,
16 tweets,
6 min read
Read on Twitter
Hadi gece zinciri yapalım. Uzun zaman önce hazırladığım bir konu üzerine konuşacağız. Konumuz "Lât, Menât, Uzzâ ve Hübel" yani bir diğer deyişle İslam öncesi Arap tanrıları. Başlıyoruz... 
Konumuz kendi döneminde "Allah'ın Kızları" olarak tanınan "Lât, Menât ve Uzzâ" üçlüsünden Lât ile başlayacak. İslam öncesi Arap toplumunun taptığı ikincil tanrılardan olan "Lât" kısmet, bereket ve kader tanrıçası olarak bilinir.
Lât, oldukça geniş bir coğrafyada kutsal kabul edilmiş, adına yapılan sunak ve onun makamı olarak gösterilen “beyaz taş” Kâbe ve Kâbe’deki “kara taş” kadar kutsal kabul edilmiştir. Lât kelimesinin etimolojisine dair çeşitli görüşler vardır ve bunların tümü tartışmalıdır.
Lât isminin anlamına dair ilk görüş “kırıp ezmek, karıştırmak, yoğurmak” şeklindedir. Buğdayı ezip yağ ve suyla karıştıran Lat’ın bunu yolculara sunduğu ve adının buradan geldiği düşünülür.
Lat’ın, Amr b. Lühay tarafından putlaştırıldığı veya Amr b. Lühayy’in kendisi olduğu, yolculara azık veren kişinin de o olduğu dile getirilmektedir. Ateşe buğday veya un atıp büyü yapmak/dua etmek/sunuda bulunmak da bununla bağlantılı gelişen pagan davranışlardandır.
Lât kelimesi Herodot’ta Alilat, Akkadca metinlerde Allatum şeklinde geçer. Lât’ın Arapça “yönelmek” anlamındaki leyy kökünden geldiği, insanlar ona yöneldikleri, onu tavaf ettikleri için bu ismi aldığı da ileri sürülmektedir.
Lât putunun altında bir çukur bulunur ve bu çukura çeşitli hediyeler bırakılırdı. Sunağın bekçisi bu hediyeleri toplar bunlardan yemekler yapıp satar veya yolculara ikram ederdi. Lât hem ekonomik, hem sosyal, hem de dini anlamda büyük bir öneme sahipti.
Cahiliye dönemi Arapları ve önceki dönemlerde de oldukça önemli bir put kabul edilen bir diğer tanrıça "Menât"tır. Menât’a tapınma antik Mısır’a kadar gider. İbranilerce de tapınılan Menât “Allah’ın Kızları”ndan biri olarak kabul edilir.
Menât ismi Sâmî dillerde bulunan “mnv” (mny) kökü “saymak” yani “hayatın günlerini saymak”, dolayısıyla “ölüm” (meniyye) ve “paylaşmak” (herkese hissesini vermek, dolayısıyla kader, tâlih) anlamlarına gelmektedir.
Menât oldukça önemli bir külttür zira Araplar Menât’ın yağmur yağdıran, rüzgâr estiren, bulutları çağıran bir tanrı olduğuna inanmaktadır. Sunağı deniz kenarında siyah bir kaya olan Menât bu yönüyle yağmur ve rüzgârla ilişkilendirilmiştir.
"Allah'ın Kızları"ndan kabul edilen son tanrıça "Uzzâ"dır. Cahiliye Araplarının en “aziz” putlarından olan Uzzâ “çok yüce, azize” anlamına gelir ve azîzin mübalağalı şekli olan eazzenin müennes halidir.
Uzzâ “Allah’ın Kızları” üçlü panteonu içinde son halka olsa da Araplarca en sevilen put olmuştur. Kâbe’yi tavaf sırasında şu şekilde dua edilir: “el-Lât, el-Uzzâ ve diğer üçüncüsü Menât hürmetine; çünkü bu üçü yüce kuğulardır ve şüphesiz şefaatleri umulan varlıklardır”.
Geldik dönemin en önemli putlarından "Hübel"e. Fal oklarıyla ünlü olan Hübel “altın kollu put” olarak da bilinir. Hübel putunun taşınması sırasında kolu kırılmış, sonrasında kendisine altından bir kol yapılmıştır. Hübel büyük tanrılardan biri kabul edilir.
Büyük olaylar öncesi Kâbe’nin içinde bulunan Hübel’in önüne gelen insanlar üzerinde “evet, hayır, diyet, sizden, başkasından, mulsak, sular” (bazı rivayetlerde “Rabbim bana emretti, rabbim beni nehyetti”) ifadeleri yazan yedi adet fal okundan çeker ve buna göre karar alırlardı.
Hübel isminin anlamına dair net bir görüş yoktur, kendisi bazı kaynaklarda “Ay Tanrısı” olarak görülmüştür. Kendi döneminde Araplar için büyük bir öneme sahip olan Hübel’e sunularda bulunulur, onun için kurbanlar kesilmiştir.
İlgili tanrı/tanrıçalar ve daha niceleri Mısır'dan İran'a, Yemen'den Urfa'ya kadar farklı şekillerde/isimlerde/özelliklerde ortaya çıkmışlardır. Arap toplumu özellikle bu dört tanrı/tanrıçaya büyük önem atfetmiştir. Zincirimiz sonlandı, güzel sabahlar!
