Thread by @terken_hatun_

Oğuz Türklerinde Kadının Giyim Kuşamı

Oğuzlarda kadın giyim kuşamında üst giyimi olarak kaftan, cübbe, don kullanıldığı Dede Korkut boylarında görülmektedir. Gittiği ve gezdiği yerlerde halkın dış görünüşleriyle ilgili geniş bilgiler veren Evliya Çelebi ise Seyahatname`sinde⏬⏬

Edirne kadın ve erkek giyim kuşamını anlatırken; "sayısız ve sınırsız ileri gelenleri samur kürk ve renk renk değerli (atlas) kumaşlar giyip, sarıklarının uçlarını sarkıtıp salınırlar, orta halli olanları çuka ve boğası kaftan giyerler "der.

Buradan da belli olduğu gibi 17. yüzyılda yaşamış seyyah Evliya Çelebi üst ve orta olmak üzere iki sınıf tabakanın yaşamında giyim kuşam farkını vurgulamıştır.

Dolaysıyla üst tabaka yaşam tarzı süren "Han kızı Burla Hatun samur cübbesin egnine aldı" şeklinde Kazan Biy oğlu Uruz Bigin Tutsak Olduğu Boy’da geçen ifade bu farkı gösterir mahiyettedir.

Türkler tarihlerinin en eski zamanlarından başlayarak, uzun zaman beş ana renk olarak kara, ak, kızıl, yeşil ve sarı renkleri esas görmüş ve bu renklerden her birini dünyanın dört yönü ile merkezini ifade etmekte kullanmışlardır.

Türklerde sarı renk, güneşin, merkezin veya yerin rengidir. Sarı renk bazen altın sarısı olarak ya da sadece altın olarak geçmektedir. Bu renk güneşin simgesi olarak akıl, zihin, idrak, sezgi, iman gibi kavramları içerir.

Nitekim Türk sözlü ve yazılı kültür geleneklerinde sarı renkle sıklıkla "Kaşgarlı’nın, XI. yüzyılda Türk piyasalarında alınıp satılan Çin ipeklilerinden söz ederken sık sık, kırmızı, yeşil ve sarı renkli kumaşlardan söz etmesi,+++

++söz konusu renklerin Türk günlük hayatındaki yerini ve onların kültürüne yansımasını göstermesi bakımından dikkat çekicidir". Dede Korkut’ta Müslüman kızların kırmızı, siyah elbiseler giydikleri görülürken kâfir kızlarının Selcen Hatun örneğinde olduğu gibi+++

++sarı giysi giydikleri görülür. Önemli bir kadın tipi olan Saru tonlu Selcen Hatun boylarda bu epitet/sıfatlama ile zikredilmektedir. Sarının altın ile yakınlığı göz önünde bulundurulduğunda buradaki sarının zenginlik, kibarlık ve soyluluğu ifade ettiği düşünülebilir.

Kanlı Koca oğlu Kanturalı Boy’unda "Cemi yanında olan kızlar al giymişler idi, kendü saru geymiş idi". Yine aynı boyda Beyrek’in Selcen Hatun’a:+++

"Yalap yalap yalabıyan ince donlum"; seslenişi, Selcen Hatun’un giysisinin kadını zarif ve narin gösteren ince, parıldayan kumaştan olduğunu göstermektedir.

Başlık

Oğuz giyim kuşamı içinde başlıklar önemli bir yer tutmaktadır. Başa ve yüze bağlanan "yaşmak", "duvak" ve "çenber" toplumda kadının yerini ve statüsünü göstermektedir.

Örneğin, Kam Pürenin Oğlu Bamsı Beyrek Boy’unda “Banı Çiçek yaşmaklandı haber sordı."; "Vay al duvağum iyesi."; Kazan Big Oğlu Uruz Bigün Tutsak Olduğu Boy’da "Çenberüme alça kanum dökeyin mi?" şeklinde metinlerde geçmektedir.

Kadınların başlarını örten ve omuzlara kadar inen kumaşa yaşmak denirdi. Yaşmak sokağa çıkarken kullanılırdı.

Kuşak

Dede Korkut Kitabı’nda bağdama, tarak Oğuz kadınlarının, ayrıca ergen kızların bellerine kurşak yerine bağladığı belbağı olarak geçmektedir.

Bu kelimelere; "Bamsı Beyrek Boyu"ndaki "Beyrek güreşirken Banu Çiçek’in bağdamasın" aldı ve "Sarı Tonlu Selcen hatun köşkden bakar idi, taraklığı boşaldı" ifadelerinde rastlanmaktadır.

Ayakkabı

Ayakkabı, giysinin bir parçasıdır, ayakları kaplayan ve ayakları hava şartlarından koruyan giysidir. Ayakkabının temel amacı ayakları dış etkenlerden korumaktır. Zamanla dış giyim ile bütünlük sağlayan ayakkabılar ayaklar için giysi haline gelmiştir.

Oğuz Türklerinin giydiği ayakkabılar çeşitlilik göstermektedir. Dış giyimin bir diğer unsurunu çizme veya ayakkabı oluşturmaktadır. Fakat Dede Korkut Kitabı’nda bununla ilgili ayrıntılı malumat bulunmamaktadır.

Yalnızca incelenen metinlerde kadın çizmesi olarak adı geçen "sermüze", "paşmak" kelimelerine rastlanmıştır. Bu çizme ile ilgili bilgiler oldukça az olup Kazan Big Oğlu Uruz Bigün Tutsak Olduğu Boy’da şöyle geçmektedir: "Yoksa a Kazan ayağumdan sermüze atayın mı?".

Ayrıca Dede Korkut Kitabı’nın mukaddime kısmında geçen "Ayağum paşmak, yüzüm yaşmak görmedi." ifadesi ile ayakkabıdan bahsedilmektedir. Orta Asya’da başta çizme olmak üzere çarık, başmak ayakkabı türleri giyilmiştir. Bu ayakkabılar Selçuklularla Anadolu’ya taşınmıştır.

Takı

Türkler arasında kulağa halka yahut küpe takmak âdetinin İslamiyet’ten önceki devirlerde de olduğu bilinmektedir. Boylara bakıldığında erkeklerin küpe kullandığı anlaşılmakla birlikte kadınların kullanıyor olmasına rağmen bu bilginin geçmediği görülmektedir.

Kaynaklar: