Thread by @FatihKumas4

1) Bugünlerde gündem olan ve İslam ticaret ahlakında bir kural olarak borç alınan meblağların yazıya geçirilmesi ve bundan doğan bazı ticari hükümlere dair önemli müfessir Fahreddin-i Razi'nin görüşlerini ve günümüzden bir uzmanın konu hakkındaki düşüncelerini aktarmak istiyorum.

2) Malum olduğu üzere Bakara suresi 282. ayet verilen borçların veya ticaretin muhasebesinin kayıt altına alınması ile alakalı nazil olmuştur. Ayet Kur'an'daki en uzun ayettir. Demek ne kadar önemli ki Allah tek ayet içinde bu hususları belirtmiştir.

3) Ayet uzun olduğu için meailini buraya almıyorum. Konu ile alakalı onemli müfessir Fahreddin-i Razı bu ayetten evvelki ayetle irtibatlı olarak şu açıklamayı yapmaktadır:

4) Allah'a döneceğiniz ve sonra hiç kimseye haksızlık edilmeksizin kazancının eksiksiz olarak verileceği günden korkun.(2/281). Allah bunun peşinden de, insanı helâl malın korunma biçimine, onu bozulmaktan ve zayı olmaktan muhafaza yollarına teşvik ederek, bu hükmünü getirmiştir.

5)Daha sonra Cenâb-ı Hak,işte bu incelikten ötürü,helâl malın muhtelif telef ve zayi olma sebeplerinden korunması hususunda, önemli ve dikkat çekici tavsiyelerde bulunmuş, emirler vermiştir. Bunun bir benzeri de Nisa sûresinde vârid olan

6) "Allah'ın dünya geçimi için vesile kıldığı tasarrufunuzdaki malları, akılsızlara vermeyin" (Nisa, 5) âyetidir. Bu âyette Cenâb-ı Hak, hem dünya hem de âhiret faydalarının teminine vesile olmasından dolayı, mal hususunda insanları ihtiyatlı olmaya teşvik etmiştir.

7) Buraya kadar toparlayacak olursak:

-İnsan ticaret yaparken Ahiret'e döndürüleceğini bilerek bu işlemleri yapacak
-Yaptığı ticareti/borcu/muhasebeyi kayıt altına alacak
-Mal hususunda ortaklık yaparken, ortaklık yaptığı kişiyi araştıracak

8) ve o işe ehil olup olmadığını aklının erip ermediğini anlamaya çalışacak. Razı, İmam-ı Taberi'nin de hocasi olan Kaffal'ın bu meselede dokuz tane incelik çıkardığını şu beyanlar ile aktarmaktadır: Kur'ân-ı Kerim'in lafızları ekseriyetle muhtasar ve kısadırlar.

9) Bu âyet ise, oldukça uzundur. Baksanıza, Cenâb-ı Hak Önce, "Belirlenmiş bir vakte kadar birbirinize borçlandığınız zaman onu yazın" buyurmuş, daha sonra, "Aranızdan bir yazıcı da doğrulukla (onu) yazsın" demiş, üçüncü olarak da,

10) "Kâtip, Allah'ın kendisine ogrettiği gibi yazmaktan çekinmesin "buyurmuştur. Bu üçüncü tabir, Cenâb-ı Hakk'ın, "Aranızda bir yazıcı da doğrulukla (onu) yazsın" emrinin bir tekrarı gibi olmuştur; çünkü adalet, Cenâb-ı Hakk'ın ona öğrettiği şeyin ta kendisidir.

11) Cenâb-ı Hak, dördüncü olarak, "Yazsın..." buyurmuştur; bu da ilk emrin bir tekrarı ve iadesidir. Beşinci olarak, "Üzerinde hak olan (borçlu) da yazdırsın" buyurmuştur... Oysa ki, "Aranızda bir yazıcı da doğrulukla (onu) yazsın" buyruğu ile yetinilir,

12) "Üzerinde hak olan (borçlu) da yazdırsın" emri tekrar edilmeyebilirdi; çünkü adaletle yazan bir yazıcı, sadece kendisine dikte ettirileni yazar...Altıncı olarak, "Rabbi Allah'tan korksun" buyurmuştur. Bu söz, bir te'kid ifadesidir.

13) Yedinci olarak, "Ondan hiçbir şeyi eksik bırakmasın" buyurmuştur. Bu, Cenâb-i Hakk'ın, "Rabbi Allah'dan korksun" emrinden anlaşılmakta olan gibidir. Sekizinci olarak, "Az olsun, çok olsun, o borcu vadesiyle birlikte yazmaktan üşenmeyin'' buyurmuştur.

14) Bu da, daha öne geçenleri te'kid etmektedir. Dokuzuncu olarak da, "Bu, Allah yanında adalete daha uygun, şahidlik için daha sağlam ve şüpheye düşmemenize daha yakındır" buyurmuştur. Böylece, Allah, bu zikrettiği üç faydayı, daha önce geçmiş olan te'kîdler için zikretmiştir.

15) Kaynak : Fahruddin Er-Râzi, Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb, Akçağ Yayınları: 6/43-45. Görülebileceği gibi Allahu Teala tekraren insanlara bu hususta yapmaları gerekenleri belirtiyor.

16) Te'kid kendinden önce anlatılan hususları kuvvetlendirmek için yapılan vurgulamadır. Sakarya Üniversitesi İ.İ.B.F'nde öğretim görevlisi olan Prof. Dr. Ahmet Vecdi Can bu ayetin muhasebe yönünden anlattıklarını şu başlıklar altında sıralamaktadır:

17)

a)Kayıt Mecburiyeti
b)Şahit Bulundurma
c)Muhasebecilik Mesleği: Ayet tüm vadeli ve ticari işlemlerde yapılacak kayıtların tarafsız ve adil bir yazıcı (muhasebeci) tarafından yapılmasını öngörmektedir.

18)

d)Çift Yanlılık: Ayet tüm vadeli ve ticari işlemlerde yapılacak kayıtların hem alacaklı tarafından hem de borçlu tarafından ayrı ayrı yapılmasını da öngörmektedir.

19)

e)Kaydın Kapsamı: Ayet tüm vadeli ve ticari işlemlerde ister küçük olsun ister büyük olsun borcun süresi ve diğer ayrıntıları ile birlikte üşenilmeden yazılmasını ilke olarak ortaya koymaktadır.

20)

f) Belgelendirme: Ayet, daha adaletli daha sağlam daha isabetli olacağı ve şüpheyi ortadan kaldıracağı gerekçesiyle her türlü alışverişin belgelendirilmesi (şahitlendirilmesi) esasını getirmektedir.

21)

g) Peşin Alışveriş İstisnası: Ayet, peşin alışverişler için bir de istisna getirmektedir. Her zaman kayıt ilke olsa da, o devirlerin koşulları altında (okur-yazar sayısı, yazma araç ve gereci temini vb.) çeşitli zorluklar hesaba katılarak, peşin yapılan alışverişlerde

22) (hak ve yükümlülük, borç ve alacak aynı anda doğup öldüğü için) kayıt istisnası getirildiği görülmektedir. Anlaşılacağı üzere Bakara suresinin 282. ayetinde geçen ifadeler muhasebe açısından son derece çarpıcıdır.

23) Muhasebenin temel kavramlarından başta “Sosyal Sorumluluk”, “Tarafsızlık ve Belgelendirme”, “Tam Açıklama” gibi birçok kavram ile özdeşleşen söz konusu ayetteki bu ifadelerin tefsirinden;

24)

• (İslam dini açısından) muhasebenin çok açık ilahi bir buyruk olduğu,
• kayıt zorunluluğunun borçlu ve alacaklı için ayrı ayrı zikredilmiş olmasıyla esasında “çift yanlı kayıt” mantığının işlendiği,

25)
• muhasebecilik mesleğine ve noter müessesesine vurgu yapıldığı,
• belgelemenin önem ve gereğine işaret edilerek ticari belgelere atıfta bulunulduğu,
• alternatif ödeme biçim ve yöntemlerinden bahsedildiği
şeklinde bir dizi önemli saptama ve çıkarımlar yapmak mümkündür.