Thread by @yosef_akiva

Âd Kavmi ve İrem Şehri

ʿÂd kavmi عاد Kuran’da İrem şehrinde إرَم yaşayan, peygamber Hûd هود tarafından el-Aḥḳāf’da uyarılan bir kabiledir. Ortaçağ Arap coğrafyacıları, el-Aḥḳāf'ı, Güney Arabistan'daki, Ḥaḍramawt ile ʿUmān arasında bir kum çölü olarak görüyorlardı.[1][2]

Bu yanlıştır ve modern tarihçiler tarafından reddedilmektedir. Arkeolojik kanıtlar ʿÂd kabilesinin Ürdün’de varlığını tasdik ediyor ve modern zamanlarda Wadi Rum olarak bilinen bölgeye eskiden İrem dendiğini gösteriyor.

Kuran'da Eski Araplarla ilgili birçok hikaye sunulur. Kuran'ın Arapları Nebati alemine aittir. Kuran'da sunulan Arap mirası ve kültürel geçmişinde Nebatiler epey önemlidir. Hicr, İrem, Ad ve Semud, tüm bu Arap şehirleri ve kabileleri Nebati'de. [3]

Kuran’da ʿAd kabilesinin İrem ile ilişkilendirilmesi: Q. 89:6-7 ʾa-lam tara kaifa faʿala rabbuka bi-ʿādin ʾiram ḏāti l-ʿimādi “Görmez misin, Rabbin ne yaptı Ad'a? Sütunlar sahibi İrem'e?”

Bölgeden İrem ismiyle bahseden ünlü Jabal Ramm yazıtı, Robert Hoyland’ın çevirisiyle: br Κlyw ktb / ydh b-’rm “ ‘Aliyyo’nun oğlu bunu İrem(إرَم)’de kendi eliyle yazdı.” [4]

Al-Jallad: “Ād'ın Kuzeybatı Arabistan'daki tasdiki de modern hali Wadi Rum olan İrem ile olan ilişkisini desteklemektedir. Toponim, Nebatice'de de ʾrm /irem/(elif-ra-mim) olarak tasdik edilmiştir.” [5]

Wadi Rum, Ain esh-Shallāla’daki bir yazıtta da Ellât’ın İrem’in tanrısı olarak anıldığı anlaşılıyor, 'ltw 'lht' dy b'rm “Ellâtu, İrem’deki tanrı” burada da İrem ארם aleph-resh-mem Arapça İrem إرم elif-ra-mim ile tamamen örtüşür. [6][7][8]

Wadi Rum, Ain esh-Shallāla su kaynağının yanına dikilmiş bir yazıtta yine bölgeden İrem olarak bahsedilmektedir:

[... ...] dy b-ʾrm ʿ[l ḥyy Rbʾl mlk..

That is in ʾrm (İram) for the life on king Rbʾl… [9]

Wadi Rum’un İrem ismiyle geçmesi bu yazıtlarda tasdik edilmektedir. Wadi Rum’daki ʿÂd kavmi ile ilgili de elimizde üç adet yazıt bulunmaktadır. Bu yazıtlardan kabile ile ilgili çok sınırlı bilgi edinebiliyoruz.

Bir Safai yazıtta: “Babası ve ʿÂd soyundan kardeşi için yas tuttu.” burada yazıtın sonundaki ʾl /ʾāl/ “soy,halk,kabile” + ʿd ʿÂd ve ʾl ʿd “ ʿÂd soyu” anlamına gelir. [10]

Bir Hismai yazıtta: l zhy bn ʿmr ḏ- ʾl ʿd “ʿAd soyundan Amer oğlu Zhy tarafından yazıldı.” [11]

Farès ve Zayadine (1998) tarafından yayınlanan bir başka Hismai yazıt, Wadi Rum'daki taş tapınağın ʿÂd kabilesi tarafından Arap tanrıçası Ellât için inşa edildiğinden bahseder. Ellât muhtemelen ʿÂd kabilesinin baş tanrısıydı.

Wādī Ram'de yaklaşık 2000 yıllık Hismai yazıt: “Thakam oğlu Awsallah oğlu Gawth tarafından ʿÂd kabilesinin Ellât tapınağı inşa edildi.” [12]

Yazıtlarda ʿÂd عاد (Ayn-Elif-Dal) değil, Kuran’dan farklı olarak عد (Ayn-Dal) ile yazılır. Bunun sebebi İslam'dan önce Elif harfinin asla internal "ā" yı temsil etmek için kullanılmamasıdır. [13]

Bu Kur'an ve modern imla ile ortaya çıkan bir şeydir. Kur'an'da bile elif kullanımı, örneğin اسحٰق ismi gibi "ā "yı temsil etmek için tutarlı bir şekilde kullanılmamıştır. Bu yüzden ʿÂd İslam-öncesi yazıtlarda عاد yerine عد olarak yazılmıştır.

Bunun yanında Kuran’da İrem’den sütunlar sahibi İrem “Iram dhāt al-ʿImād (Q. 89:7)” olarak bahsedilmektedir. Bu büyük ihtimalla Wadi Rum’un sütun/kule gibi duran kayalık oluşumlarına bir göndermedir. [14]

Herbert Berg, Routledge Handbook on Early Islam’da benzer kanaatle şöyle söylüyor: “Kur'an'da bahsedilen sütunlar (al-ʿimād) binalar olarak ya da belki de daha makul bir şekilde İrem’in kaya oluşumları olarak anlaşılabilir.” [15]

Ürdün civarlarında Kuzeyli bir Arap ismi olarak Safai yazıtlarda Hûd (Ḥd) ve bir Grekçe yazıtta Ουδου (Oudou) bulunur. Ancak Hûd Ḥād, Ḥīd, Ḥūd, Ḥawd, Ḥayd, Ḥadd, Ḥidd, veya Ḥudd alternatif okuma imkanları açısından bu kesin tasdik edilebilmiş değil. [16]

ʿÂd kabilesinin ve İrem’in bölgede tasdikiyle birlikte Hûd isminin de bölgeye ait olması şaşırtıcı olmaz. Bu durumda Kuran kıssası bölgeyle uyumlu bir peygamber isim kullanmış olur.

Burada bir sorun, ʿÂd kabilesi ve İrem’den bahseden yazıtlar yaklaşık iki bin yıllıktır. ʿÂd kavminin isminin geçtiği Hismai ve Safai yazıtlar MÖ 1.yy - MS 4.yy arasına tarihleniyor. [17]

Bu durumda Kuran’da firavuna ʿÂd kabilesinin bahsedildiği ayet Q. 40:31 ve ʿÂd'ın Semud kabilesinden eski olduğu kronolojisini veren ayet Q. 7:74 çözülmesi gereken bir sorun olarak çıkıyor.

ʿÂd (ʿd) kabilesinin ismi yazıtlarda sadece üç kez geçer. Yaptıkları tapınak dışında önemli bir eserlerine ulaşılmamıştır. Bu yüzden ne kadar popüler oldukları, sözlü gelenekte helak edilme gibi hikayelerinin olup olmadığı, İslam öncesi durumları net değil.

Ancak Kuran öncesinde İbrahimi din geleneği içerisinde kıssası olmayan bu kabile ve yaşadıkları İrem şehrinin tarihselliği böylece tasdik edilebilmiştir.

REFERANSLAR

1.
2.
3. John F. Healey -The Religion of Nabataeans A Conspectus
4.
5.
6.
7. J. Savignac, “Le sanctuaire d’Allat à Iramtr.wikipedia.org/wiki/%C3%82d_K…
referenceworks.brillonline.com/entries/encycl…
academia.edu/3658961/Mount_…
web.archive.org/web/2017082805…
researchgate.net/figure/Wadi-Ra…

8.
9.
10. OCIANA - #0038830 ()
11. OCIANA - #0050953 ()
12.
13. IQSA Zoom Seminar #6 al-Jallad, "Pre-Islamic Arabic inscriptions and Qur'anic orthographies"academia.edu/43445525/Al_Ja…
web.archive.org/web/2018112501…
ox.ac.uk
ox.ac.uk
academia.edu/321766/Tow_Nor…

14.
15. Herbert Berg - Routledge Handbook on Early Islam
16.
17. nabataea.net/explore/cities…
academia.edu/43189829/Al_Ja…
academia.edu/4421414/Ancien…

@arkadaslarim31 İslam döneminde İrem olarak adlandırılmaya devam ediyor (Yāqut 1977: I 154–155) Wādī Iram'e eski yazıtlarda da ismi bu. Sütun konusu bir yorum. Özellikle gece yolculuk yapanlar için o kayalar sütun gibi gözükecektir. Tabii o zaman bilinen insan yapımı evleri kastedmiş de olabilir

@arkadaslarim31 Wādī Ramm'de yaşayan bir kabile olarak ʿd var. Okunuş konusunda alternatif üretilebilir (ʿād, ʿīd, ʿūd, ʿawd, ʿayd, ʿadd, ʿidd, veya ʿudd) ama büyük ihtimalle İrem'de yaşamaları sebebiyle doğru okunuş ʿād. Az bahsedilmelerine rağmen Kurandaki kabile olmaları çok olası gözüküyor.