Thread by @karagullecioglu

Türkçeye daha önce çevrilip çevrilmediğini bilmiyorum; Alman Dışişleri Bakanlığı Belgeleri (1941-1943) — Almanya'nın Türkiye Siyaseti adlı kitabı okurken birçok ilginç belgeyle karşılaştım.

Bunlardan ikisini sizinle de paylaşayım. İlki, Von Papen'in Berlin'e çektiği 5 Ağustos 1941 tarihli telgraf (No. A 3018/41). Şöyle diyor:

"Konu: Pantürkist hareket. Güvenilir bir kimsenin bildirdiğine görer, Almanların Rusya'daki başarıları neticesinde Türk hükümetinden bazı çevreler, Türk-Rus sınırının diğer tarafında yaşayan ırkdaşlarının, özellikle de Azerbaycan Türklerinin kaderiyle ilgilenmeye başlıyorlar."

"Bu çevre, görülen o ki, 1918'in olaylarına dönme eğilimi gösteriyor ve bu bölgeyi, özellikle de değerli Bakü petrol yataklarını [Türkiye ile] birleştirmek istiyor."

"Bu amaçla, bir kısmı Abdülhamit zamanında benzer bir hizmet görmüş olan tanınmış kimselerden özel bir uzmanlar komitesi oluşturuldu; bu komiteye konuyla ilgili malzemeleri toplama ve… ülke içinde ve… göçmenler arasında, yeni Türkiye'nin doğusundan Hazar denizine kadar olan …"

"… bölgede yaşayan Türklerle birleşmesi taraftarları toplaması görevi verildi.
"Bu grubun başkanı, İstanbul milletvekili Şükrü Eni Bakça (kendisini Tatar sayar, ancak ailesi birkaç kuşaktır Türkiye'de yaşıyor).
"Diğerleri:

"Nuri Paşa (Enver Paşa'nın kardeşi; zamanında İslam Ordusu'nun yöneticisiydi; kardeşinin pantürkist planlarına gayet yakın olduğu söyleniyor).
"Profesör Zeki Velidi (Başkir). Daha önce İstanbul Üniversitesinde profesördü..."

"Ahmed Cafer (Ahmet Sait Cafer de deniyor), Kırım Türkü, kesinlikle güvenilmeyecek biri; hükümet için casusluk da yapıyor; dediklerine göre şimdilerde general Sikorskiy'in Prometeus örgütüne yakınmış. Ahmed Caferoğlu adıyla ünlü bir Türkolog."

"Bu gruba, Türkiye'nin Kabil büyükelcisi Memduh Şevket'i de katmak gerek; kendisi geçenlerde Ankara'daki görüşmelere de katılmıştı. Bir devlet memuru olarak hükümetten farklı bir görüşe sahip olması mümkün görünmüyor ... doğu Türklerinin gerçek bir dostu."

"Ama bu plan, belli bir ölçüde, doğu Türklerinin arzularıyla örtüşmüyor. Doğu Türklerinin görüşüne göre, yeni Türkiye ile birleşen Türkler, Türk milliyetinden olma niteliğini, çok uzun zaman önce kaybetmiş bulunuyorlar."

"Ankara hükümetinde doğu Türkleri meselesiyle ilgili güvenilir kimseler arasında Tatar kökenli general Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet de bulunuyor."

5 Ağustos 1941, Baron von Weizsäcker'den Ribbentrop'a: "Türk elçisi bugün ... Sovyet bölgelerindeki Türk esirler arasında anti-sovyet propaganda imkânları üzerinde durdu. …"

"… Sonra epey açık şekilde, bunun neticesinde Kafkas halklarının bir tampon devlet şeklinde birleştirilebileceğini anlattı ve doğuda Hazar denizinden itibaren bağımsız bir Türk devletinin de kurulabileceğini ima etti."

Papen'in 10 Kasım 1941'de Ribbentrop'a çektiği telgraf da bunu doğruluyor. Papen, dün general Ali Fuad'ın [Cebesoy] ziyaretine geldiğini, I. Dünya Savaşı sırasında Türk-Alman silah arkadaşlığıyla övündüğünü anlatıyor. Papen, Ali Fuad'a, ya daha önce, ya da bu görüşme sırasında,…

… Alman genelkurmayının Kiev kuşatması ve Dinyeper operasyonlarıyla ilgili raporlarını vermiş; Ali Fuad bundan pek memnun olmuş. Ali Fuad, askeri haritaların da verilmesini rica etmiş; bunları harp akademisinde ders konusu yapacaklarını söylemiş.

Führer'in Hazar denizine bir an önce varmasının önemini vurgulamış. Böylelikle Rostov saldırısının da kolaylaşacağını ve Karadeniz kıyısına rahatlıkla erişeceklerini belirtmiş.

Ali Fuad, bu ziyaretin ertesi günü, Fevzi Çakmak'ın da bulunduğu altı saatlik bir toplantıda İnönü'ye apor sunmuş. Papen: "Bu durum da, sözkonusu ziyaretin ne kadar büyük bir siyasi önem taşıdığına delil teşkil ediyor."

Ali Fuad bu ziyaretten kısa bir süre önce Hitler ile de görüşmüş: "General Ali Fuad tarafından yapılan genel çıkarımlar, führer tarafından kendisine söylenen görüşle tamamen örtüşüyor: …

… Rusya seferini üç direniş noktası dışında esasen tamamlanmış saymak mümkündür; bu noktaların tasfiyesi de sadece hava şartlarına bağlıdır. General de [führer gibi] Rusya'da önemli bir kuvvet bırakmamız gerektiğini düşünüyor."

Bağışlayın; söz konusu olan Ali Fuat Cebesoy değil, bu sırada harp akademileri komutanı olan Ali Fuat Erden.

İki belge demiştim, ama bir üçüncüsü daha var ki, ABD savaşa katılana kadar Türkiye'nin (veya hükümet içinde etkin, pro-faşist bir grubun) politikalarını anlama açısından çok önemli. Von Henting'in Erdmannsdorff'a 24 Kasım 1941 tarihli mektubundan:

"Burada Yüksek Teknoloji Okulunda 17 yıl doçent olarak çalışan ve şimdi tekrar İstanbul'da yaşamakta olan, ünlü Herr Garun [hangi Garun bu; yoksa aslında Harun da Rusça transkripsiyon kuralları yüzünden mi Garun demişler anlamadım] beni ziyaret etti. …

… Belli ki, buradaki [Türkiyeli] elçinin ve diğer Türk yönetici çevrelerinin yetkilendirmesiyle, turanizm meselesiyle ilgili olarak. Herr Garun'a, bana, elçi Gerede'den ve Türk genelkurmay başkanı Fevzi Çakmak'tan şu mesajı iletmesi görevi verilmiş: …

… her ikisi de, bu konuda resmi olarak beyanda bulunmaları imkânsız olsa da, turancılıkla şahsen en yakından ilgilendiklerini bildiriyorlar. Genelkurmay başkanı, Türkiye ve Almanya arasındaki ilişkinin turancılık meselesi temelinde kaynaştığını bildirmiş. …

… Bu vesileyle, Türkiye'nin Almanya'ya karşı kesinlikle savaşa girmeyeceğini de temin etmiş. Ancak saldırı durumunda savunmada bulunmak zorunda kalacaklar. Bizim Türk halklarıyla ilişkilerimizi büyük bir ilgi ve yakınlıkla izliyor. …

… Savaş esirleri arasında çalışkalar hususunda emrimize bazı kimseleri vermeye de hazır."

İki belge diye başladım, dört yapıp tamamlayayım. Dönemin kudretli generallerinden Erkilet Paşa'nın Henting'e mektubu (27 Kasım 1941): 27 Kasım 1941, general Erkilet'ten Henting'e: "Yakınlarda vize alanlardan ikisi—Müstegib Fagil ve Edige Kemal—size uğrayacaklar. …

… Bunlara, Kırım'da Almanlara yardım etme ve aynı zamanda Kırım Türklerine de faydalı olma vazifesi verildi. Bu hususta, Herr profesör İdris'e yazdım ve ondan, kendisine yazdığım her şeyi size getirmesini rica ettim. Müstegib avukat ve yazardır; son dönemde de savcıydı. …

… Edige ise iyi eğitim görmüş bir gençtir. İkisi de Kırımlı ve çok güvenilir kimselerdir. Sizden, bunları Kırım'a göndermenizi ve orada, müşterek Alman-Türk menfaatlerinde kullanmanızı rica ediyorum. …

… Almanca bilmiyorlar, ama Rusçaya hâkimdirler ve Almancayı da kısa zamanda öğrenirler."

Nakledeceğim belgeler bu kadar. Şu kişiler hakkında bilgisi olan varsa, bana göndermesini rica ediyorum: Şükrü Eni Bakça, Ahmet Sait Cafer (veya Ahmet Caferoğlu), Memduh Şevket [Esendal?], Berlin'de doçentlik yapmış Garun (veya Harun), Müstegib Fagil, Edige Kemal, Profesör İdris.