#किल्ले_रामसेज वरील अल्पपरिचित चोर दरवाजा :
रामचंद्रपंत अमात्यांनी लिहून ठेवलं आहे -"किल्ल्यास एक दरवाजा थोर अयब (दोष) आहे, याकरितां गड पाहून, १,२,३ दरवाजे, तशाच चोरदिंड्या करून ठेवाव्या. त्यांमध्ये हमेशा राबत्यास पाहिजे तितक्या ठेवून वरकड दरवाजे व दिंड्या चिणून टाकाव्यात." १/११
रामचंद्रपंत अमात्यांनी लिहून ठेवलं आहे -"किल्ल्यास एक दरवाजा थोर अयब (दोष) आहे, याकरितां गड पाहून, १,२,३ दरवाजे, तशाच चोरदिंड्या करून ठेवाव्या. त्यांमध्ये हमेशा राबत्यास पाहिजे तितक्या ठेवून वरकड दरवाजे व दिंड्या चिणून टाकाव्यात." १/११
सतत तब्बल साडेपाच वर्षं मुघलांच्या मोठमोठ्या सरदारांना झुंजवणाऱ्या, मराठ्यांच्या अतुलनीय पराक्रमाची गाथा सांगणाऱ्या छोटेखानी पण लढाऊ अशा रामसेज किल्ल्यालाही दोन दरवाजे आणि चोरदिंडी आहे. पैकी किल्ल्यावर जेथून प्रवेश होतो तिथले प्रवेशद्वार नष्ट झालेले आहे. २/११
त्याच्या दोन्ही बाजूचे भग्न बुरुज दरवाजाचे अस्तित्व दर्शवतात. वर आल्यावर उजवीकडे काहीसा आडबाजूला असलेला संपूर्णपणे कातळात खोदलेला मोठा दरवाजा आपली भव्यता दर्शवत उभा आहे. रामसेजवर याशिवाय आणखी एक चोर दरवाजा-चोरदिंडी आहे हे कित्येकांना ठाऊकच नाही. ३/११
रामसेजवर येणारे अनेक जणं ही अद्वितीय चोरदिंडी न पाहताच परततात. किंबहुना, अनेकांना या चोर दरवाजाविषयी माहित नसते किंवा तिथे जाणाऱ्या वाटेबद्दल ते अनभिज्ञ असतात. रामसेजवर येणाऱ्या हजारापैकी केवळ दहा जणांची पाऊलं या चोर दरवाजाकडे वळतात. ४/११
त्यामुळे ही चोरदिंडी-चोर दरवाजा काहीसा अल्पपरिचितच आहे.
पायथ्याकडून आणि माथ्यावरून सुद्धा सहजासहजी अजिबात दिसू शकणार नाही अशा पद्धतीनेच या चोर दरवाजाची योजना केलेली आहे. रामसेजच्या बालेकिल्ल्यावर जाताना डाव्या हाताला देवीचे मंदिर लागते. हे मंदिर पायथ्यापासून दिसते. ५/११
पायथ्याकडून आणि माथ्यावरून सुद्धा सहजासहजी अजिबात दिसू शकणार नाही अशा पद्धतीनेच या चोर दरवाजाची योजना केलेली आहे. रामसेजच्या बालेकिल्ल्यावर जाताना डाव्या हाताला देवीचे मंदिर लागते. हे मंदिर पायथ्यापासून दिसते. ५/११
मंदिराच्या मागच्या बाजूने थोडेसे खाली उतरून उजवीकडे वळायचे. काही पाऊले चालल्यावर दरीच्या टोकाशी येतो. दरीच्या अगदी टोकाशीच हा चोर दरवाजा आहे. जवळच कातळात खोदलेली पाण्याची टाकीं आहेंत. या भूमिगत दरवाजापाशी येईपर्यंत या ठिकाणी जमिनीखाली काही बांधकाम आहे हे सहज लक्षात येत नाही. ६/११
काळजीपूर्वक दरीच्या टोकाशी पायऱ्या उतरून खाली जायचे आणि आपण प्रशस्त दरवाजात येऊन पोहोचतो. हा भूमिगत दरवाजा आतून पूर्णपणे बांधीव आहे. दरवाजाचा आकार इंग्रजी अक्षर 'एल'(L) सारखा आहे. जागोजागी दिवा ठेवण्यासाठी कोनाडे आहेत. छतावर फुलाचे शिल्प कोरलेले आहे. ७/११
कलात्मक बांधणीच्या कमानीतून बाहेर पडल्यावर आपण दरवाजाच्या अगदी मुखाशी येतो. येथून खाली सरळसोट दरी आहे. दरवाजाचे बाहेरचे बांधकाम काहीसे ढासळलेले आहे. दरवाजाच्या खाली उतरायला तुटलेल्या उंच पायऱ्या आहेत. दोर लावून खाली उतरणे सुरक्षेच्या दृष्टीने योग्य राहील. ८/११
या वाटेने वर चढून या चोरदरवाजातून किल्ल्यावर प्रवेश करणे अवघड आहे. किल्ल्याच्या वायव्य भागात हा दरवाजा आहे. दरवाजा उत्तराभिमुख आहे. दरवाजातून समोर रामसेजचे कातळकडे, मिलिटरीचे रडारकेंद्र असलेला भोरगड, देहरी किल्ला आणि खाली पेठ रोड दिसतो. ९/११
उत्तराभिमुख असल्यामुळे या चोरदरवाजाला काही भटके दिल्ली दरवाजा, पेठ-धरमपूर दरवाजा असेही म्हणतात. याची एकूण बांधणी पाहता आणि इतिहासकाळातील रामसेजच्या वेढ्यातील घटना पाहता हा आपत्कालीन परिस्थितीत किल्ल्यातून बाहेर पडण्यासाठी चोर दरवाजाच असावा असे वाटते. १०/११
रामसेज किल्ल्यावरील हा चोर दरवाजा अद्वितीय असाच आहे कारण अशा प्रकारची बांधणी असलेले चोर दरवाजे-चोरदिंड्या इतर किल्ल्यांवर सहसा पाहायला मिळत नाहीत. रामसेजवर येणाऱ्या प्रत्येक दुर्गप्रेमीने हा वैशिष्ट्यपूर्ण चोर दरवाजा अवश्य पहावा. ११/११
#माहिती- मनोज गुरव
#माहिती- मनोज गुरव
