,
9 tweets,
2 min read
Read on Twitter
Kelimenin batı dillerinde hangi dönemde yaygınlaştığını bilmiyorum, ama Ekim Devriminin zaferinin ardından KP’lerde yaygınlaştıysa eğer, Rusça tovarişç’in karşılığı olarak bulunmuş olmalı. Bu durumda tovarişç’in hikâyesine bakmak ilginç olabilir.
Tovarişç, Türkçe “tavar”dan geliyor: yani mal, sürü, bildiğimiz “davar”. Davar bugün bizde aşağılayıcı bir anlam taşıyor ama Moğol-Tatar istilası döneminde öyle değildi; davarla kurulan ilişkiler de müttefiklik ilişkisine işaret ediyordu.
Aşağı yukarı 14. yüzyıla kadar Rus’ta gezgin tacirler, kendilerine tovarişç diyorlardı ki, bu kelime aynı zamanda bir ehl-i eminlik tınısı da taşıyordu. Başka bir iddiaya göre ise eski Slavcada “tovar” veya “tovarişçe”, kamp yahut ordugâh anlamına geliyordu.
Ama bu ikinci anlamın da ilkinden türetilmiş olması pekâlâ mümkün. Dediğim gibi, tovarişç’in ilk anlamı, belli bir iş ilişkisi, özel şartlar, ticari faaliyet vb. ortaklığı kurulan kimse demekti. Yani esas itibariyle ticaret.
(Gerçi Yunanca tovarçi, çoban kelimesinden geldiğini ileri sürenler de var ama çok gerçekçi görünmüyor.) Don Kazakları için ise, “eşit haklara sahip cemiyet üyesi” anlamına geliyordu.
Ancak kelime, siyasi anlamını, bir iddiaya göre Fransız İhtilalinden sonra “camarade” kelimesinin karşılığı olarak (19. yüzyılın başlarından itibaren) kazandı. Rusya’da siyasi literatüre girmesi, esas olarak narodniklere bağlanır; onlar birbirlerine böyle hitap ederlerdi.
Daha sonra bu devrimci bir gelenek halini aldı ve marksist örgüt ve partiler de aynı hitabı sahiplendiler. Yalnız burada, Rusçanın “Mr., M., Herr, Signor,” vb. hitaplardan yana eksik olmasının da payı var.
Bunların karşılığı olarak bir “gospodin” kelimesi vardır ama, bu daha ziyade efendilik çağrışımı yapar ve çok resmi bi anlam taşır. (Belki de bu kullanımla paralel olarak halk arasında da tovarişç, iyi dost veya en yuvarlak anlamda ahbap anlamına gelir oldu.)
Bir de, ordudaki hitap şekli, anladığım kadarıyla hâlâ tovarişç şeklinde. (Ordular, özellikle de arkalarında güçlü bir tarihi miras taşıyorlarsa, geleneklerine şekilsel anlamda en bağlı kurumlardır zaten.)
