూపానికి లోపమే  లేనివాడు.
130.వేదాంగ=వేదాలే తన అవయవాలుగా కలవాడు.

131.వేదవిత్=వేదార్థాన్ని మిక్కిలిగా విచారించేవాడు. 
132.కవిః=తన ఊహకి అనుగుణంగా రచన చేసేవాడు.
133.లోకాధ్యక్షః=పద్నాలుగు లోకాల క్షేమాన్ని పరిశీలించేవాడు.
134.సురాధ్యక్షః=దేవతల బాగోగుల్ని  పరిశీలించేవాడు.
135.ధర్మాధ్యక్షః=యుగధర్మాన్ని బట్టి పరిపాలన సాగేలా చూసేవాడు.

136.కృతాకృతః=కార్యాకారణాలుతానే అయ్యి కార్యరూపంగా కనిపించేవాడు.
137.చతురాత్మా=సృష్టి,స్థితి,కాలం,ప్రళయం అనే నాలుగు రూపాలతో ఉండేవాడు.
138.చతుర్వ్యూహః=నాలుగు విధాలైన ఉపాయాలు కలవాడు.
139.చతుర్ధ్రంష్టః=వరాహావతారంలో నాలుగు కోరలు కలవాడు.

140.చతుర్భుజః="ధర్మ అర్థ కామ మోక్షా"లనే నాలుగు చేతులు కలవాడు.

141.భ్రాజిష్ణుః=చెప్పలేనంత ప్రకాశంతో ఉండేవాడు.
142.భోజనం=మాయాస్వరూపమైనవాడు.
143.భోక్తాః=ప్రీతితో ఇచ్చినదాన్ని సంతోషంగా భుజించేవాడు. 
144.సహిష్ణుః=భక్తుల అపరాధాల్ని సహించేవాడు.
145.జగదాదిజః=ప్రళయమయ్యాక మొదటగా పుట్టేవాడు.
146.అనఘః=పాపం లేనివాడు.

147.విజయః=తన గుణాలతో సమస్తాన్నీ జయించేవాడు.
148.జేతాః=జయించే స్వభావం కలవాడు.
149.విశ్వయోనిః=ప్రపంచానికి ముఖ్యమైన కాలంలోని మార్పులన్నింటికీ కారణమైనవాడు.
150.పునర్వసుః=జీవుని రూపంలో మరల మరల శరీరాల్లో  నివసించేవాడు.

151.ఉపేంద్రః=ఇంద్రుని మించినవాడు.
152.వామనః=లోకక్షేమం కోసం యాచన కూడా చేసినవాడు.
153.ప్రాంశుః=పెరుగుతూ ఉండే స్వభావం కలవాడు.
154.అమోఘః=వ్యర్థం కాని పని చేసేవాడు.
155.శుచిః=స్మరించినవారినీ,పూజించిన వారిని పవిత్రులిని చేసేవాడు.
156.ఊర్జితః=చెప్పలేనంత బలం కలవాడు.

157.అతీంద్రః=జ్ఞాన ఐశ్వర్యాలలో ఇంద్రుడ్ణి మించినవాడు.
158.సంగ్రహః=ప్రళయకాలంలో సమస్తాన్నీ ఒక చోటికి చేర్చేవాడు.
159.సర్గః=సృష్టికి కారణమైనవాడు.
160.ధృతాత్మా=అందరి ఆత్మలూ తనలో లగ్నం చేయబడినవాడు.

161.నియమః=ప్రజలను తమ తమ అధికారాలలో నియమించేవాడు.
162.యమః=అందరినీ తన ఆలోచన ప్రకారమే నడిపించేవాడు.
163.వేద్యః=మోక్షాన్ని కోరేవారికి తెలుసుకోదగినవాడు.
164.వైద్యః=అన్ని విద్యలూ తెలిసినవాడు.
165.సదాయోగీ=ఎప్పుడూ యోగాభ్యాసంలో ఉండేవాడు.
166.వీరహాః=ధర్మ రక్షణ కోసం రాక్షసులని చంపినవాడు

167.మాధవః=బ్రహ్మ విద్య తన అధీనంలో కలవాడు.
168.మధుః=భక్తులకు తేనె లాగా ఇష్టాన్ని కలిగించేవాడు.
169.అతీంద్రీయః=జ్ఞాన కర్మ ఇంద్రియాలకి అందనివాడు.
170.మహామాయః=మోసం చేయదలచిన అందరినీ మించిన మోసగాడు.

171.మహోత్సాహః=సృష్టి చేయడానికి ఉత్సాహాన్ని చూపించేవాడు.
172.మహాబలః=బలవంతులలో కెల్లా బలవంతుడు.
173.మహాబుద్ధిః=బుద్ధిమంతులందరి బుద్ధికి మించిన బుద్ధి కలవాడు.
174.మహావీర్యః=గొప్ప పరాక్రమం కలవాడు.
175.మహాశక్తిః=అందరి శక్తికి మించిన శక్తి కలవాడు.

176.మహాద్యుతిః=లోపలా బయటా కూడా ప్రకాశించే  నేర్పు ఉన్నవాడు.
177.అనిర్దేశ్యవపుః="ఇలా ఉంటా" డని చెప్ప వీలు లేని శరీరం కలవాడు.
178.శ్రీమాన్=ఆర్తితో పిలిచిన వారిని కరుణించే లక్ష్మి తో కూడినవాడు. 
179.అమేయాత్మా =ఎవరి ఊహకీ అందని బుద్ధి నైపుణ్యాన్ని కలిగిన వాడు.

180.మహాద్రిదృత్=మందర,గోవర్థనాది పర్వతములని ఎత్తగలిగినవాడు.

181.మహేష్వాసః=గొప్ప విల్లుని ఎక్కు పెట్టగలవాడు.
182.మహీభర్తా=ప్రళయంలో నీటితో మునిగిన భూమిని ఎత్తగలిగినవాడు.
183.శ్రీనివాసః=లక్ష్మి దేవికి రక్షణ ఈయగలవాడు.
184.సతాంగతిః= నమ్మిన సత్పురుషులకి దిక్కైనవాడు.
185.అనిరుద్ధః=ఏ అవతారం లోనూ అడ్డుని ఎరగనివాడు.

186.సురానందః=దేవతలంతటి వారికి కూడా ఆనందాన్ని ఇవ్వగలిగినవాడు.
187.గోవిందః=మనం భూమిని పొందగలిగేలా చేయగల్గినవాడు.
188.గోవిదాంపతిః=వాక్ఛాక్తి తెలిసినవారికి దిక్కు ఐనవాడు.
189.మరీచిః=ప్రకాశానికి కూడా ప్రకాశాన్ని అందించేవాడు.
190.దమనః=ప్రాణుల్ని సరిదిద్దడం కోసం శాసించేవాడు.

191.హంసః=శరీరంలో చైతన్యాన్ని కలిగించేవాడు.
192.సుపర్ణః=సుందరమైన రెక్కలు కలవాడు.
193.భుజగోత్తమః=పాము జాతిలో శ్రేష్ఠుడు.
194.హిరణ్యగర్భః=శుభాన్ని కలిగించే నాభి(సంతతి)ఉన్నవాడు.
195.సుతపాః=ఏకాగ్రతతో తపస్సు చేసేవాడు.
196.పద్మనాభః=హృదయపద్మం యొక్క నాభిలో ఉండేవాడు.

197.ప్రజాపతిః=పుడుతూ ఉండే లక్షణమున్న ప్రజలకి ప్రభువు.
198.అమృత్యుః=మరణం,తద్వారా దుఃఖం లేనివాడు.
199.సర్వదృక్=అందరూ చేసే మంచి పనులన్నీ చూడగలిగినవాడు.
200.సింహః=అధర్మపరుల్ని హింసించే వాడు.

201.సంధాతా=పుణ్య,పాపాలకి సరైన ఫలితాన్ని ఇస్తూ ఉండేవాడు.
202.సంధిమాన్=ప్రతివ్యక్తి చేసే కర్మఫలాన్ని స్వీకరించేవాడు.(ఫలభోక్త)
203.స్థిరః=సృష్టి నుంచి లయం వరకూ ఉండేవాడు.(ఎప్పుడూ ఒకే రూపమైనవాడు)
204.అజః=పుట్టుక లేనివాడు.
205.దుర్మర్షణః=ఎదిరింపబడి,జయింపబడనివాడు.

206.శాస్తా=విశ్వమును శాసించి ఏలేవాడు.
207.విశ్రుతాత్మా=అన్ని గుణవిశేషములకి అతీతుడు.
208.సురారిహా=దేవతలకి శతృవులైన రాక్షసులని సంహరించేవాడు.
209.గురుః=శాస్త్రమర్మం ఎఱుకపరిచేవాడు.
210.గురుతమః=అందరి కంటే ఉతృష్టమైన గురువు.

211.ధామ=తానే గమ్యమైనవాడు.
212.సత్యః=సత్యమే రూపంగా కలవాడు.
213.సత్యపరాక్రమః=వ్యర్థముకాని పరాక్రమాన్ని కలిగినవాడు.
214.నిమిషః=యోగనిద్ర లోకి వెళ్ళగలిగినవాడు.
215.అనిమిషః=యోగనిద్ర లో ఉండి కూడా లోకస్థితిని గమనించగలవాడు.
216.స్రగ్వీ="వైజయంతి"అనే పూలమాలని ఎప్పుడూ ధరించేవాడు.

217.వాచస్పతిరుదారధీః=దయాదాక్షిణ్యాలతో కూడిన ధీశక్తి కలవాడు. 
218.అగ్రణీ=మార్గదర్శకుడు.
219.గ్రామణీ=కర్మఫలాన్ని సరిగా అందేలా చూసేవాడు.
220.శ్రీమాన్=విశిష్టమైన కాంతి కలవాడు.