Thread by @kazef_

Oto car Rosji! Osadzony na moskiewskim tronie przy pomocy polskich magnatów i za zgodą bojarów. A potem zgładzony.
Jego portret powstał w Polsce i zdobił siedzibę protektora przyszłego cara. Potem obraz ten został wywieziony do Moskwy wraz z 4 innymi dziełami. Wątek⬇️

Na przeł. XVI i XVII w. dotarła nad Wisłę europejska tradycja polegająca na tworzeniu reprezentacyjnych portretów przedstawicieli znaczących rodów. Na pocz. XVII w. pojawiły się także zespoły malowideł dworskich sławiących aktywność wojenną króla Stefana Batorego.
W 1603 roku

pewien młody człowiek przybywa do miasta Brahin i wstępuje na służbę do prawosławnego księcia Adama Wiśniowieckiego. Wkrótce ogłasza, że jest cudownie ocalałym carewiczem Dymitrem - synem Iwana Groźnego. Historycy do dziś toczą spory, kim naprawdę był Dymitr Samozwaniec; w każdym

azie na pocz. lutego 1604 r. król Zygmunt III Waza wzywa go do Krakowa. Po drodze Dymitr zatrzymuje się w Samborze - siedzibie wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha (na ilustr). Zapada decyzja, że Mniszech będzie protektorem Dymitra. W Samborze Dymitr poznaje Marynę

Mniszchównę - czwartą w kolejności córkę Jerzego. W lutym 1604 Mniszech z Dymitrem docierają do Krakowa, gdzie przyjmuje ich król. Dymitr zostaje katolikiem pod wpływem dysput z jezuitami i na prośbę zabiegającej o jego względy Maryny bądź też z miłości do niej. Polityka i miłość

będą się splatać w tej awanturniczej i tragicznej historii, o której nie będę tu Państwu prawił, bo nie o tym jest ten wątek. Dalej opowiadał już będę poprzez obrazy: te, które zdobiły zamek rodu Mniszchów.
Wieść o odnalezieniu syna Iwana Groźnego i jego wyprawie na Moskwę obiega

lotem błyskawicy całą Europę budząc sensację i olbrzymie zainteresowanie. Wszędzie chciano zobaczyć jak wygląda ocalały carewicz; pospiesznie sporządzano więc jego mniej lub bardziej wiarygodne portrety, a potem kopie tych portretów. Obraz, który pokazuję na początku wątku, jest

jednak oryginalnym wizerunkiem Dymitra. Powstał on, jak wszystko na to wskazuje, za jego wiedzą i na podst. szkicu sporządzonego przez malarza oglądającego Dymitra na żywo. Jak pisze polski historyk sztuki, Mieczysław Gębarowicz, autor najważniej. jak dotąd opisu XVII-wiecznych

obrazów związanym z dymitriadą (książka wyd. w 1981r., w dużej mierze z niej właśnie tu korzystam), portret ten „powstał w Polsce (...) między marcem a sierpniem 1604 r., kiedy pretensje rewindykacyjne Dymitra zaczęły przybierać realne kształty”. Mniszech i Dymitr ściągają wojska

najemne pod Lwowem i Samborem szykując się na wyprawę. Powstaje obraz olejny wspierający Dymitra jako pretendenta do moskiewskiego tronu i ukazujący wodza chcącego zbrojnie odzyskać ojcowiznę. Prof. Gębarowicz uważa, że obraz powstał w Krakowie „z uwagi na poziom artystyczny

portretu”, który jest „dziełem artysty zarówno utalentowanego, jak i dobrze wyszkolonego i doświadczonego”. Nie znamy nazwiska autora tego dzieła. Bohater portretu ma śniadą cerę i deformację lewego ramienia (krótszą rękę), co zgadza się z relacjami świadków o jego wyglądzie.

Rysy twarzy świadczą o szlachetnym pochodzeniu; spojrzenie i postawa znamionują władczość i pewność siebie - sposobem bycia Dymitr potrafił do siebie przekonać. Brak natomiast na obliczu Samozwańca jednej czy dwu brodawek, o których wspominają ci, którzy go widzieli. Na stole

domalowano nieco później koronę królewską, która zastąpiła pierwotnie namalowany hełm z grzebieniem piór. Późniejszym dodatkiem jest także napis po lewej stronie, natomiast nie da się stwierdzić, czy kartusz z herbem widniał na portrecie od początku. Obraz miał kształt prostokąta

i obejmował całą postać; w późn. czasie przerobiono go na tondo o średnicy 1,12 m.
Odpowiednikiem portretu Dymitra było analogiczne przedstawienie Maryny Mniszchówny w ślubnym stroju. Znamy go z oryginału znajdującego się na Wawelu oraz z kopii w kształcie tonda o średn. 1,13 m

(o tym gdzie się ono znajduje za chwilę). 30 czerwca 1605 r. Dymitr wraz z siłami zebranymi przez Jerzego Mniszcha dociera do Moskwy i zasiada na moskiewskim tronie, w czym pomaga mu także nagła śmierć cara Fiodora II, syna Borysa Godunowa. Maryna wyrusza do Rosji jako narzeczona

cara, ale przed wyjazdem otrzymuje zgodę polskiego króla na małżeństwo i 27.XI.1605 r. poślubia przyszłego męża per procura. Ślubu w językach polskim i ruskim udziela bp krakowski, kardynał Bernard Maciejowski, a w zastępstwie cara Dymitra występuje poseł ros. Afanasij Własiew.

Na uroczystości poza Jerzym Mniszchem z rodziną, stawiają się król Zygmunt III, księżna Anna Wazówna, królewicz Władysław i nuncjusz apost. K.Rangoni. Opowiada o tym wydarzeniu obraz „Zaślubiny Maryny Mniszchówny w Krakowie”, który w tym czasie powstaje (ilustr.). Następnym

malowanym na desce dziełem ukazującym losy Dymitra i Mniszchówny jest „Przyjęcie poselstwa polskiego przez Dymitra na Kremlu” w dn. 13.05.1606 . Audiencja odbywa się w największej i najbardziej reprezentacyjnej sali kremlowskiej. Autor dzieła niewątpliwie był świadkiem

zdarzenia i uwiecznił na obrazie jego uczestników. W marcu 1606 r. orszak weselny Maryny Mniszek liczący 2 tys. osób wyrusza z Sambora, by po dwóch m-cach dotrzeć do wrót Moskwy. Miasto starannie przygotowuje się na powitanie: na rogatkach rozstawione są namioty i stoi warta

honorowa. Na spotkanie z panną młodą Dymitr wysyła powóz zaprzężony w 12 wspaniałych, białych koni ubranych w czerwony aksamit ze srebrnymi blaszkami. Drzwi i okna powozu, do którego Maryna wsiada wraz z ojcem, zasłonięte są szkarłatnym suknem z królewskimi herbami oprawionymi w

srebro. Następny obraz z serii przedstawia pochód orszaku Dymitra i Maryny Mniszchówny do Soboru Uśpieńskiego 18 maja 1606 r. wraz z uroczystością ślubu tych dwojga i koronacji Maryny na carycę (pierwsza w dziejach Rosji ukoronowana kobieta). Maryna ukazana jest w białej sukni w

stylu zachodnioeuropejskim, choć prawdopodobnie występowała ubrana „po moskiewsku”. Prawa strona płótna przedstawiająca scenę koronacji Maryny jest prawdop. malunkiem wykonany znacznie później, dalekim od hist. realiów. Wśród uczestników uroczystości jest metropolita nowogrodzki

i rostowski Filaret - ojciec Michała, przyszłego pierwszego cara z dynastii Romanowów.
Dla majętnej i walczącej o swoją pozycję rodziny Mniszchów triumf Dymitra i jego koronacja na cara wraz z koronacją Maryny to wielkie i pełne chwały wydarzenia, które rodzina postanawia

wyeksponować i upamiętnić. W olbrzymim pałacu w Laszkach Murowanych - rodowej siedzibie Mniszchów gromadzone są obrazy przedstawiające losy Dymitra i Maryny. Zostaje także sporządzony projekt, który określa osadzenie na stropie i ścianach jednej bądź dwu reprezentacyjnych sal

pałacu co najmniej 10 obrazów (Sala Królewska i Sala Familij). Projekt powstaje w chwili sukcesów Dymitra, ale później jest uzupełniany - nawet wówczas, gdy władza Samozwańca po niecałym roku kończy się katastrofą i jego zamordowaniem.
Po śmierci w 1613 r. Jerzego Mniszcha, na

Laszkach ciąży dług zaciągnięty na kampanię moskiewską w wys. 200 tys. złotych. Zrujnowani materialnie Mniszchowie oddają Laszki skoligaconemu z nimi węgierskiemu szlachcicowi - Jerzemu Drugethowi de Hommonay. Drugeth gospodarzy swobodnie, osadzając w pałacu swoją załogę, która

grabi jego wnętrze i terroryzuje całą okolicę. To prawdopodobnie wówczas obraz ukazujący „Przyjęcie poselstwa polskiego...” trafia na Węgry (obecnie znajduje się w MN w Budapeszcie). Protesty ludności mobilizują Mniszchów do starań o odzyskanie ojcowizny i 1638 r. przy udziale

lokalnych sejmików udaje im się wypędzić krewnego z rodzinnego zamku. Po pożarze i węgierskich zniszczeniach opisywane obrazy ocalały, bo mówi o nich inwentarz odbudowanego laszeckiego zamku z 1748 r., który wymienia także ok. 100 portretów, w tym królów polskich oraz malowidła

ilustrujące legendę rodową o Karolu Wielkim i cesarzu Ottonie. W 1770 r. Mniszchowie przenoszą siedzibę z Laszek do pałacu w Wiśniowcu, gdzie trafiają także malarskie zbiory.
Dramatycznie brzmiące informacje odnajdujemy w listach Urszuli Mniszchowej do matki Katarzyny z 1787 r.

To już czas po pierwszym rozbiorze, a Rosja ingeruje w sprawy polskie. Oto caryca Katarzyna II dowiaduje się o istnieniu obrazów na zamku w Wiśniowcu. „Bardzośmy się zdziwili - pisze Urszula Mniszchowa- gdy któregoś dnia Cesarzowa zażądała od mojego męża, ażeby dla niej kazał

przekopiować trzy obrazy znajdujące się w Wiśniowcu, cośmy chowali z największym staraniem podczas przejazdu wielkiego Księcia. Jednak sekret się nie zachował i nie wiedzieć skąd, dowiedziała się o tej Marynie Mniszchównie, że jest wymalowana jej koronacja i zaślubienie z

Dymitrem”. W innym liście przejęta Urszula Mniszech znów rozmyśla, skąd Katarzyna dowiedziała się o obrazach: „bośmy je w wielkim zarzuceniu i sekrecie chowali podczas przejazdu wielkich Księstwa”. Wspomnianym „wielkim księciem” był następca tronu Paweł, który w 1781 r. w drodze

na Zachód zatrzymał się incognito w Wisniowcu, gdzie spotkał się z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim. Mniszchowie zwracili się do króla Poniatowskiego, który był wujem Urszuli Mniszchowej, z prośbą o pomoc w spełnieniu żądania Katarzyny. Król przysłał do Wiśniowca ucznia

Bacciarellego Walentego Koterskiego, który sporządził „dobre kopie” trzech obrazów, lepsze nawet od oryginałów, tak, by nie uchybić gustom Katarzyny. Kopie trafiły do Petersburga.
W 1852 r. Mniszchowie definitywnie opuścili Wiśniowiec. Właścicielem pałacu staje się Włodzimierz

Plater, a następnie w drodze licytacji za bezcen nabywa go 1876 r. kijowski finansista J. Tolli. Obrazy, których w czasach Platera było ok. 500, są rozsprzedawane aż do I wojny św., gdy pozostało ich porozrzucanych w całym zamku ok. 50.
Pięć interesujących nas malowideł trafia

w 1876 r. w posiadanie carewicza Aleksandra (późniejszego cara Aleksandra III), który w 1882 r. przekazuje je do Muzeum Historycznego w Moskwie. Ich instalacja wymaga zmian wewnątrz budynku – w holu, w którym postanowiono je wyeksponować wykonano specjalnie niewielkie wnęki w

ścianach. Dwa tonda z Dymitrem i Maryną, oraz „Zaślubiny Maryny...” i „Pochód orszaku Dymitra i Maryny...”/”Koronacja Maryny...” znajdują się do dziś na sali poświęconej polityce zagr. i siłom zbrojnym Rosji w XVI-XVII w. Rosyjska badaczka Anna Małygina w artykule opublik. w

2015 r. w piśmie „Вестник РГГУ” postuluje przeprowadzenie badań rentgenowskich i analizy spektralnej tych dzieł, co pozwoliłoby potwierdzić lub uzupełnić ustalenia Mieczysława Gębarowicza. Trudno jednak oczekiwać, by Rosjanom zależało na badaniu obrazów, które powstały w Polsce,

i które przypinają im czasy wielkiej smuty i chwile, gdy „polscy panowie” wprowadzili na moskiewski tron Samozwańca. Historia wyniesienia i upadku Dymitra I wiąże się także z wydurnieniami o 4 lata późniejszymi, gdy w 1610 r. hetman Stanisław Żółkiewski odniósł znakomite

zwycięstwo pod Kłuszynem, które doprowadziło do obalenia cara i zajęcia przez Polaków Moskwy, a w konsekwencji bracia Szujscy i patriarcha Filaret zostali postawieni przed obliczem polskiego króla Zygmunta III i oddali mu hołd.
Dziękuję
PS. 1. Nie istnieją już zamek, zaplanowane

z wielkim rozmachem fortyfikacje, kościół zamkowy i ogród w Laszkach Murowanych. Do naszych czasów dotrwał jedynie niewielki fragment ściany skrzydła wsch. zamku oraz część kamiennej płyty z 1556 r. z herbem Topór - znakiem rodziny Tarło, pierwszych właścieli Laszek. Zamek został

doszczętnie zniszczony ogniem artyleryjskim w 1914 r., gdy oficerowie rosyjscy dowiedzieli się, że to właśnie tutaj Dymitr spotykał się z Maryną.
PS. 2. Pałac w Wiśniowcu przetrwał I w. św. w dobrym stanie, ale w 1920 r. został doszczętnie zniszczony i obrabowany przez

bolszewików. W 1924 r. Sejmik Krzemieniecki zakupił pałac wraz z parkiem i doprowadził do jego odrestaurowania. W lutym 1944 r. ukraiński oddział OUN zamordował 180 Polaków chroniących się w klasztorze, a potem na zamku w Wiśniowcu. Ciała zasypano w zamkowej fosie. W latach 50.

budynek zamku wyremontowano i zamieniono na szkołę.
PS. 3. O tzw. hołdzie ruskim opowiadałem przez rokiem w dwóch wątkach:
-
- https://t.co/rvEvm4gzVN

https://twitter.com/kazef_/status/1531686888557494280?s=20

https://twitter.com/kazef_/status/1534572960656269314?s=20

@threadreaderapp

unroll