Το Κέντρο Λεξικολογίας εκδίδει τα λεξικά της Νέας Ελληνικής του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη και άλλα έργα του χρήσιμα για τη γνώση και μελέτη της γλώσσας.
Dec 6 • 20 tweets • 3 min read
1/ 🌿🌾 Ν ι κ ό λ α ο ς & σύνθετα ελληνικά ονόματα~
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ελληνικό όνομα “ Νικόλαος“ (απαντά ήδη τον 5ο αι. στον Θουκυδίδη) είναι σύνθετο από τις λέξεις “ νίκη+λαός“, συνεπώς σημαίνει «νίκη του λαού». 2/ Ήδη στην ακολουθία του αγίου Νικολάου ο υμνογράφος αναδεικνύει εύστοχα αυτή την ετυμολογία:
Όπως πολύ σωστά επισημάνθηκε, η φράση προέρχεται από την εξόδιο ακολουθία (από ἰδιόμελον α' ἤχου).
📜 ❝Πάντα σκιᾶς ἀσθενέστερα,
πάντα ὀνείρων ἀπατηλότερα,
μία ῥοπὴ καὶ ταῦτα πάντα θάνατος διαδέχεται❞
2/ Όπως επίσης επισημάνθηκε από φίλους, την αποδίδει άριστα ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος -ο οποίος, κατά δική του μαρτυρία, για πολύ καιρό προσπαθούσε να καταλάβει τι σημαίνει.
📖 ❝Λίγο να γύρει η ζυγαριά❞
Dec 25, 2023 • 26 tweets • 4 min read
1/ 🌿🍂⛪ Το όνομα ΧΡΙΣΤΟΣ ~
ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΑΥΤΟ συνέβη το εξής καινοφανές στην ιστορία της ονοματοδοσίας: δόθηκε ένας προσδιορισμός σε κάποιον που ΘΑ ερχόταν πολύ αργότερα, και, όταν αυτός ήλθε, ο προσδιορισμός έγινε το κύριο όνομά του. Πιο αναλυτικά: 2/ 1) Τι σημαίνει «χριστός»;
Η λ. χριστός είναι ρηματικό επίθετο από το ρήμα «χρίω». «Χριστός» λοιπόν είναι ο χρισμένος, ο αλειμμένος (πβ. Ευριπ. Ἱππόλ. 516: πότερα δὲ χριστὸν ἢ ποτὸν τὸ φάρμακον; = το φάρμακο το πίνουμε ή το αλείφουμε;)
Dec 1, 2023 • 10 tweets • 2 min read
1/ 🌹🌾 Ρωμανού του Μελωδού: Κοντάκιο των Χριστουγέννων (1/25) ~
~ ~ ~
Το πιο γνωστό ίσως υμνογραφικό κείμενο των Χριστουγέννων το οφείλουμε σε έναν Σύριο μοναχό του 6ου αιώνα, ο οποίος ονομάστηκε «Πίνδαρος της βυζαντινής υμνογραφίας»: τον Ρωμανό τον Μελωδό. 2/ Ο συγγραφέας του Συναξαριστή Νικόδημος Αγιορείτης αναφέρει τα ακόλουθα στον βίο του (1 Οκτωβρίου):
📜 «(Εις τον Nαόν) διατρίβων ο Όσιος, έλαβε το χάρισμα, του να συντάξη και να μελουργήση τα του χρόνου όλου Kοντάκια.
Dec 1, 2023 • 42 tweets • 6 min read
1/ 🟡🌾Ονόματα από το α΄ δεκαήμερο του Δεκεμβρίου ~
📌 από το "Λεξικό Κυρίων Ονομάτων", Γ. Μπαμπινιώτη
☛
______________________
🟥 ΑΡΕΤΗ (1 /12) ~ lexicon.gr/fyllo-k-onomat… 2/ Το κύριο όνοµα Ἀρετή είναι ελληνιστικό, αλλά πρωτοαπαντά σε θρακική επιγραφή τού 414 π.Χ. ως [Ἀ]ρέτε. Προέρχεται από το ουσιαστικό ἀρετή, ανήκει δηλαδή στα ονόµατα που δηλώνουν κάποια θετική ιδιότητα.
➞ Η λέξη ἀρετή ήταν πολύσηµος όρος τής αρχαιότητας.
Nov 8, 2023 • 9 tweets • 2 min read
1/ 🍂 ά γ γ ε λ ο ς ~
✦ Η ΛΕΞΗ είναι πανάρχαια, πιθανότατα ήδη της μυκηναϊκής Ελληνικής (απαντά ως a-ke-ro στις πινακίδες της Γραμμικής Β΄). 2/ Aν και θεωρήθηκε παλαιότερα συγγενής προς το σανσκριτικό (αρχ, ινδικό) "ángiras" «αγγελιαφόρος, όνομα μυθικών όντων» και προς την ινδουιστική αντίληψη περί αγγέλων, όμως η απουσία αγγέλων στην αρχ. ελληνική θρησκεία αποκλείει πλέον αυτή την εκδοχή.
Nov 1, 2023 • 22 tweets • 4 min read
1/ 📖🌾 Π ό σ ε ς είναι οι λέξεις της Νέας Ελληνικής; ~
ΣΤΟ δύσκολο αυτό αλλά και πολύ ενδιαφέρον ερώτημα θα επιχειρήσουμε μια όσο μπορούμε πιο εμπεριστατωμένη προσέγγιση (που και πάλι μόνο ακροθιγώς αγγίζει το θέμα). 2/ Υπάρχουν 2 τρόποι να ρωτήσει (άρα και να απαντήσει) κάποιος στο παραπάνω ερώτημα : ο γενικός και ο ειδικός.
_____
🅰️ ➤ Ο ΓΕΝΙΚΟΣ τρόπος αναφέρεται στις λέξεις του "κοινού λεξιλογίου" , αυτού δηλαδή που μπορεί να περιέχεται σε ένα ΓΕΝΙΚΟ λεξικό της Ελληνικής.
Oct 27, 2023 • 7 tweets • 2 min read
1/ 🍂 η μόρα και ο βραχνάς ~
Ο ύπνος ως μεταίχμιο ανάμεσα στην αισθητή και τη μη αισθητή ζωή πάντα ήταν ένα πεδίο φόβου για τη λαϊκή αντίληψη. Δύο λαϊκές λέξεις συνδέονται με τον φόβο του ύπνου: η "μόρα" και ο "βραχνάς".
▪️ Ο “βραχνάς” (που σήμερα, με εντελώς αποφορτισμένη σημ. 2/ χρησιμοποιείται ως συνώνυμο του «μπελά») παλιά ήταν κάτι τρομαχτικό: ο νυχτερινός εφιάλτης που, κατά τη λαϊκή παράδοση, προκαλείται από δαιμονικό που κάθεται πάνω στο στήθος τού κοιμισμένου κατά τη διάρκεια τού ύπνου!
Το δείχνει η ετυμολογία: < *βαρχνάς (αντιμετάθεση) < μεσν.
Oct 20, 2023 • 11 tweets • 2 min read
1/ 📕✍️ Αντικείμενα που πήραν το όνομά τους από τοπωνύμια ~
ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ η μετωνυμική λειτουργία, σύμφωνα με την οποία ορισμένα κύρια ονόματα μετατρέπονται σε κοινά. 2/ Συχνός τρόπος μετωνυμίας είναι η μετατροπή ονομάτων περιοχών όπου παράγεται κάποιο προϊόν σε ονόματα των ίδιων των προϊόντων.
▶ ΜΕΡΙΚΕΣ ενδιαφέρουσες λέξεις που προήλθαν από τοπωνύμια έχουν την αφετηρία τους στα αρχαία χρόνια.
Oct 19, 2023 • 15 tweets • 3 min read
1/ 📕✍️Ονόματα που προέκυψαν από αναβιβασμό τού τόνου~
▪️ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (αλλά και σε μικρότερο βαθμό στα μετέπειτα χρόνια) ήταν σύνηθες σε κύρια ονόματα που προέρχονται από οξύτονα ουσιαστικά ή επίθετα να ανεβαίνει ο τόνος, ίσως για λόγους προφύλαξης 2/ (δηλαδή για να γίνεται διάκριση τού κύριου ονόματος από το αντίστοιχο ουσιαστικό ή επίθετο). Ο αναβιβασμός είναι αρχαιότατο φαινόμενο (μαρτυρείται ήδη στη μυκηναϊκή Ελληνική, π.χ. Ξάνθος). Με τον τρόπο αυτόν έχει σχηματιστεί πλήθος ονομάτων.
Oct 19, 2023 • 8 tweets • 2 min read
1/ 🌾 Η επιρροή της Γαλλικής στην Ελληνική τον 19ο αιώνα ~
ΗΤΑΝ μεγάλη η επίδραση της Γαλλικής γλώσσας στην Ελληνική τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου. 2/ Τον μεν 19ο κυρίως μέσω των γαλλομαθών λογίων, που αναζητούσαν τρόπους «καθαρμού» και εμπλουτισμού της Ελληνικής, τον 20ο αιώνα κυρίως ως κοινωνιο-γλωσσική τάση.
Oct 18, 2023 • 28 tweets • 4 min read
1/ 🍂🌾 «Λουκᾶς ὁ ἰατρὸς» & τα Ελληνικά της Καινής Διαθήκης ~
ΑΠΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗ και αφηγηματική άποψη το ευαγγέλιο του Λουκά θεωρείται το ωραιότερο βιβλίο της Καινής Διαθήκης: είναι γραμμένο σε άψογη Ελληνική, την ελληνιστική Κοινή της εποχής 2/ -αλλά λογιότερης εκδοχής από αυτή των άλλων ευαγγελιστών (όπως φαίνεται από πλήθος λέξεων του Μάρκου, στον οποίο στηρίζεται, τις οποίες όμως διορθώνει προς το «αττικότερο», π.χ. «κλίνη» αντί «κράββατος», «κονιορτός» αντί «χους», «εκατοντάρχης» αντί «κεντυρίων» κ.λπ.).
ΣΤΟ ωραίο νησί των Κυθήρων υπάρχει ένας τόπος που ονομάζεται Μυρτίδια», επειδή ήταν κάποτε γεμάτος μυρτιές. Εκεί, τον 13ο αι. 2/ -δεν γνωρίζουμε ποια χρονιά- στις 24 Σεπτεμβρίου (σαν σήμερα) ένας βοσκός βρήκε μια εικόνα της Παναγίας και έτσι ο τόπος ονομάστηκε «Παναγία των Μυρτιδίων» (και λαϊκά, «Μυρτιδιώτισσα»). Αργότερα χτίστηκε εκεί μοναστήρι που σήμερα γιορτάζει με πολλή λαμπρότητα.
Sep 6, 2023 • 15 tweets • 3 min read
1/ ✍️ ΣΤΗΝ ερώτηση της προηγούμενης ανάρτησης θέσαμε με παιγνιώδη τρόπο ένα θέμα για προβληματισμό: πόσο πραγματικά απρόβλεπτη είναι η τύχη των δάνειων λέξεων, η οποία καθορίζει με τη σειρά της και τη φυσιογνωμία της γλώσσας.
2/ Οι λέξεις που παραθέσαμε εκεί (μαζί με πάρα πολλές άλλες που είναι επίσης εν χρήσει σήμερα) θεωρούνταν ξενόφερτες, κακόηχες και αποβλητέες για τους λογίους του 19ου αιώνα (οι οποίοι σημειωτέον συνέβαλαν καθοριστικά στη σημερινή λεξιλογική μορφή της Ελληνικής).
Sep 1, 2023 • 14 tweets • 3 min read
1/ 🌿🌾 Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο ς ~
🔶 ΤΟ ΟΝΟΜΑ αυτού του μήνα ανάγεται στον λατινικό μήνα " September, -bris " δηλαδή «έβδομος (μήνας)», επειδή ήταν 7ος στο αρχ. ρωμαϊκό ημερολόγιο, όσο αυτό κανονικά ξεκινούσε με τον Μάρτιο. 2/ Όταν όμως εισήχθη στη Ρώμη το ιουλιανό ημερολόγιο, ορίστηκε ως αρχή τού έτους ο μήνας Ιανουάριος και ο Σεπτέμβριος έγινε ο 9ος μήνας (αλλά διατήρησε την ονομασία του «έβδομος»).
Aug 1, 2023 • 4 tweets • 1 min read
1/ 🌿🌾 Αύγουστος ~
◆ Το όνομα του 8ου μήνα του έτους προήλθε από το λατινικό Augustus «σεβαστός» (η αρχική σημασία: «ευνοημένος από τους οιωνούς» < augur «οιωνοσκόπος»).
Είναι τίτλος που δόθηκε το 27 π.X. στον Pωμαίο αυτοκράτορα Oκταβιανό, όταν έγινε μονοκράτορας. 2/ ◆ Ο μήνας αυτός αρχικά ονομαζόταν Sextilis «έκτος» (αφού το ρωμαϊκό ημερολόγιο ξεκινούσε από τον Μάρτιο). Eπειδή όμως κατά τη διάρκεια αυτού τού μηνός ο Oκταβιανός αναγορεύθηκε ύπατος και σημείωσε εξαιρετικές στρατιωτικές επιτυχίες,
Jul 20, 2023 • 18 tweets • 3 min read
1/ 📕✍️ "Ηλίας": εβραϊκά θεοφορικά ονόματα ~
ΣΤΟΝ ΙΟΥΔΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ τής Βίβλου η ιστορία γίνεται αντιληπτή ως αποτέλεσμα ορισμένης σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό (τον Θεό τής Π.Δ.). 2/ Σε αυτό το πλαίσιο τα θεοφορικά ονόματα (δηλαδή ονόματα που περιέχουν με κάποιον τρόπο το όνομα τού Θεού) έχουν δικαιολογημένα πολύ μεγάλη συχνότητα εμφάνισης.
Jul 20, 2023 • 5 tweets • 1 min read
1/ 🌾 " καψάκης ὕδατος και ἐγκρυφίας ὀλυρίτης" ~
ΣΤΗΝ ιστορία του προφήτη Ηλία (Π. Διαθήκη, Γ Βασ. 19,5-6) διαβάζουμε ότι, όταν έπεσε και αποκοιμήθηκε κάτω από ένα δέντρο, πεινασμένος και εξουθενωμένος από τους διωγμούς, τον ξύπνησε μια ουράνια φωνή, που έλεγε:
2/ ❝ ἀνάστηθι καὶ φάγε❞
1/ 🌿 Πέτρος, Παύλος & ελληνικά ονόματα στα χρόνια της Κ. Διαθήκης ~
~ ~ ~
ΦΙΛΙΠΠΟΣ, ΑΝΔΡΕΑΣ, ΠΕΤΡΟΣ: δεν θυμίζουν σε τίποτα εβραϊκά ονόματα. Την εποχή της Καινής Διαθήκης, αν και οι Εβραίοι στην Ιουδαία μιλούσαν Αραμαϊκά, 2/ ωστόσο η κοινώς ομιλούμενη γλώσσα του ευρύτερου κόσμου στον οποίο ζούσαν (και σίγουρα η γλώσσα με το μεγαλύτερο κύρος) ήταν η Ελληνική.
Γι' αυτό πολλοί Εβραίοι είτε (σπανιότερα) υιοθετούσαν ελληνικά ονόματα (πχ.
Mar 27, 2023 • 7 tweets • 2 min read
1/ 🌿📙 οµιλία – λόγος – γλώσσα ~
ΗΔΗ στο ξεκίνηµα τής σύγχρονης επιστήµης τής γλωσσολογίας (αρχές 20ού αι.) έγινε από τον ιδρυτή τής νεότερης γλωσσολογίας, τον Eλβετό καθηγητή Ferdinand de Saussure (1857-1913), η θεµελιώδης έκτοτε διάκριση τής γλώσσας σε ΛΟΓΟ και ΟΜΙΛΙΑ. 2/ 🔸 O Saussure δίδαξε ότι ο όρος ΓΛΩΣΣΑ (γαλλ. " langage") είναι πολύ γενικός, γι’ αυτό χρειάζεται να εξειδικεύεται σε δύο μορφές: α) τη γνώση που έχουµε για τη µητρική µας γλώσσα (τη γνώση ενός συστήµατος από στοιχεία και κανόνες) και
Mar 25, 2023 • 5 tweets • 2 min read
1/ 🌿 «Ὦ, μέγα δυναμένων ρημάτων!»
ΠΟΣΗ δύναμη έχουν τα "ρήματα", δηλαδή οι λέξεις;
Πολύ μεγάλη! «Ῥήματα ὀλίγα» εκχέουν «σωρόν ἀγαθῶν»· αρκεί να εκφράζουν «θησαυρόν καρδίας». Και όσο πιο μεγάλος ο θησαυρός, τόσο πιο πολλά τα αγαθά.
2/ Αυτά λέει ο Νικόλαος Καβάσιλας, λόγιος και άγιος της εκκλησίας (14ος αι.), σχολιάζοντας στην ομιλία του «Εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν» τον λόγο «Ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατὰ τὸ ρῆμα σου» που είπε η Θεοτόκος στον άγγελο αποδεχόμενη το μήνυμα του ευαγγελισμού.