Thread by @Nfatourehchi

منظور هایدگر از «وقت نیست» چیست؟
#رشته_توئیت

https://twitter.com/Nfatourehchi/status/1169164975665029120

هایدگر در سنت فکری من نیست، اما ژنریک آن است.
طبعا ادعای «هایدگرشناسی» ندارم و درک بسیار «مبتدی» و «خام» خودم را در اینجا برای «رمزگشایی» از این عبارت با مخاطب درمیان میگذارم که ممکن است دچار اعوجواج و خطا باشد.

توضیح دادن درباره منظور هایدگر از زمان، به نظرم با توجه به هاله‌ای رازآلود که در ایران پیرامون نام او تنیده شده، میتواند جرقه‌ای هم برای خودم و هم برای مخاطب در درک افسون‌زدایی شده از او و فلسفه‌اش باشد.

از نظر من، قصد هایدگر کشف دوباره تاریخ است، به نحوی که بتواند روی دست هگل بزند.
او یک جاعل بینظیر است، برای هر اصطلاحی در تاریخ فلسفه، یک اصطلاح جعل میکند.
بجای «سوژه»(شناسنده) میگوید «دازاین»
بجای «وجود» میگوید «هستی»
بجای «شدن» میگوید «قیام»(اکستازی)

او باهوش است، میداند برای «بالاکشیدن» میراث تفکر هگل، باید به هر نحو ممکن او را به «تاریخ متافیزیک»(از پیشاسقراطیان تا خودش را میگوید تاریخ متافیزیک!) سنجاق کند.
بهترین جا برای زدن انگ «متافیزیک» به هگل، بحث زمان است.

او دوست دارد بگوید تا قبل از من هیچکس «اصیل» فکر نکرده است و من اولین و احیانا آخرین «متفکر اصیل» در تمام قرون و اعصارم.
خودش اما میداند برای طرح این ادعای گزاف، یک مانع بزرگ وجود دارد: هگل!
اما چرا هگل مانع است و چرا باید او را به مابقی تاریخ متافیزیک سنجاق کرد؟

شاید ماجرا به این عبارت عجیب در «پدیدارشناسی» هگل بازگردد:«زمان خودِ محضی‌ست که شهود شده، اما توسط خود فراچنگ نیامده است».
فهم این عبارت عجیب و البته شدیدا درخشان و مهم، مستلزم رجوع به نقل قولی دیگر است:«حقیقت، فرآیند شدنِ خویش است».

دپرتوی عبارت دوم،میتوان عبارت اول را درک کرد.
هگل،زمان را از تابعیت مکان خارج میکند و به آن حیثیتی مستقل میبخشد.
او نه تنها زمان را از زیر سایه مکان(مکانمندی محور تمام فلاسفه ارسطویی و مکانیک نیوتونی‌ست)خارج کرد،بلکه مکان را تابع زمان کرد.
این انقلاب مهم تاریخ تفکر چگونه رخ داد؟

مکان‌محورانی مثل ارسطو میگفتند، زمان چیزی جز تابعی از مکان یا کیفیتی برای اندازه‌گیری حرکت در مکان نیست: مثلا این یک میز است.یعنی این میز در این لحظه در این مکان است.
بر این اساس، زمان چیزی نبود جز بخشی از گزارش شرایط مکانی میز.

هگل کل بازی را عوض کرد. گفت ماچیزی به نام میز در این لحظه در این مکان نداریم.
بلکه این میز، همواره شرایط مکانی(اینجایی) این شی خاص(میز) در واقعه زمانی تبدیل شدن از «چوب» به «خاکستر» است.

به عبارت ساده هگل گفت ما میز(مکان) نداریم، بلکه میز گزارش لحظه کنونی این شی بین یک تکه چوب بودن (قبل از میز شدن) و خاکستر شدن(بعد از میز بودن) است. پس وجود، مبتنی بر «زمان» است و نه «مکان».

با این انقلاب در تاریخ تفکر، از این پس زمان به محور بخثهای هستی‌شناسی تبدیل شد.
اما هایدگر با تحریف این انقلاب، مدعی شد که هگل زمان را «استعلایی»(ماورای ادراک فاعل شناسا/سوژه) کرده، پس میرود کنار دست ارسطو و مابقی قرار میگیرد و این منم که کاشف مجدد مفهوم زمانم.
چگونه؟

هایدگر با زرنگی(ناجوانمردی؟ رندی؟) بحث «یقین حسی» در کتاب پدیدارشناسی را به عنوان دیدگاه کانونی هگل درباره مفهوم زمان جا میزند.
حال آنکه هگل یقین حسی را بدوی‌ترین نوع ادراک معرفی میکند.
خلاصه یقین حسی این است: این میز[که در این لحظه اینجاست] یقینا یک میز است.
اما ...

اماتمام تلاش هگل این بود که این یقین حسی فقط به درد چشم و دستی که دارد آنرا میبیندو لمس میکنند میخورد.چون فردا ممکن است«این میز»بر اثر گذر زمان دچار تغییر شود و به خاکستر تبدیل شود.پس یقین حسی اعتبار مفهومی ندارد.(اعتبار مفهومی ندارد یعنی از دیدن میز نمیتوان به مفهوم میز رسید)

هایدگر اما با تحریف انقلاب هگل و برجسته کردن مبحث یقین حسی، میگوید از نظر هگل، زمان چیزی جز پیوستاری از اکنون‌ها نیست! بلکه زمان نه پیوستاری از اکنون‌ها، بلکه اکنون، چیزی نیست جز گذشتۀ آینده و زمان یعنی «نه اکنون»ِ هر لحظه.

حالا میرسیم به وضعیت «دازاین»(هما فاعل شناسا/سوژه).
اینجاست که بحث «وقت نیست» طرح میشود.
از نظر هایدگر، وجودی که دازاین ندارد (اشیاء، حیوانات و ...) یعنی در کنون به سر میبرد و آن تعریف «زمان یعنی پیوستار اکنون‌ها» درباره‌شان صادق است.

یعنی مثلا اگر یک میز دیروز چوب بوده و فردا خاکستر است. درواقع یعنی «اکنون چوب»، «اکنون میز» و «اکنون خاکستر».
اما این تعریف از زمان درباره موجود دارای دازاین صادق نیست. بلکه موجود دارای دازاین(انسان) تاریخ دارد. اکنونی در میان گذشته و آینده است.

او میگوید برای«دازاین»(انسان) هر اکنونی یعنی یک «هم اینک«(گذشته) و یک«فورا»(آینده).
پس دازاین مدام درحال «قیام»به روی آینده است و لاجرم میداند«اکنون»وجود ندارد(چون اکنون همواره بین «گذشته» و «آینده»است)و این یعنی«اکنونیتی در کار نیست» یا به عبارت دیگر«[برای اکنون بودن]وقت نیست»!

او هم یک جاعل زبردست بود و هم یکی از درخشانترین ذهن‌های بشر و شاید «واپسین غول تاریخ تفکر».
ذهنی درخشانتر از او در عرصه مباحث هستی‌شناختی در قرن بیستم و بیست و یکم نیامد و بعید است به این زودی‌ها هم بیاید.
این درک بدوی و نپخته بنده از او و جعل/خلق او بود که عرض شد. تمام.

پ.ن:
شاید اینجور نوشتن عبارت درست‌تر باشد:
«[برای ماندن در لحظه اکنون]وقت نیست»!
چون آنلاین مینوشتم اگر گسیخته است و ریختگی حروف دارد، عذرخواهی میکنم.

*اعوجاج صحیح است نه اعوجواج(این چیه نوشتم آخه!؟)

این را هم بگویم و مرخص شوم:
فکرمیکنم ادعای هایدگر که اگر کسی آلمانی نداند، نمیتواند فلسفی فکر کند، کلکی برای پوشاندن سرقتهای مفهومی‌اش است.
و نیز کسانی که در ایران میگویند اگر آلمانی ندانی، هایدگر را نمیفهمی، ناتوانی‌شان در فهم هایدگر را پشت این «ژست» پنهان میکنند.

صورتبندی بسیار خوبی از بحث زمان در هگل و هایدگر در این مقاله محمدمهدی اردبیلی ارائه شده است.
بسیار خوب و روان نوشته شده و بسیار آموزنده است.

philosophy.tabrizu.ac.ir/article_2197_b…