Türkiye’deki lise müfredatında hipotez, teori ve kanun kavramları yanlış aktarıldığı için toplumun genelinde bu terimlere dair bir kafa karışıklığı var. Bu seride hatayı tespit edip açıklığa kavuşturacağız. Merak etmeyin, fen bilimleri konu anlatımı gibi bir yazı olmayacak. Lise biyolojisinde bu kavramlar özellikle 2010’lar ve öncesinde şu şekilde öğretildi:

Hipotez → Teori → Kanun

Yani bilimsel bilgi bir merdivenmiş gibi, "hipotezler veriyle desteklenirse teori, teoriler kanıtlanırsa kanun olur" mantığıyla bir sıralama sunuldu. Kavram karmaşası burada başlıyor, çünkü bu format tamamen yanlış. Bu şekilde öğrenmiş olan 20 yaş üstü nesillerin kafasında bu hatalı algı kaldı.

Sahte Bilimciler Serisi - Ahmet Maranki

"Kozmos bilimci", "bitki profesörü" gibi ünvanlarla biliniyor. Ürünlerini sattığı sitede ve çıktığı programlarda “Prof. Dr.” yazmasından dolayı kendisini tıp doktoru sanabilirsiniz, ama değil. Sağlık alanında herhangi bir eğitimi yok.
Kendi sitesindeki biyografiye göre Tütün Eksperliği Yüksekokulu ve Orman Fakültesi Tütün Teknolojisi bölümü mezunu. Daha sonra Sosyal Siyaset bölümünde yüksek lisans ve doktora yaptığını belirtiyor. International Personnel Academy adlı bir kuruluştan aldığı sözde bir profesörlük ünvanı da var. Bu ünvanın hiçbir yerde geçerliliği yok.

Kısaca akademik formasyonu tamamen sosyal bilimlere dayanıyor, fakat medyada mütemadiyen sağlık konuları hakkında demeç veriyor. Uzmanı olmadığı alanlarda uzmanmış gibi algı yaratmak için titrini paravan olarak kullanıyor.

Bunun yanında kozmik detokstan şifalı taşlara, ülkemizde oynanan stratejik oyunlardan parapsikolojiye kadar her telden kitabı var. Toplumun ilgisini çekebilecek bütün konulara “ya tutarsa” hesabıyla giriyor.

Sahte Bilimciler Serisi - Ahmet Rasim Küçükusta

İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu bir göğüs hastalıkları uzmanı. Televizyonda ve internet ortamında toplum sağlığını derinden etkileyebilecek nitelikte, modern tıp karşıtı ifadeleri nedeniyle listede yerini aldı.
Bahsi geçen ifadeler ilk bakışta iyi niyetli görünüyor. Örneğin bir tweet’inde sağlıklı bir hayat tarzınının bazı kronik hastalıkları önlemede etkili olduğunu söylemesi ve sağlıklı yaşamı teşvik etmesi kesinlikle doğru. Fakat tek başına sağlıklı yaşam tarzı sürdürmek, bu hastalıklar için garanti bir önleme metodu değil. Bahsi geçen hastalıkların çoğunun genetik yatkınlık ve yaşlanma gibi kontrol edilemeyen etkenleri de var.

Son derece sağlıklı beslenen biri diyabet olabilir. Hayatında hiç sigara içmemiş biri kanser olabilir. Bu ifadenin dengeli olması için “ancak, özellikle aile geçmişinizde bu hastalıklar varsa veya risk grubundaysanız erken teşhis için düzenli kontrole gitmek gerekir” gibi bir ek bilgiyle desteklenmesi gerekiyordu.

Sahte Bilimciler Serisi - Esra Ezmeci

Sahte bilim bile yapmanın bir raconu olduğundan, bilimle uzaktan yakından alakası olmayan bu kişiye sahte bilimci demek yanlış olur. Yeni bir tanım lazım. Beyaz TV’de program yapan, Etiler’deki “Terapi Evreni” adlı merkezinde faaliyet gösteren, Instagram’da 7.4 milyon takipçiye sahip bir “Psikolog”. Akademik geçmişi ile başlayalım.
2011’de Haliç Üniversitesi Psikoloji bitirip aynı yerde 2014 yılında Klinik Psikoloji yüksek lisansını tamamlamış. Mahkeme kararıyla geçmişine yönelik bilgileri ve diplomasının olmadığına dair iddiaları internetten kaldırdığından dolayı bu bilgiler kesinlik içermiyor. Zira ismini arattığınızda birkaç haber sitesinde eğitim hayatı ile ilgili kopyala-yapıştır metinlere denk geliyorsunuz. Daha fazla bilgisi olanlar aydınlatırsa sevinirim.

Sahte Bilimciler Serisi - Tuna Tüner

Kendisini “Psikolog” ve “Aile Dizimi Uygulayıcısı” olarak tanıtıyor. Karmaşık bir akademik geçmişi var. Aile Dizimi denen kilise temelli sahte bilim uygulamasını da seride detaylıca açıklıyorum. Şimdi baştan inceleyelim. 2002’de Sinema Televizyon’dan mezun olan Tüner, aradan geçen 14 yıldan sonra Klinik Psikoloji alanında yüksek lisans yapmaya karar veriyor. Tabii ki insanlar hayatlarının her döneminde arzuladığı herhangi bir bölümü okuyabilir. Fakat burada mesele başka.

Türkiye'de Klinik Psikoloji yüksek lisans programlarına genellikle Psikoloji veya Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik bölümlerinden mezun olan adaylar kabul edilirken Tüner KKTC’de bulunan Yakın Doğu Üniversitesi’nde Klinik Psikoloji yüksek lisans programına kabul ediliyor. Türkiye'deki standart akademik kabul kriterlerine göre alışılmadık bir durum.

YDÜ’nün farklı lisans alanlarından gelen öğrencilere klinik psikoloji gibi spesifik ve uzmanlık gerektiren programlara kabulde böylesine esneklik sağlaması, üniversitenin daha geniş öğrenci kitlesi edinmek için ticari kaygılar güttüğü şeklinde yorumlanabilir. Ama burada konumuz üniversitelerin kalitesi değil.

Klinik psikolojide yüksek lisans yaptıktan “sonra” psikoloji lisansı yapmak da benzer şekilde abes bir durum. Kendi LinkedIn profiline göre, Uluslararası Vizyon Üniversitesi’nde lisansı devam ediyorken aynı üniversitede doktoraya başlıyor. Bu da hayli tuhaf.

Sahte Bilimciler Serisi - Oytun Erbaş

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu. Fizyoloji ve Deneysel Tıp alanında uzmanlık yapmış. Youtube kanallarında ve televizyon programlarında aktif olarak faaliyet gösteriyor. Türkiye’de akademinin ve bilim etiğinin geldiği içler acısı noktayı görmek için ibretlik bir örnek kendisi.
Erbaş, makale sayısı 500 küsür olan, ama bu ekstrem sayıya rağmen uluslararası bilim camiasında değil, sabah programlarında konuşulan bir isim. Akademik kariyerinin ilk yıllarında çıkardığı makaleler aslında son yıllardaki kadar kötü değil. Impact faktörü 4-7 arasında seyreden uluslararası hakemli dergilerde hiç fena olmayan araştırma makaleleri yayımlıyor.