۱- هدف هیچکدام از این بیانیه‌ها ساقط‌کردن جمهوری‌اسلامی نیست. تعجب نمی‌کنم اگر پشت آنها اتفاقا نهادهای امنیتی حکومت باشند. پیشنهاد برگزاری رفراندوم را ۲۰سال پیش محسن سازگارا داد و به هیچ جا هم نرسید. وقتی جمهوری‌اسلامی در قدرت است به اتکای چه قدرتی می‌خواهید رفراندوم برگزار کنید؟ ۲- هدف این بیانیه‌ها، مثل تمام فعالیتهای سیاسی مشابه در این ۴۷سال، زدن رضاپهلوی است. ایده‌ای وجود دارد که می‌گوید می‌شود به گرد شاهزاده رضاپهلوی جمع شد و به اتکای مرجعیت سیاسی او، گذاری امن از جمهوری‌اسلامی را تجربه کرد. هدف این بیانیه‌ها این است که این مسیر را به بن‌بست بکشانند.

۱- در یک رمان معروف ایرانی، محبوبه دختر بصیرالملک، از خانواده‌ای سرشناس، شیفته مرد بی‌سر و پایی به نام رحیم می‌شود. او پدر فرهیخته‌اش را تحت فشار می‌گذارد تا با ازدواج آنها موافقت کند. پدر هرچه در توان دارد به کار می‌گیرد تا به او هشدار دهد که این ازدواج اشتباهی جبران‌ناپذیر است. ۲- در نهایت اما رحیم و محبوبه ازدواج می‌کنند. ازدواج آنها سرآغاز تاریک‌ترین روزهای زندگی محبوبه است. آنچه در داستان اما مکرر تکرار می‌شود لحظاتی‌ست که رحیم از خشونت‌ها و خیانت‌هایش اظهار پشیمانی می‌کند. در آن لحظات، نه فقط محبوبه، که حتی خواننده هم به تغییر رحیم امیدوار می‌شود.

۱- پشت نام ایران مخفی می‌شوند و ادعا می‌کنند دشمنی آمریکا و اسرائیل نه با جمهوری‌اسلامی که با ایران است. سوالی که پیش می‌آید این است که این دشمنی چرا در زمان شاه وجود نداشت؟! اگر این دشمنی ریشه‌های ژئوپلیتیک دارد چرا آمریکا در دهه ۵۰ پیشرفته‌ترین تسلیحات‌اش را به ایران می‌فروخت؟! ۲- چرا پس از خروج انگلستان از منطقه در انتهای دهه ۴۰، آمریکا پذیرفت ایران قدرت فائقه در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان باشد؟! اگر دشمنی اسرائیل با ایران است و نه فقط با جمهوری‌اسلامی، چرا در دهه ۵۰ نهادهای اطلاعاتی اسرائیل در بالاترین سطوح با نهادهای امنیتی ایران همکاری می‌کردند؟!

۱- صبح ۷ اکتبر ۲۰۲۳، خامنه‌ای در تهران بود، بشار اسد در دمشق، یحیی سنوار در غزه بود، و حسن نصرالله در بیروت. در آن روزها احتمالا نگرانی اصلی خامنه‌ای و حماس، صلح عربستان و اسرائیل بود. صلح عربستان و اسرائیل، آن هم بدون تشکیل دولت فلسطینی، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به آرمان فلسطین بود. ۲- به این فضا این را هم اضافه کنید که خامنه‌ای ضعف دولت بایدن در جنگ روسیه و اوکراین را می‌دید. تصور خامنه‌ای این بود که یکسال پیش از انتخابات آمریکا، در اوج ضعف بایدن فرصتی مناسب بوجود آمده است که جمهوری‌اسلامی ضربه‌‌ای کاری به اسرائیل بزند، و صحنه سیاست در منطقه را تغییر دهد.

۱- ۵۴ سال قبل هم مساله‌ای مرتبط با ایران روی میز کار رئیس‌جمهور آمریکا بود. انگلستان از شرق سوئز خارج شده بود، و یافتن قدرتی که بتواند امنیت خلیج‌فارس را تامین کند به مساله‌ای حیاتی برای جهان بدل شده بود. خواست انگلستان این بود که این نقش بطور مشترک به ایران و عربستان سپرده شود. ۲- شاه اما سهم بیشتری می‌خواست. او می‌خواست ایران به تنهایی مسئول تامین امنیت خلیج‌فارس باشد. خلیج‌فارس شاهراه اصلی انرژی در جهان بود، و تبدیل ایران به تنها قدرت فائقه در این منطقه، به ایران این امکان را می‌داد تا برای اولین بار در عصر مدرن، به بازیگری مهم در عرصه جهانی بدل شود.

۱- یک ساختار سیاسی باید دو کیفیت متفاوت داشته باشد؛ «کارا» باشد و از سوی دیگر «شأن و مرجعیت اجتماعی» داشته باشد. ساختارهای سیاسی برای این دو وجه متفاوتِ قدرت خویش امکاناتی ایجاد می‌کنند. بوروکراسی اداری، قدرت مالی و نظامی به یک ساختار این امکان را می‌دهد تا تصمیماتش را اعمال کند. ۲- این قدرت اجرایی در واقع همان چیزی‌ است که یک نظام سیاسی برای «کارا» بودن به آن نیاز دارد. تقریبا این اتفاق نظر وجود دارد که این کارایی از طریق یک سیستم دموکراتیک امن‌تر و مداوم‌تر قابل تامین است. اما عموما درباره آن وجه دیگر قدرت، درباره «شأن و مرجعیت اجتماعی» کمتر بحث می‌شود.

۱- آمریکا می‌تواند با یک حمله نظامی حساب شده خطر برنامه هسته‌ای جمهوری‌اسلامی را لااقل برای یک دهه به عقب بیاندازد، منابع مالی آخوندها را آنچنان نابود کند که برنامه‌های منطقه‌ای این حکومت هم عملا به محاق برود، اما این حمله آنچنان گسترده نباشد که به سقوط جمهوری‌اسلامی بیانجامد. ۲- ترجیح بسیاری از کشورهای منطقه چنین سناریویی است. به عنوان مثال عربستان سعودی سقوط جمهوری‌اسلامی را نمی‌خواهند، به دنبال تضعیف این حکومت است. کشورهایی نظیر عربستان به خوبی می‌دانند که اگر جمهوری‌اسلامی در یک فرآیند معقول ساقط شود یک ایران قدرتمند در این منطقه سر بلند خواهد کرد.

۱- جمهوری‌اسلامی مخصوصا در این ماه‌های اخیر به طرز بی‌سابقه‌ای مشغول تولید محتوا علیه نظام پهلوی‌ست. از برنامه‌های تلویزیونی تا ده‌ها اکانت در شبکه‌های اجتماعی مشغول مبارزه با نظامی هستند که اگرچه ۴۶ سال پیش برچیده شد، اما خاطره‌اش و امید به بازگشتش بیش از هر زمان دیگری زنده است. ۲- در یکی از این پست‌ها، ثابتی نامی که نماینده مجلس است، از ما «سلطنت‌طلبان» می‌پرسد که چرا در سال۵۶ تورم افزایش یافته بود؟ او با مقایسه تورم سال۵۶ با آنچه در سالهای اخیر رخ داده مدعی می‌شود که جمهوری‌اسلامی اقتصاد ایران را زیر تحریم بهتر مدیریت کرده است تا نظام پهلوی بدون تحریم.

۱- دو چیز را باید از هم تفکیک کرد. یکی مکانیک یک انقلاب است؛ اینکه چگونه انقلابیون قدرت را از یک گروه می‌گیرند و به گروهی دیگر می‌دهند. و دیگری ماهیت این دو گروه است؛ اینکه آن گروهی که قدرت را از دست داده چه ماهیتی دارد، و آنکه قدرت را بدست می‌آورد چه ارزشهایی را نمایندگی می‌کند. ۲- انقلابیون۵۷ علیرغم اینکه ماهیتی متحجر و واپسگرا داشتند، ارزشهایی که نمایندگی می‌کردند را عمیقا در ستیز با تمدن جدید و ارز‌شهای مدرن باز تعریف کرده بودند، وقتی به مکانیک آن انقلاب می‌رسیدند از ابزارهایی استفاده می‌‌کردند که برای جهان نیم قرن پیش عموما مدرن و بروز محسوب می‌شدند.

۱- شما برای ساقط کردن جمهوری‌اسلامی به انقلاب نیاز دارید و برای انقلاب هم چاره‌ای جز این ندارید که فضای سیاسی را دو قطبی کنید. به انقلاب۵۷ نگاه کنید! در فاصله‌ای کوتاه، فضا آنچنان دو قطبی شد که کسی دیگر نمی‌توانست در منطقه خاکستری بایستد و بگوید من هم با شاه مخالفم و هم با خمینی! ۲- همه چهره‌های سیاسی در آن مقطع موافق شاه یا شیفته خمینی نبودند. اشخاصی هم بودند که با هر دوی این گزینه‌ها فاصله داشتند. اما وقتی فضا انقلابی شد مجبور شدند تردیدها را کنار بگذارند و دست به انتخاب بزنند. سنجابی پشت خمینی ایستاد، و بختیار در کنار شاه. این شرط لازم برای انقلاب بود.

۱- ما با ضعیف‌ترین جمهوری‌اسلامی ۴۶سال گذشته مواجه‌ایم. میراث ۳۵سال رهبری خامنه‌ای حکومتی‌ست که در اوج ضعف خویش قرار دارد. اما حکومت‌ها به صرف ضعیف‌تر شدن ساقط نمی‌شوند. قدرتی لازم است که اراده کند و تغییر را اعمال نماید. سوال اصلی هم همینجاست آیا ما می‌توانیم این قدرت را بسازیم؟ ۲- آنچه در چند سال گذشته تجربه شد به ما نشان می‌دهد که این قدرت تنها به گرد میراث نظام پهلوی قابل ساختن است. همه آنهایی که تلاش می‌کردند بدیلی برای این تنها گزینه موجود بسازند، از غر زدن و پرخاش کردن به وارث آن نظم فراتر نرفتند. نه تشکل قدرتمندی شکل دادند، نه چهره سرشناسی ساختند.

۱- یک قرن قبل، ما یک گاری‌ای داشتیم که نه چرخ داشت و نه جایی برای نشستن. هدایت این گاری را سپردیم به یک پدر و پسر. رویای ما این بود که با این گاری به شمال برویم. آنها اتاق و موتوری بر این گاری سوار کردند، در و پنجره‌ای به آن افزودند، و در نهایت از آن گاری فرسوده یک اتوبوس ساختند. ۲- آن اتوبوس بالاخره به راه افتاد. نیم قرن قبل ما سوار بر این اتوبوس در مسیر شمال بودیم که صداهایی از میان مسافران برخاست که چرا شمال؟ تصاویر آنها که پیش از ما به شمال رسیده‌اند را دیده‌اید؟ زنان‌شان لخت شدند، در ساحل دریا مایو پوشیده‌اند. ما مسلمانیم! شیعه‌ایم! ما باید برویم قم!

۱- این را به عنوان کسی می‌نویسم که نزدیکترین اعضای خانواده‌اش هم قبل از انقلاب ‌و هم بعد از انقلاب در زندان بودند. تفاوت‌های بنیادینی میان این دو دوره وجود دارد. از جمله اینکه ساختار قضایی در این دو حکومت اساسا متفاوت بودند. اما تفاوتهای دیگری هم در رویکرد این دو حکومت وجود داشت. ۲- در فضای جنگ سرد برخورد با گروه‌های چپ و مجاهدین اجتناب‌ناپذیر بود. تفاوت اساسی اما این بود که نظام پهلوی سراغ رهبران این گروه‌ها می‌رفت، و با آن نوجوانان کم سن و سالی که خواندن چند اعلامیه و نفس کشیدن در فضای آن دوره، آنها را به سمپات این گروه‌ها بدل کرده بود کار خاصی نداشت.

۱- میان امنیت و آزادی تضادی بنیادین وجود دارد. نادیده انگاشتن هر کدام از این دو هم نمی‌تواند دوام بیاورد. در نتیجه برای اینکه یک جامعه حیات سالمی داشته باشد نیاز دارد که یک نقطه توازن پیدا کند. جایی که سطح قابل قبولی از امنیت، در مقابل سطح قابل قبولی از آزادی قابل تامین باشد. ۲- در هر کشوری نهادهایی وجود دارند که مسئول تامین امنیت‌اند. طبیعی‌ست که این نهادها تلاش کنند تا کنترل بیشتری را اعمال کنند. در یک ساختار سالم اما نهادهای دیگری هم وجود دارند که بنا بر ماهیت‌ خویش بدنبال آزادی بیشترند. این نهادها هم در نقطه مقابل فشار می‌آورند تا فضا بازتر گردد.

۱- شاه پیام نوروزی خویش در سال ۱۳۲۲ را اینگونه آغاز کرد: «سال گذشته که برای ملت ایران سال دشواری بود خوشبختانه به پایان رسید. ملت ایران از این سال‌های سخت و روزگاران تیره بسیار دیده، ولی در تمام مواقع به مدد روحِ قوی ملی و پایداری جبلی خود، در برابر همه مشکلات پیروز گردیده است.» ۲- پایان شاه بی‌هیچ تردیدی تراژدیک بود. اما مهمترین بخش زندگی شاه، نه آن دو سال آخر، که فاصله سالهای ۴۱ تا ۵۶ بود. اینکه ایرانی که در اضمحلال خویش فرو رفته بود و به آن اضمحلال خو کرده بود را تکان داد و در فاصله ۱۵سال به کشوری قدرتمند، به مثالی برای کشورهای در حال توسعه تبدیل کرد.

۱- جامعه ایران در خلال شکل‌گیری صهیونیسم با آن مخالفتی نکرد. ظهور صهیونیسم اتفاقا مصادف بود با عصر بیداری ایرانیان در پیش از انقلاب مشروطه. نه تنها روشنفکران با آن مخالفت نکردند که روحانیت هم مخالفتی نداشت. دلیل اصلی هم این بود که اماکن مذهبی در بیت‌المقدس برای شیعیان مهم نبودند. ۲- این قبه‌الصخره‌ای که تصویرش روی اسکناس‌های جمهوری‌اسلامی هم هست، توسط عبدالملک مروان ساخته شد. این عبدالملک همان خلیفه اموی‌ست که شیعیان فراوانی را کشت. او در دوره‌ای که امویان مکه را از دست داده بودند این مسجد را روی صخره مقدس یهودیان ساخت، تا برای مردم شام جانشین کعبه باشد.

۱- این مطلب را برای کسانی می‌نویسم که به هیچکدام از گروه‌های سیاسی وابستگی ندارند، گوش‌های‌شان هنوز می‌شنود، و البته به هر دلیلی فکر می‌کنند که بدون رضا پهلوی آینده بهتری در انتظار اپوزوسیون جمهوری‌اسلامی است. جایگاه رضا پهلوی در این ۴۳ سال همواره این جایگاه فعلی نبوده است. ۲- در تمام دهه۶۰، او در چشم وفاداران به نظام پادشاهی امتداد پدرش بود. رجال سیاسی عصر پهلوی هنوز زنده بودند، هواداران پدرش بخش بزرگی از ایرانیان مهاجر را تشکیل می‌دادند. در نتیجه برای آنها که تنها با امید برانداختن جمهوری‌اسلامی می‌توانستند غربت را تحمل کنند او «شاه در تبعید» بود.

۱- فردا مراسم ازدواج ولیعهد اردن است. می‌شود این مراسم را هم به دستمایه‌ای برای تمسخر نظام پادشاهی بدل کرد. اما درست که نگاه کنید می‌بینید که این طنز چندان بامزه نیست! اردن، تنها کشوری‌‌ در آن قسمت از منطقه است که در یک قرن اخیر، بطور مداوم سطحی از ثبات و امنیت را تجربه کرده است. ۲- همسایگان اردن هم می‌توانستند سرنوشت مشابهی داشته باشند. پس از جنگ جهانی اول، پسران شریف حسین، حاکم مکه، به سلطنت کشورهایی رسیدند که از دل فروپاشی امپراتوری عثمانی سربلند کرده بودند. علی، شاه حجاز شد و عبدالله، پادشاه اردن. فیصل هم مدتی شاه سوریه بود و بعد به پادشاهی عراق رسید.

۱- امثال کاوه شهروز آدم‌های محترمی هستند، اما چیزی از مساله ایران نمی‌دانند. ایران را نمی‌شناسند. در این مملکت زندگی نکرده‌اند. خاورمیانه را از نزدیک ندیده‌اند. از آن سر دنیا، عموما با صداقت و معصومیتی که از خصوصیات مردمان زیسته در عصر آسایش است، در مورد مساله ایران نظر می‌دهند. ۲- بی‌آنکه زندگی روزمره‌شان درگیر این مساله باشد. بی‌آنکه قرار باشد در آینده تبعات این نظرات را شخصا متحمل شوند. من به حسن‌نیت اینها احترام می‌گذارم اما پیشنهادم این است که تمرکزشان را بگذارند روی پیشبرد این انقلاب در خارج، نه نظریه دادن درباره جغرافیایی که چیزی از آن نمی‌دانند.

۱- ما باید در خارج از جمهوری‌اسلامی قدرت بسازیم. تا همین جا هم در ساختن این قدرت تاخیر بسیاری شده است. این قدرت باید تصویری از نیروی جایگزین باشد. آنکه پس از جمهوری‌اسلامی، کشور را تحویل می‌گیرد و در نهایت آن را به اشخاص و نهادهایی که خروجی فرآیندهای دموکراتیک هستند تحویل می‌دهد. ۲- برای اینکه متوجه شویم چرا ساختن این نیروی جایگزین در فضای فعلی بی‌نهایت مهم است باید نگاهی به جامعه بیاندازیم. واقعیت این است که جمعیتی که در ۸ماه گذشته به خیابان آمد برای ساقط کردن این حکومت کافی نبود. بخش دیگری از جامعه وجود دارد که مخالف این حکومت است اما به خیابان نمی‌آید.

۱- آنچه در شش ماه اخیر رخ داده سقوط جمهوری‌اسلامی را به امری شدنی بدل کرده است. از آنسو چشم‌اندازی که شاهزاده رضا پهلوی هم در چند وقت اخیر ترسیم نموده، مشخصا بخش خاکستری جامعه را امیدوار نموده است. یکی از پیامدهای این حملات کشتن این امید و القای حس ناامنی به این بخش از جامعه است. ۲- در واقع حکومت دارد این پیام را می‌فرستند که بر عکس آنچه شاهزاده ترسیم می‌کند فرآیند انتقال قدرت امن و کنترل‌شده نخواهد بود. در درون حکومت نیروهای تندوریی هستند که سکوت نخواهند کرد. آنها همانطور که عراق بعد صدام را ناامن کردند، ایران بعد از جمهوری‌اسلامی را هم ناامن خواهند کرد.