Ciekawy wykład prof. Wojciecha Chudziaka z UMK o wykopaliskach na Górze św. Wawrzyńca w Kałdusie, czyli przedlokacyjnym Chełmnie, głównym piastowskim ośrodku ziemi chełmińskiej.

"Centrum osadnicze in Culmine nad Wisłą. Na rubieżach pierwszego państwa Piastów". Stare Chełmno było ważnym ośrodkiem już w czasach plemiennych. Leżało w pradolinie dolnej Wisły, na szlakach handlowych. Około 970 roku (jak wskazują monety) Mieszko I przyłączył Chełmno i ziemię chełmińską do swojej domeny. Granicą państwa piastowskiego z Prusami była rzeka Osa.

Czy nosił Bolesław Chrobry wąsy lub brodę? A jego ojciec? Czy w ogóle można powiedzieć cokolwiek o zwyczajach Piastów, jeśli chodzi o noszenie zarostu?

Z tym ciekawym zagadnieniem zmierzył się ongiś Wojciech Kętrzyński. Ten wybitny historyk doszedł do zaskakujących wniosków. 🧵

https://twitter.com/maciej_kunigas/status/1907307385372209154

Na podstawie kronik oraz zachowanych wizerunków na pieczęciach, monetach i innych zabytkach (ryc.) Kętrzyński postawił tezę, że zwyczajem wyróżniającym Piastów był brak zarostu.

W odróżnieniu od władców niemieckich czy ruskich polscy władcy nie nosili brody. Nie nosili też wąsów. Zwyczaj golenia zarostu, według historyka, obejmował całą linię królewską i aż do końca XIII wieku był powszechny w całej rodzimej dynastii. Dopiero w XIV wieku, pod wpływem czeskim i niemieckim, w niektórych liniach zaczęto wyłamywać się z tego zwyczaju, lecz zachował się do końca choćby u książąt wielkopolskich czy mazowieckich.

Rodzi się jednak kilka pytań. Przecież znany jest wszystkim książę Henryk Brodaty! A co z wizerunkiem Mieszka II z księgi Matyldy? Co z wawelskimi sarkofagami dwóch ostatnich koronowanych Piastów?

Równo 1025 lat temu, 7 marca 1000 roku, cesarz rzymski Otton III przybył do Gniezna na spotkanie z Bolesławem Chrobrym. 🧵

Zjazd gnieźnieński, inaczej synod gnieźnieński, jest uważany za najważniejsze wydarzenie we wczesnej historii Polski, choć jego rzeczywiste znaczenie pozostaje wciąż zagadką.

Wizyta młodego cesarza u swego słowiańskiego wasala miała przede wszystkim charakter religijny. Otton III dążył do uzdrowienia chrześcijaństwa, którego czuł się faktyczną głową. W tym celu propagował kult dawnych męczenników, np. żyjącego w V wieku św. Paulina z Noli, któremu ufundował kościół na Wyspie Tybryjskiej w Rzymie. Według niektórych działania te wynikały z przekonania o zbliżającym się końcu świata.

W tym czasie Otton dowiedział się o śmierci w Prusach swojego współpracownika, biskupa praskiego Adalberta (czyli Wojciecha Sławnikowica). Poruszony tym współczesnym aktem męczeństwa postanowił poświęcić Wojciechowi budowany kościół w Rzymie i w ogóle uczynić jego kult spoiwem swojej ideologii cesarstwa uniwersalistycznego. Źródła podają, że Otton udał się do Gniezna, by "modlić się" przy ciele Wojciecha. Znajdowało się ono tam, ponieważ wykupił je od Prusów książę Bolesław Chrobry. Wcześniej Wojciech nie miał nic wspólnego z Gnieznem.

Wydaje się jednak, że cesarz od początku chciał zabrać całość ciała, by zarządzać dystrybucją relikwii, więc i kultem świętego. Ostatecznie wywiózł ze sobą tylko ramię Wojciecha, którego fragmenty trafiły do Akwizgranu i do Rzymu na Wyspę Tybryjską oraz prawdopodobnie do Ostrzyhomia na Węgrzech. Reszta szczątków została Gnieźnie, aż do niesławnego najazdu Brzetysława, gdy zabrano je do Pragi (1038).

Nie należy zapominać, jak poważnie traktowano wówczas znaczenie relikwii.

Praktyczny wyrazem synodu w Gnieźnie był nowy podział kościelny. Istnieją spory wśród historyków o początki polskiej administracji kościelnej. Wydaje się jednak pewne, że od chrztu w 966 roku Polska podlegała arcybiskupstwu w Magdeburgu, które Otton I ustanowił dla nowo podbitych ziem słowiańskich.

Metropolii magdeburskiej podlegało zapewne pierwsze polskie biskupstwo w Poznaniu ustanowione już w 968 roku (jego "misyjny" charakter to raczej wymysł historyków). Pamiętajmy, że chrześcijaństwo było wówczas niedłącznym elementem polityki. Kościelna zależność Poznania (stolicy Polski?) od Magdeburga wynikała z wasalnej pozycji polskiego księcia, który płacił Niemcom trybut "aż po rzekę Wartę".

Otton III dokonywał rewolucji. Chrobrego czynił właśnie jednym z filarów swojego cesarstwa. Nie mógł jednak od tak stanąć przeciw interesom Magdeburga. Biskupi byli wówczas ważnymi feudałami. Dzięki nadaniom dzierżyli dużą władzę. Jeszcze za Henryka III biskupi w Niemczech wystawiali na wojnę tyle samo chorągwi, co pozostali świeccy możnowładcy.

Zamiast więc wyłączyć Poznań spod władzy Magdeburga, Otton ustanowił dla państwa Piastów nowe arcybiskupstwo w Gnieźnie. Była to decyzja historyczna. Wystarczy wspomnieć, że Praga uzyskała niezależność kościelną od Moguncji dopiero 344 lata później.

Oczywiście spory z Magdeburgiem trwały jeszcze długo, ale decyzja z 1000 roku na stałe wyniosła pozycję Gniezna i stanowiła fundament przyszłej niezależności Polski. Dodatkowo ustanowiono podlegające mu nowe biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu, co spajało państwo Bolesława.

4 marca (21 lutego st. stylu) 1852 w Moskwie zmarł Mikołaj Gogol. Bez wątpienia geniusz. Autor "Rewizora" i "Martwych dusz". Miał zaledwie 42 lata. 🧵

No właśnie, ale czy Nikołaj Gogol? Pisał po rosyjsku i takim nazwiskiem podpisywał swoje najsłynniejsze dzieła. A może Mykoła Hohol? Wszak był Ukraińcem, a nie mówimy Bułgakow, tylko Bułhakow.

W rzeczywistości urodził się i dorastał jako Nikołaj Wasiljewicz Janowski. Do 12 roku życia nie nosił innego nazwiska.

Rodzinny chutor jego ojca na Połtawszczyźnie nazwał się po prostu Janowszczyzna (dziś Gogolewo). Ojciec Wasyl Janowski zresztą się wykształcił i awansował społecznie, przeniósł do niedalekich Soroczyńc (w czasach Rzplitej Krasnopol) i jako pierwszy z rodu zajął się literaturą i teatrem. Pisał i wystawiał w domu sztuki po ukraińsku i rosyjsku.

Matka Maria pochodziła z rodziny Kosiarowskich-Szczerbaków, zamożnych wojskowych kręgów Lewobrzeżnej Ukrainy. Wychowywała się u wujostwa Troszczyńskich. Ciotka Olga była podobno nawet wnuczką Stanisława Augusta Poniatowskiego, a wuj został generałem i później utrzymywał młodego Mikołaja. Skąd jednak ten Gogol/Hohol?

Dziadek pisarza Atanazy (Opanas) Janowski pochodził z rodziny prawosławnych księży, ale sam został żołnierzem, kozakiem. Jako pisarz pułkowy zrobił na tyle karierę, że skoligacil się przez ożenek (😉) z Łyzohubami, zacnym rodem Hetmańszczyzny. Jego żona była praprawnuczką Doroszenki i prawnuczką Skoropadskiego.

W 1792 Atanazy dostał od imperatorowej patent szlachecki i mógł dodać do swojego plebejskiego nazwiska szlachecki człon Hohol (ros. Gogol) stając się protoplastą rodu Hohol-Janowskich. Jednak każdorazowo Janowscy musieli potwierdzać szlachectwo (dworianstwo) i prawo do noszenia drugiego nazwiska Hohol. Przyszły pisarz, urodzony w 1809, otrzymał to prawo dopiero w 1821 roku, więc w wieku 12 lat.

Skąd się wziął jednak u Janowskich ten Hohol?

"Hohol" to po rusku (ukraińsku, rosyjsku) po prostu gągoł, taki ptak wodny podobny do kaczki (📸).

Hoholowie (Hohołowie) byli starym uszlachconym rodem bojarskim z Rusi Koronnej. Ich siedziby znajdujemy na Wołyniu, Podolu, Rusi Halickiej. Otrzymali herb Jastrzębiec, prawdopodobnie przy unii horodelskiej.

Ważnym przedstawicielem rodu był biskup pińsko-turowski Jonasz Hohoł-Boguszewicz, zwolennik unii brzeskiej z czasów Zygmunta III Wazy.

Jednak w rodzinie Mikołaja Gogola najbardziej pamiętano sławnego pułkownika kozackiego Ostapa (Eustachego) Hohola, którego Jan III Sobieski uczynił nawet hetmanem Prawobrzeżnej Ukrainy (🖼).

Taki to kozak był idealnym protoplastą dla karierowicza Atanazego Janowskiego, który w dokumentach podawał o swoich przodkach, że "byli nazwiska Hohol, z polskiej narodowości [czytaj: szlachty]". Choć zapewne chodziło mu o przodków jego matki (może nawet żony). A pochodzenia od Ostapa dowodziła jedynie rodzinna legenda.

Grochów 1831. Zacięty bój o Olszynkę. Prawdopodobnie największa bitwa wojska polskiego w całych jego dziejach aż do 1920 roku.

Niemal 40 tysięcy żołnierzy polskich starło się na przedpolach Pragi z 60-tysięczną armią rosyjską. Dlaczego ta bitwa miała aż takie znaczenie? 🧵 Spójrzmy na mapę topograficzną z epoki. Na wschód od Pragi (od 1794 część Warszawy) rozciąga się w promieniu 7-9 km równina praska. Od wschodu zamykają ją piaszczyste wzgórza, za którymi rozciągają się już lasy, resztki puszczy. W lasach tych stanęli Rosjanie Dybicza.

#TegoDnia 18 października 1166 w wyprawie do Prus zginął Henryk Sandomierski, książę dzielnicowy, znany jako "polski krzyżowiec". 🧵

Henryk był najmłodszym – nie licząc pogrobowca Kazimierza – synem Bolesława Krzywoustego i Salomei z Bergu. W chwili śmierci ojca miał około 8 lat. W testamencie Krzywousty zapisał mu dzielnicę sandomierska, czyli wschodnią Małopolskę.

Razem z innymi juniorami uczestniczył w walkach i wypędzeniu przyrodniego brata Władysława Wygnańca i poparł zwierzchnią władzę Bolesława Kędzierzawego.

Nigdy się nie ożenił i nie miał dzieci. Ale jego 36-letnie życie było ciekawe i pozostawiło znamienny ślad w historii. W tym czasie w Europie działy się rzeczy ważne. W 1146 z inicjatywy wpływowego cysterskiego mnicha Bernarda z Clairvaux rozpoczęto przygotowania do drugiej wyprawy krzyżowej.

Wybrany rok wcześniej papież Eugeniusz III – również cysters – ogłosił bullę, w której obiecywał odpuszczenie grzechów tym, którzy wezmą udziął w krucjacie i udadzą się do Lewantu. Poza wymiarem metafizycznym odpust miał aspekt praktyczny – zwalniał z uciążliwych kar kościelnych.

Zainteresowanie wyprawą było duże. Jednak feudałowie ze środkowej Europy usprawiedliwiali się, że nie mogą wyjeżdżać na długo, bo zagraża im ciągłe niebezpieczeństwo ze strony pogan żyjących nad Bałtykiem.

Pas niedostępnych pojezierzy nadbałtyckich, od Łaby po Zatokę Fińską, zamieszkiwały wówczas ludy, które długo opierały się podbojom i chrystianizacji – Słowianie połabscy, czyli Wendowie (Obodryci, Wieleci), Pomorzanie a dalej Prusowie, Kurowie, Litwini, Liwowie i Estończycy.

Władcy z Niemiec, Danii i Polski przekonywali, że problem "niewiernych" z północy jest tak samo ważny dla chrześcijaństwa, jak problem "Saracenów".

2 października 1078 roku pod Czernihowem w bitwie z rywalami zginął wielki książę kijowski Izjasław I Jarosławowicz.

Izjasław był pierwszym zwierzchnim władcą Rusi w czasie rozbicia dzielnicowego, które nastąpiło po śmierci jego ojca Jarosława Mądrego (1054).

Jego życie i burzliwe panowanie było ściśle związane z Polską.

Około 1043 Izjasław, wówczas 19-letni książę turowski, został ożeniony z Gertrudą, córką Mieszka II i Rychezy, siostrą panującego w Polsce Kazimierza Odnowiciela.

Małżeństwo to miało to umocnić sojusz Krakowa z Kijowem. Sam Kazimierz nieco wcześniej ożenił się z siostrą Jarosława Mądrego, Marią Dobroniegą, z którą miał syna Bolesława (Śmiałego vel Szczodrego, późniejszego króla).

Warto wspomnieć, że Gertruda (zwana na Rusi Eleną lub Olisawą) jest pierwszym znanym z imienia pisarzem polskim. Zachował się napisany przez nią prozą poetycką po łacinie modlitewnik z osobistymi notatkami. W 1054 Izjasław (nosił też imię Dymitr), panujący już w Turowie i Nowogrodzie Wielkim, odziedziczył po ojcu władzę w stołecznym Kijowie. Jednak aby zdominować innych Rurykowiczów, musiał zawrzeć sojusz z młodszymi braćmi, Światosławem czernihowskim i Wsiewołodem perejasławskim.

Triumwirat Jarosławowiczów rządził Rusią do 1068, gdy Izjasław poniósł klęskę w bitwie z Połowcami nad Ałtą. W Kijowie wybuchła wówczas rewolta i książę musiał uciekać do Polski, kraju swojej żony, w którym rządził już Bolesław Śmiały.

Wiosną 1069 z Krakowa wyruszyła na Kijów wyprawa wojskowa Bolesława, która stłumiła powstanie i przywróciła na tron Izjasława. Młodsi bracia wobec polskiej interwencji poddali się mu bez walki.

#TegoDnia w nocy z 27 na 28 września 1066 roku kilkaset okrętów z kilkunastoma tysiącami zbrojnych pod wodzą księcia Normandii Wilhelma Bękarta (fr. Guillaume le Bâtard) podniosło kotwice w zatoce Calvados i przepłynęło przez Kanał La Manche, by nazajutrz wylądować w zatoce Pevensey na południowym wybrzeżu Anglii.

W ten sposób rozpoczął się ostatni, zakończony sukcesem podbój Brytanii.

Przyczyną najazdu normańskiego był konflikt o sukcesję w Anglii po śmierci króla Edwarda Wyznawcy z anglosaskiej dynastii z Wesseksu. Edward wcześniej wyznaczył Wilhelma swoim następcą, ale władzę po jego śmierci (styczeń 1066) objął jego szwagier Harold II Godwinson, potomek Kanuta Wielkiego. Flota Wilhelma z wojskami normandzkimi, francuskimi, flamandzkimi i bretońskimi zebrała się do inwazji już w lipcu, lecz czekała długi czas na sprzyjające wiatry. Tymczasem Anglosasi na początku września rozeszli się do domów, stwierdzając, że najazdu nie będzie.

28 września Normanowie dotarli do wybrzeży Anglii tracąc tylko dwa okręty. Bagnista zatoka Pevensey nie sprzyjała jednak atakom na ląd, stąd przenieśli się pod Hastings, gdzie 14 października starli się w bitwie z Anglosasami.

25 grudnia roku Wilhelm został koronowany w Winchesterze na pierwszego króla Anglii z dynastii normandzkiej. Zyskał przydomek Zdobywca (ang. William the Conqueror, fr. Guillaume le Conquérant).

Podbój Anglii zakończył się zwycięstwem Normanów w 1075 roku. Był decydujacy dla dalszej historii Anglii, jego kultury i języka.

20 września 1527 w podkrakowskich Niepołomicach miało miejsce pamiętne polowanie, w którym uczestniczył król Zygmunt Stary wraz ze swoim dworem. 🧵

Miała to być z założenia raczej przyjemna rozrywka. Kronikarz Marcin Bielski określił je wręcz mianem "krotochwili". Jak na królewskie łowy przystało, przygotowano psy i setki chłopów do nagonki, a wesoły orszak dworzan dotarł do Puszczy Niepołomickiej.

Atrakcją eventu miał być specjalnie przywieziony z Litwy w skrzyni spory niedźwiedź, którego na tę okazję planowano wypuścić, by urządzić inscenizowane polowanie w nadwiślańskim lesie. O tym, że spodziewano się raczej lekkiej rozrywki świadczy obecność na polowaniu królowej Bony, która była wówczas w zaawansowanej ciąży.

Bona bezgranicznie uwielbiała łowy, zwłaszcza na jelenie. Była wówczas młodą, pełną życia kobietą. Miała 33 lata. W ciągu 9 lat małżeństwa urodziła królowi pięcioro dzieci, w tym jednego męskiego następcę tronu.

Wszyscy zastanawiali się, czy może tym razem urodzi się kolejny chłopiec, a Bona stanie się, niczym jej teściowa, "matką królów", przyczyniając się do wzrostu potęgi Jagiellonów.

Okoliczności międzynarodowe sprzyjały odprężeniu. Co prawda rok wcześniej pod Mohaczem zginął węgierski Ludwik Jagiellończyk, ale bezpośrednia sytuacja Korony i Litwy wydawała się korzystna.

Oto dwa lata wcześniej hołdem lennika zakończyła się wojna z Prusami, a rok wcześniej szczęśliwym zbiegiem okoliczności do Korony przyłączono Mazowsze. Również na zachodzie i południu panował spokój. Jedynie wojna z Moskwą była nierozstrzygnięta, ale wciąż przecież trwał rozejm.

Dokładnie 1000 lat temu, 4 września 1024 roku, możni niemieccy zgromadzeni w miejscowości Kamba nad Renem jednomyślnie wybrali na króla Niemiec Konrada II, pierwszego władcę z dynastii salickiej.

Wybór miał miejsce zaledwie 6 tygodni po śmierci cesarza Henryka II i był sporym zaskoczeniem. Konrad Salicki był bowiem co prawda praprawnukiem Ottona Wielkiego i wnukiem księcia Karyntii, ale sam nie posiadał ani tytułu książęcego, prawdopodobnie też hrabiowskiego, ani nie miał znaczniejszych posiadłości.

Elekcja jednak została zatwierdzona przez królową-wdowę i Konrad został koronowany 8 września w Moguncji. W 1026 został królem Włoch, a w 1027 cesarzem rzymskim. Żył i panował do 1039.

Z punktu widzenia Rzeszy okazał się skutecznym władcą. Skonsolidował jej księstwa i przyłączył do niej Burgundię. Zabezpieczył też granice na północy i wschodzie, co było korzystne dla Niemiec, ale już niekoniecznie dla Polski.

Śmierć Henryka II musiała skłonić Bolesława Chrobrego i jego współregenta Mieszka II Lamberta do działania, skoro tuż po wyborze Konrada obaj władcy polscy koronowali się na królów.

Mieszko II, który był naprawdę silnym i znaczącym władcą (zob. mapki z poprzedniego wątku) postanowił związać się z antysalicką opozycją w Rzeszy. W 1028 najechał i złupił Saksonię, co mialo być skoordynowane z nieudanym buntem opozycji.

Rozpoczęła się wojna Mieszka z Konradem. Cesarz w odwecie najechał Łużyce. Mieszko zawiązał sojusz z Węgrami, na co odpowiedzią był sojusz Konrada z Rusią Kijowską i atak na Polskę z dwóch stron w 1031. Niemcy odebrali Milsko i Łużyce, Rusini zabrali ponownie Grody Czerwieńskie, a Czesi wykorzystali sytuację i zagarnęli Morawy.

W rezultacie Mieszko II stracił władzę na rzecz Bezpryma i czasowo wyjechał z kraju. Polska znów stała się księstwem.

W 1032 na zjeździe w Merseburgu państwo zostało podzielone na trzy dzielnice (na krótko), a sam Mieszko II podporządkował się cesarzowi.

Następny władca Polski, książę Kazimierz Odnowiciel, choć opanował chaos w państwie, nie odważył się już koronować. Zobacz też:

https://x.com/maciej_kunigas/status/1812113035240075623

Jak wyglądały granice Polski za Bolesława Chrobrego? Wydawać by się mogło, że nic prostszego niż zajrzeć do atlasu i sprawdzić na mapce. 🧵

Nic bardziej mylnego. Okazuje się, że poglądy historyków na ten temat się zmieniały, toczono do dziś nie rozstrzygnięte spory, a mapki dziwnym trafem uwzględniały aktualną poprawność polityczną.

O ile nie ma większych wątpliwości, dzięki Thietmarowi, co do zasięgu władzy Mieszka czy Chrobrego na zachodzie, to spory dotyczą okresu i obszaru przynależności do Polski takich ziem, jak:
‐ Pomorze Odrzańskie
- Morawy
- Słowaczyzna
- Grody Czerwieńskie.

Każdy z tych terytoriów wymaga oddzielnego omówienia, Tymczasem krótki przegląd mapek. Zwróćcie Państwo uwagę na wymienione obszary. 👇

Ryc. jedna z XIX-wiecznych mapek Polski w czasach Chrobrego. Zacznijmy od mapki niemieckiej, bo ta historiografia miała wówczas duży wpływ na naszą.

To mapa Gustava Droysena z "Allgemeiner historischer Handatlas" z 1868 roku. Jak widać, kwestie sporne pozostawił on otwarte, dosłownie i w przenośni.

Morawy należą do Polski do 1029, ale przynależność Słowaczyzny (Górnych Węgier) jest już sporna.

"Kiedy Starodub z gruntu wysadzony,
Pod miecz okrutny lud wydał zwierzony"
– pisał Jan Kochanowski (Pieśń XIII) o pamiętnym zdobyciu przez wojska polsko-litewskie twierdzy Starodub dnia 29 sierpnia 1535 roku. 🧵

Celem trwającej od 1534 roku wojny z Moskwą było odzyskanie Smoleńska i Siewierszczyzny, czyli ziemi straconej przez Litwę za Aleksandra Jagiellończyka.

Mimo kryzysu władzy w Moskwie po śmierci Wasyla III (rządy regentki w imieniu nieletniego Iwana i opozycja bojarów) wojska Zygmunta Starego napotkały silnie umocnione i dobrze przygotowane do obrony twierdze i miasta. Strategiczną twierdzą ziemi siewierskiej był Starodub, którego nie udało się zdobyć Litwinom podczas kampanii 1534 roku, podobnie jak Czernihowa i Smoleńska. Co więcej, zimą Rosjanie podeszli pod Wilno i Nowogródek.

Latem 1535 roku Litwini więc powrócili wsparani przez wojska polskie. Na ich czele stał sławny hetman wielki koronny Jan Amor Tarnowski, zwycięzca spod Obertyna. Wojskom litewskim przewodził hetman Jerzy Radziwiłł "Herkules".

Hetmani postanowili nie zdobywać tymczasowo Smoleńska, ale przejść Dniepr na południu i uderzyć na Siewierszczyznę. Zdobyli Homel i podeszli pod Starodub.

W tym samym czasie Tatarzy krymscy, sojusznicy Litwy, zaatakowali od południa ziemię riazańską, co uniemożliwiło Moskalom wysłanie odsieczy dla Staroduba.

Wczoraj wspominałem rocznicę śmierci czeskiego króla w bitwie pod Suchymi Krutami. Ale 26 sierpnia to także rocznica innej ważnej bitwy Średniowiecza, w której poległ król Czech z dużymi aspiracjami do Polski.

26 sierpnia 1346 pod Crécy w północnej Francji wojska angielskie rozgromiły czterokrotnie liczniejszą armię francuską. Było to pierwsze z trzech wielkich zwycięstw angielskich w wojnie stuletniej.

Wojna dotyczyła sukcesji francuskiej. Edward III przeprawił się do Francji na czele armii liczącej zaledwie 8 do 15 tysięcy. Jednak większość z żołnierzy (5-10 tys.) stanowili doborowi angielscy łucznicy. Anglicy mieli też nowość tamtych czasów, trzy armaty.

Przeciwko nim Filip VI zgromadził aż 30-40 tysięcy. W armii było 2-6 tysięcy kuszników genueńskich oraz kilkanaście tysięcy jazdy francuskiej.

Bitwa pokazała przewagę długich angielskich łuków nad archaicznymi kuszami. Jazda francuska nie była w stanie przełamać szyków angielskich i nie współpracowała z piechotą. Anglicy natomiast byli zintegrowani i zmotywowani.

Straty angielskie były minimalne, a zwycięstwo Edwarda III przyczyniło się do jego dalszych postępów we Francji.

W bitwie poległ król czeski Jan Luksemburski, który walczył po stronie Francji.

Jan od roku 1310 był królem Czech, a oprócz tego jego zwierzchnictwu podlegały Śląsk, Mazowsze, północne Włochy i oczywiście Luksemburg. Do roku 1335 był także tytularnym królem Polski jako dziedzic po Wacławie II. Zrzekł się tego tytułu na rzecz Kazimierza Wielkiego za dużą opłatą.

W chwili śmierci Luksemburczyk miał 50 lat i był ślepy. Walczył przywiązany do dwóch innych rycerzy. Gdy Francuzi przegrywali miał powiedzieć "Nie będzie to, żeby czeski król z pola uciekał" i rzucił się w wir bitwy. Zobacz też:

https://x.com/maciej_kunigas/status/1821831797048545597

26 sierpnia 1278 w bitwie pod Suchymi Krutami zginął Przemysł Otokar II, król Czech, książę Austrii i pretendent do tronu Niemiec. 🧵

Był jednym z najpotężniejszych Przemyślidów, za którego panowania Czechy miały "dostęp do morza". To na jego cześć nazywano Królewiec w Prusach, a jego syn Wacław II został także królem Polski.

Był synem Wacława I "Jednookiego" i Kunegundy z Hohenstaufów, więc po kądzieli wnukiem króla Niemiec i prawnukiem cesarza Fryderyka Barbarossy.

Początkowo był przygotowywany przez ojca do kariery kościelnej, ale po przedwczesnej śmierci brata został w 1247 margrabią Moraw (ryc.).

Dzięki wsparciu ojca w 1251 Przemysław Otokar został także wybrany przez tamtejszą szlachtę na tron w Księstwie Austrii, gdzie właśnie wygasła męska linia Babenbergów. Aby umocnić swoje prawa do Austrii, o które to oczywiście pojawiło się więcej pretendentów, Otokar poślubił Małgorzatę, siostrę ostatniego męskiego przedstawiciela Babenbergów Fryderka II Bitnego, zresztą byłą królową Niemiec.

Pozwoliło mu to sięgnąć po resztę dziedzictwa rodu żony, czyli Styrię, o którą zawalczył z Węgrami. Później odziedziczył też po swoim kuzynie Karyntię i Krainę. Panowanie jego siegało więc Adriatyku, aż po tereny dzisiejszej Słowenii i skrawka Włoch (Friuli-Wenecja Julijska), zob. mapka.

Wkrótce, bo w 1253 zmarł Wacław I, dzięki czemu Przemysław Otokar objął władzę w Czechach. Jednak do koronacji doszło dopiero 8 lat później, w 1261 roku. Używał wtedy głównie tytułu 'pana Czech', wyjątkowo 'króla'.

W międzyczasie prowadził wojny z węgierskim Belą IV o Styrię (wielka bitwa pod Kressenbrunn 12 lipca 1260) i z bawarskim Henrykiem XIII (nieudany najazd na Bawarię w 1257) oraz wyjeżdżał na krucjaty do Prus.

22 sierpnia 1531 hetman wielki koronny Jan Amor Tarnowski rozbił kilkakrotnie większe wojska hospodara mołdawskiego Petryły (Piotra Reresza) w bitwie pod Obertynem. 🧵

Celem najazdu mołdawskiego było zdobycie Pokucia, południowej części województwa ruskiego. W grudniu poprzedniego roku Wołosi przekroczyli Czeremosz i zajęli Kołomyję. W ostatni dzień roku pokonali nad Dniestrem roty hetmana polnego Jana Koły.
Od czasu przegranej bukowińskiej Jana Olbrachta i zrzucenia lenna polskiego (1499) Mołdawia lawirowała między Turcją, Węgrami a Polską.

Następcy Stefana Wielkiego (zm. 1504) byli formalnie lennikami tureckimi i utrzymywali dobre relacje z Polską. Jednak jego nieślubny syn, ambitny Petryło Raresz, który objął władzę w 1527, zawarł antypolski sojusz z Moskwą.

Wasyl III, zdobywca Smoleńska (1514), wobec kończącego się rozejmu z Litwą i braku gwarancji ze strony Wiednia, zgodził się na wspólne moskiewsko-wołoskie uderzenie na państwo Zygmunta Starego.

Petryło miał wejść na Ruś Czerwoną, zająć strategiczne Pokucie (czasowo już okupowane przez Stafana Wielkiego, zob. mapa), a car moskiewski w tym samym czasie miał uderzyć ze wschodu na Kijów.

19 sierpnia 1506 w Wilnie zmarł król Aleksander Jagiellończyk, drugi z trzech synów Kazimierza IV, którzy po nim kolejno zasiadali na tronie polskim. 🧵

Król miał zaledwie 45 lat. Od czerwca poprzedniego roku cierpiał na tajemnicze ataki apopleksji i paraliż lewej strony ciała. Dolegliwości nasiliły się w 1506, gdy przebywał na Litwie atakowanej wówczas przez Tatarów krymskich.

Nadworny lekarz Maciej z Błonia i inni medycy byli bezradni. Kilka miesięcy przed śmiercią król sięgnął nawet po głośnego znachora Aleksandra Balińskiego z Krakowa. Jego kontrowersyjna terapia nie przyniosła poprawy. Przeciwnie, Baliński musiał uciekać z Wilna przed zarzutami o próbę zaszkodzenia monarsze.

Władca zmarł w cierpieniach. Nie ma dowodów, że przyczyną był syfilis. Aleksander nie był człowiekiem rozpustnym, w odróżnieniu od swoich braci, króla Jana Olbrachta i prymasa Fryderyka, których uśmierciła francuska choroba. Aleksander, jeszcze za życia Kazimierza Jagiellończyka był wyznaczony przez ojca do objęcia dziedzicznego tronu w Wielkim Księstwie Litewskim. Na elekcyjny tron polski wskazany został jego starszy brat Jan Olbracht.

Tak też się stało. Po śmierci Kazimierza IV w 1492 przestała funkcjonować unia polsko-litewska zastąpiona jedynie przez sojusz obu braci Jagiellończyków.

Jako dziedzic Giedymina Aleksander od początku musiał mierzyć się ogromnym problemem ze strony Moskwy. Iwan III Srogi na wieść o śmierci Kazimierza Jagiellończyka zerwał zawarty w 1449 "wieczysty pokój" i zaatakował Litwę.

Wojna co prawda zakończyła się utratą Wiaźmy i części tzw. księstw wierchowskich, ale obie strony miały mniej więcej równe siły, toteż zawarły w 1494 nowy "pokój wieczysty".

Jego przypieczętowaniem był ślub Aleksandra z córką Iwana Srogiego i Zofii Paleolog, Heleną Moskiewską (ryc.). Było to jedyne małżeństwo monarchy polskiego lub litewskiego z córką władcy Moskwy.

W roku 1912 w Rosji świętowano stulecie tzw. Wojny Ojczyźnianej. Ktoś ważny w powiecie krasninskim, daleko w głębi imperium, wpadł na pomysł, by w małym miasteczku Lady, przy starym trakcie smoleńskim, niedaleko mostu na rzece Miereja, stanął pamiątkowy pomnik. 🧵

Na granitowej tablicy, którą do dziś można tam oglądać, wyryty napis z datami w starym stylu głosi:

"W 1812 r. wojska cesarza Napoleona przekroczyły tutaj granicę Starej Rosji 2 sierpnia [14 sierpnia n. st.] zwycięsko prąc na Moskwę, by 6 listopada [18 listopada n. st.] wycofać się po ciężkich stratach".

14 sierpnia 1812, w przededniu swoich imienin-urodzin, Napoleon na czele Wielkiej Armii przekroczył Miereję i wkroczył do "starej" Rosji. Miereja to niewielka rzeka, lewy dopływ Dniepru. Dziś na 36 kilometrach biegnie nią granica białorusko-rosyjska.

Od 1522 roku do I rozbioru była tu granica między Wielkim Księstwem Litewskim a państwem moskiewskim ("Starą Rosją"), pomijając krótki okres w XVII wieku, gdy Smoleńsk należał do Rzeczypospolitej.

Z Miereją krzyżował się dawny trakt łączący litewską Orszę z rosyjskim Smoleńskiem. Biegł on na południe od Dniepru więc pozwalał na ominięcie Bramy Smoleńskiej. Z czasem stał się przedłużeniem starego traktu smoleńskiego, który kończył się przy moskiewskim kremlu. Za czasów Katarzyny II zmodernizowano go i od Mierei liczono jego pierwszą milę.

Na "mapie radziwiłłowskiej" z początku XVII wieku zaznaczony jest most na Mierei, a opis wyjaśnia: "Połowę tego mostu reperują i utrzymują nasi, połowę zaś Moskale".

10 sierpnia 1655 car Aleksy Michajłowicz uroczyście wjechał do zdobytego dzień wcześniej Wilna. Po raz pierwszy w swojej długiej historii stolica Wielkiego Księstwa Litewskiego została zajęta przez obce siły.

Ofiarą rosyjskiej zemsty za kilkuwiekową rywalizację Moskwy z Litwą stała się zwykła ludność, której zdobywcy urządzili trzydniową bezprecedensową rzeź. Według historyków zginęło wtedy nawet 20-25 tysięcy mieszkańców Wilna, czyli ich trzecia część.

Miasto płonęło 17 dni i zostało tak zniszczone i splądrowane, że zdobywca car Aleksy, który ogłosił się wtedy wielkim księciem litewskim, musiał rozbić obóz z pobliskich Łukiszkach.

Pięcioletnia okupacja w czasie rosyjskiego "potopu" sprawiła upadek wielkoksiążęcego grodu, który przez długie lata nie mógł wrócić do swojej świetności.
Moskiewska nienawiść do Litwy sięga jeszcze XIV wieku. Wówczas siły "pogańskich" Litwinów z sukcesem podporządkowywały kolejne księstwa ruskie i wyszły w tym poza Bramę Smoleńską, sięgając tzw. Rusi Zaleskiej, gdzie w dorzeczu górnej Wołgi i Oki umościło się Księstwo Moskiewskie, podległe wtedy wciąż Złotej Ordzie

W latach 1368, 1370 i 1372 miały miejsce trzy wielkie najazdy Litwinów pod wodzą Olgierda na ziemię moskiewską. Ten okres znany w rosyjskich dziejach jako "litowszczyzna" (Литовщина) pozostawił w moskiewskiej psychice trwały kompleks Litwy i ukształtował jej tożsamość.

Na początku XV wieku Moskwa znalazła się pod presją Witolda Kiejstutowicza, kolejnego wielkiego litewskiego zdobywcy. Witold nie tylko podporządkował Litwie szereg ziem ruskich za Dnieprem i Dźwiną, ale też interweniował w wewnętrzne sprawy Moskwy i próbował narzucić jej swoją dominację. Jego jedyna córka Zofia, była żoną księcia moskiewskiego.

Wojny z Witoldem zakończyły się narzuconym przez niego pokojem w 1406 i granicą na Ugrze, zaledwie 200 km od Moskwy. Strefy wpływów między Litwą a Moskwą potwierdzał kolejny "wieczny pokój" z 1449 między Kazimierzem Jagiellończykiem a Wasylem II (synem Zofii Witoldówny).

Po śmierci Jagiellończyka w 1492 Moskwa przyjęła jednoznacznie antylitewski kurs i stopniowo wyrywała ziemie zdobyte przez Witolda. W 1514 roku padł Smoleńsk. Za Iwana Groźnego jej ambicje sięgnęły Połocka i nawet Inflant.

Gdy na początku XVII wieku Rosja pogrążyła się w Wielkiej Smucie znów utraciła Bramę Smoleńską i uległa na moment dominacji Rzeczypospolitej. Nigdy się jednak z tym nie pogodziła. Warto przy tym pamiętać, że w świadomości Moskali to Wilno było wciąż głównym wrogiem, nie Kraków czy Warszawa.

Imperium Andegawenów (ang. Angevin Empire) lub imperium Plantagenetów (fr. L'Empire Plantagenêt) to umowne określenie ogółu posiadłości tego rodu w XII i XIII wieku.

Obszar ten obejmował Anglię jako królestwo rodowe i ziemie w zachodniej Francji oraz większość terenu Wysp Brytyjskich.

Twórcą "imperium" był Henryk II, hrabia Andegawenii (Anjou), który został królem Anglii. Jego ojciec Godfryd (Geoffrey) nosił przydomek Plantagenet, czyli 'gałązka janowca', co dało nazwę bocznej linii Andegawenów. Określenie "imperium" (czyli cesarstwo) wywołuje kontrowersje wśród historyków. Zarzucają oni, że posiadłości Plantagenetów nie były jednolitym dominium, a w tym okresie w Europie zachodniej można mówić tylko o jednym imperium – Świętym Cesarstwie Rzymskim.

Jednak istniały precedensy. W XII wieku władcy Leonu i Kastylii przyjęli tytuł "Imperator totius Hispaniae", cesarz całej Hiszpanii.

Podobnie obszar panowania Henryka II i jego następców został nazwany "imperium" już około 1179 przez Richarda FitzNeala, biskupa Londynu i skarbnika Anglii w dziele "Dialogus de Scaccario".

Odwołując się do tego precedensu brytyjska historyk Kate Norgate ukuła określenie "imperium Andegawenów", które pojawiło się w jej publikacji "Anglia pod panowaniem Andegawenów" z 1887.

Określenie to zostało przyjęte w literaturze brytyjskiej, być może przez kuszące skojarzenie z Imperium Brytyjskim.

6 sierpnia 1806 roku przestało istnieć Święte Cesarstwo Rzymskie.

Tego dnia, na żądanie Napoleona, Franciszek II Habsburg oficjalnie zrzekł się tytułów cesarza rzymskiego i króla niemieckiego (króla Rzymian).

Za datę odnowienia zachodniego Cesarstwa Rzymskiego uważa się zarówno rok 800 (Karol Wielki) jak i rok 963 (Otton Wielki).

Początkowo używano starożytnej nazwy Cesarstwo Rzymskie (Imperium Romanum). W XIII wieku dodano słowo Święte, a od XV wieku dodawano zwrot Narodu Niemieckiego. Zobacz też wcześniejsze wpisy powiązane z tym tematem:

https://x.com/maciej_kunigas/status/1751559269499932708

Był jedynym człowiekiem poza Leninem, który w Związku Sowieckim miał swoje mauzoleum. Nazywany "bolszewickim Robin Hoodem" lub "ostatnim hajdamakiem". Sam twierdził, że jest z pochodzenia polskim szlachciem. Na jego cześć nazywano miasta, kręcono filmy i... golono się na łyso.

6 sierpnia 1925 w Czabance koło Odessy został zastrzelony Grigorij Kotowski. Kotowski urodził się w 1881 w Besarabii (rosyjskiej wówczas Mołdawii), ale jego rodzina pochodziła z Podola. Już jako młody chłopak po szkole rolniczej wdał się w sprawki kryminalne. Kradł świnie, fałszował dokumenty, napadał na dwory, uwodził szlachcianki.

Jego leśna banda dokonała jakichś 30 napadów z bronią w ręku w ciągu dwóch miesięcy. On sam tłumaczył potem, że wzorował się na Dubrowskim, postaci z powieści Puszkina i że "wywłaszczał" bogatych i dawał biednym pod wpływem młodzieńczych przekonań anarchokomunistycznych.