Şehzade Cami’nin akustik sırrı. Sıvası raspa edildiğinde Şehzade Cami’nin kubbesinde gördüğümüz gibi; birçok tarihi camilerde, kiliselerde, hanlarda; rezonans - akustik amaçlı, açık ağzı cami içine bakacak şekilde küp ve künkler tuğla örgü içine yerleştirilmiştir. 
Şehzade Cami’nde, ana kubbe içindeki akustiği sağlayan tuğla künkler. (Ali Zaimler, 1995)
Süleymaniye Cami restorasyonunda çalışmış mimar arkadaşımız @mehmetbrksn ; caminin ana kubbesinde, 7 sırada toplam 224 toprak küpün şaşırtmalı olarak yerleştirildiğini tespit etmiş. Süleymaniye Camii’nde testilerin ağızlarının değil tabanlarının kubbe iç yüzeyine bakması ilginç.
Elimizde eski mimarlarımızın hangi detayı neden yaptıklarına dair açıklayıcı, çizim, belge yok. Ancak Sultan’a sunulan ve inşaat giderlerini gösteren inşaat defterleri var. Süleymaniye İnşaat defterlerinde “sebu” (testi) sayısı 255 olarak belirtilmiş, ana kubbede 224 sayılmış.
Ülkemizde iktisat tarihi üstüne çalışan kıymetli Ömer Lütfi Barkan Hoca; Süleymaniye Cami inşaat defterlerini yayınlamıştır. Mimar Serpil Çelik de doktora tezinde Süleymaniye Külliyesi’nin yapım sürecini incelemiştir. “Sebu” - testilere dair ayrıntılı bilgiyi tezden paylaşıyorum.
“Sebu” adı verilen pişmiş toprak testiler, hem akustik amaçlı rezonatör olarak hem de basınç bölgelerinde hafifletme amaçlı olarak camilerin kubbelerine yerleştirilmiştir. *Mimar Serpil Çelik doktora tezi; polen.itu.edu.tr/bitstream/1152…
Diyarbakır’da Ermeni Katolik kilisesinde, akustik ve hafifletme için tonozun tuğla örgüsü içerisinde yerleştirilmiş küp-testiler (Mimar Orhan Cezmi Tuncer)
Diyarbakır Mar Petyun Keldâni Katolik Kilisesi yarım kubbesinde, sıva üstünden görülebilen açık bırakılmış küp ağızları (Orhan Cezmi Tuncer). Bu yapıların sırrı, zenginliği bu detaylar, inşa teknikleri. Yapılar sadece şekilden, formdan ibaret değil.
Diyarbakır’da Hasanpaşa Hanı’nın bir odasının kubbesindeki küp dolgular. Burada küplerin, dolu tuğla kullanarak kubbe örmek yerine, kubbeyi hafifletmek için bir nevi boşluklu tuğla olarak kullanıldığı düşünülebilir.
Fatih Devri’nde inşa edilmiş Mahmud Paşa Cami'nin (1463-74), son cemaat mahallinde, hafifletme amaçlı künk dolgu istif düzeni. 1999 depreminden dolayı oluşan hasar sonrasında mermer kaplamalar söküldüğünde bu pişmiş toprak künkler, kaplama altından çıkmıştır. (Mimar Hüsrev Tayla)
Şeyh Süleyman Mescidi’nin özgün halde; Pantokrator kilisesiyle birlikte yapılan bir manastırın parçası, bir mosoleum olduğu düşünülür. Kubbede yükseltme-hafif dolgu olarak kullanılan amforalar; kolay kolay göremeyeceğimiz bu güzel detay için @ogokal74 e teşekkürler 💐
Küçük Mecidiye Cami’nin restorasyonu sırasında bir sürprizle karşılaşılıyor; tuğla kubbeyi yüksek göstermek isteyen mimarın, yapının ağırlığını arttırmamak amacıyla künkleri (boşluklu malzemeyi) seçişine tanık oluyoruz. *Hatırlatan @halilkendir detay: cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/re…
İki kubbe arasında amfora ile dolgunun kesitte gösterimi. Testilerin, amforaların yapılarda görülmesi heyecan yaratıyor; bu seride gördüğümüz gibi, hafif bir dolgu, hafif bir yükseltme ve aynı zamanda akustik amaçla kullanılabilmiş olduklarını düşünüyoruz. *Kaynak: @ogokal74
Tokat Yazmacılar Hanı’nda, kubbe ve tonozlarda ağırlığı azaltmak için kullanılan şişe formundaki, boşluklu-pişmiş toprak elemanlar. Tokat kültür ve tarihi hakkında geniş bilgi sahibi @hergezgin , Tokat anıtsal yapılarında benzeri detaylara sıkça rastladıklarını söylüyor.
Sesin arkeolojisi; Ortaçağ ve Rönesans dönemine ait yapılarda, akustik amaçlı testi kullanımına dair bir sunumun haberi. Bu sunumlarda biz de anıt eser yapılarımızdaki akustik çözümlerle olmalıydık. site.ieee.org/ius-2016/2016/…
Fransa’da 12. yüzyılda inşa edilmiş Noyon Katedrali’nde akustik amaçlı kullanılan pişmiş toprak malzemeler. “Acoustic pots” olarak arandığında dünyadaki örneklere ulaşmak mümkün. *İlgili makale: jsah.ucpress.edu/content/75/3/2…
Avrupa ve Fransa’daki kiliselerde akustik toprak kapların kullanılma oranlarını gösteren haritalar. İlk haritada ülkemize dair veri hatalı; Diyarbakır’daki kiliselerin neredeyse tümünde bu akustik detayı görmek mümkün ancak bizden veri sunulmayınca dünya literatüründe yeralmıyor.
Kariye Müzesi’nde (Chora Manastırı-Kariye Cami) kubbeyi yükseltmek için kullanılan amforalar. Bu güzel ek için sevgili @ogokal74 e teşekkürler 💐
