Thread by @aviuv

Long thread
#चुनाभट्टी
मुंबईतल्यांना चुनाभट्टी हे नाव सहज माहीतेय. हार्बर ला रेल्वे स्टेशन ही आहे त्या नावाचे.
मुंबईतली ब्रिटिशकालीन जी काय बांधकामे झालीत, आणि आजही ही मजबूत आहेत याचे संपूर्ण श्रेय चुनाभट्टी भागाचे आहे. चुन्याच्या खूप मोठ्या भट्ट्या त्याभागात होत्या. (१)

चुन्याच काम हे सिमेंटच्या कामापेक्षा कितीतरी मजबूत.जुन्या गड किल्ल्यांची पण साक्षय याला.
मुंबईत आता चुनाभट्टी नाहीत,मला चुनाभट्टी बघायला मिळाली रत्नागिरी मधल्या जुवे गावात.जुवे म्हणजे खाडीतले बेट.खाडीत मिळणारे शिंपले गोळा करून भट्टीत भाजून मग चोपले की बारीक शुभ्र चुना मिळतो(२)

हे वाचायला जेवढे सोप्पे वाटते तेवढेतर नक्कीच नाही.
गोलाकार भट्टीत लाकडाचा थर द्यावा लागतो. थोडीही जागा न ठेवता तो मांडवा लागतो. मध्ये उभा ओंडका बसेल एवढीच जागा ठेवायची, मग त्यावर शिंपल्यांचा थर लावायचा. परत लाकडांचा थर लावायचा. अशे पाच थर लावायचे.(३)

फोटोत गोलाकार भट्टी दिसतेय त्याच्या वर तीन फूट थर लावायचे. मग भट्टी पेटवायची. सतत पेटत ठेवायची. तीन दिवसांनंतर परत सगळा थर जमीनीपासून दीड फूट एवढाच राहतो. त्यावर पुन्हा लाकडाचे व शिंपल्याचे थर रचायचे. परत भट्टी पेटवायची. परत ते थर पुर्ण भट्टी च्या परिघापर्यंत राहतात.(४)

यावर मग पाणी मारावे लागते. ते कोणीही मारून चालत नाही, मुरलेला सेंद्रीय पध्दतीने अनुभव घेतलेलाच माणूस ते काम करू शकतो नाहीतर काम बिघडते. मग थरातला माल काढून चोपावा लागतो. नंतर चाळावा लागतो. तीन वेगवेगळ्या दर्जाचा माल चाळणीने बाजूला करतात.(५)

यातला शुभ्र बारीक पावडर ही एक नंबरचा चुना असतो.
सध्या अशा भट्ट्या मोजक्याच उरल्यात, चुना बांधकामांना वापरणे बंद झाले. घरांच्या प्लॅस्टर ला चुना वापरला जायचा तो पुट्टी नावाची गोष्ट आल्याने बंद झाला. दर्जा राखण्यासाठी मोजके बिल्डर वापरतात चुना.(६)

काही कोळंबी प्रकल्पात कोबंळी संपल्यानंतर नवीन बीज टाकण्याआधी पाणी अल्कलाईन करण्यासाठी चुना वापरला जातो.
सात ते आठ दिवसांची मोक्कार अंगमेहनत. लाकूड व शिंपल्यांसाठी इतर ठिकाणांवर अवलंबून राहावे लागते. त्याचेही अव्वाच्या सव्वा पैसे मोजावे लागतात.(७)

एवढे झाल्यावरही खूप कमी चुना तयार होतो. त्यात वीस किलोच्या गोणीला ४०० रूपये मिळतात.
मुद्दा कायय तर हे जुन ज्ञान आहे, माहीती नाही जी इथे पोस्ट मध्ये मांडलीय. इथल्या शंभर शब्दात नव्वद चुका असतील. अनुभवातून आकळणे हे सर्वच कलेत समाविष्ट होते. (८)

हा चुना बनवणे म्हणजे एक कविताय लयदार कविताय, त्यात माहीतीचे फुंदके मारता येत नाही. पण चुना लावण्याची कला अनेकांनी सहज साध्य केलीय. कित्येक घामाच्या भावना ह्या चुन्यात मिसळल्या असतील. ह्या भावनाही काही दिवसांनी मरतील. आणि चुना बनवण्याची कविताही संपतील.(९)

अशा कवितांना शहरातला खंडेराव हुंदके देईल. पण त्या घामाची तुच्छता त्याला आहेच.
इथून पुढे काय होईल, कोणाला चुना लावायचाय असे बोलायला पण भीती वाटेल. कारण चुना बनवणे लै अवघडय. कोणत्या इंजिनीयरलाही जमणे अवघड. कारण नाळ जोडावी लागते, मशीनीला असतात का नाळी.(१०)
@MarathiRT @MeeTejaMES