هفته پيش بحث "شكست بازار" پيش آمد ولى نوروز بود و نتوانستم ادامه دهم. در اين رشته توييت كمى اين موضوع را دنبال مى كنم. نخست: "شكست بازار" (يك مبحث اقتصاد خرد) برابر "شكست سيستم قيمت" (كل سيستم اقتصاد بازار) نيست. سپس پرسش اين است كه چرا شكست بازار پيش مى آيد.
سه دليل عمده را مى توان شمرد: ١) بيمه ناقص ٢) عوامل برونى ٣) لزوم عرضه كالا و خدمات عمومى. اين سه مبحث هم پوشانى دارند ولى هم پوشانى كامل نيست. به مبحث بيمه توجه كنيد: بيمه خريد اقساطى يك قرارداد است كه در صورت وقوع حادثه اى تعيين شده (بيمارى، مرگ و يا تصادف) مبلغ مشخصى مى پردازد
براى شدنى بودن چنين قراردادى، دانستن تابع توزيع آن حادثه (و در نتيجه احتمال وقوع آن) شرط لازم است. مرد ٥٥ ساله اى كه أضافه وزن دارد، سيگار مى كشد، ورزش نمى كند، كار دائم ندارد و از همسرش جدا شده، از مرد همسالش كه تندرست است، سيگار نمى كشد، كار دائم دارد و زندگى خانوادگى استوار
دارد بيشتر در خطر مرگ است. اين شرايط براى خواننده امروز بديهى به نظر مى رسند، ولى نتيجه چهار سده پردازش داده براى بيمه عمر هستند. اولين جدول اميد به زندگى را ادموند هيلى (ستاره دنباله دار هيلى را مى شناسيد) در قرن ١٧ نوشت.
براى استخراج درست تابع توزيع، مقدار زيادى داده و با تناوب به نسبت بالا لازم است. مشكل وقايعى چون انفلوانزاى اسپانيايى و يا كرونا اين است كه دست كم تا امروز، بيمارى هاى با اين كشندگى با تناوب زياد اتفاق نمى افتند. در نتيجه محاسبه احتمال وقوع و هزينه وقوع آن ها سخت است.
بيمه با عوامل برونى يكى نيست و هم پوشانى آن ها زياد نيست. عوامل بيرونى (externality) مربوط به هزينه توليد كالا و خدمت و توانايى ادغام اين هزينه ها در قيمت بازار است. مثال مثبت زنبوردارى و باغ دارى است. زنبوردار مى تواند كندوها را در نزديكى باغ سيب يا بادام نگه دارد يا
به محيط طبيعى با گل هاى وحشى برود. باغ دار از حضور زنبورها كه درختان او را بارور مى كنند سود مى برد. تا چند دهه پيش اين موضوع خوب شناخته شده نبود. در نتيجه باغ دارها از حضور زنبورها بهره مى بردند، ولى هزينه اى نمى پرداختند. اين روزها در آمريكا، باغ داران به زنبورداران براى
حضور در باغ ها پول مى پردازند. كاميون هاى حامل كندوهاى زنبور كه آن ها را از باغى به باغ ديگر مى برند، تصويرى آشنا در خيلى نقاط آمريكا است. شما براى چنين واقعه اى نمى توانيد به راحتى قرارداد بيمه بنويسيد. كشف كاركرد زنبورها بازار جديدى ميان باغ داران و زنبورداران را معرفى كرد.
مبحث بعدى كالاها و خدمات عمومى است. اين كالاها و خدمات را بخش خصوصى يا توليد نمى كند، يا كمتر از مقدار مطلوب سياسى توليد مى كند و يا توليد خصوصى آن از نظر سياسى مطلوب نيست. مثال معروف، امنيت و خدمات نظامى است. ارتش هاى مزدور شكل غالب ارتش هاى اروپايى از سده ١٣ تا ١٧ ميلادى بودند.
از قرن ١٩ به بعد، اندازه فعاليت جنگاوران مزدور كم شد، و بسيارى از كشورها كار آن ها را غير قانونى مى دانند. از ديد اقتصادى، ارتش مزدور و ارتش ملى (چه حرفه اى و چه بر اساس خدمت اجبارى) يك "كالا" را توليد مى كنند. ولى هزينه سياسى استفاده از مزدوران بسيار زياد است.
بسيارى از آن چه كالاهاى عمومى ناميده مى شوند (آموزش، بهداشت عمومى، امنيت، ماليات گيرى، ...) در زمان هاى مختلف از سوى بخش خصوصى ارائه شده اند. ولى هزينه سياسى يا إلزامات تنظيم و بازبينى كاركرد، دولت ها را به عرضه آن ها وادار كرده.
از ديد نظريه اقتصاد، تا زمانى كه قيمت كالا و خدمات هزينه واقعى توليد را منعكس كرده و بنا به تعريف اقتصادى رقابتى باشند، شكست بازار رخ نداده. اندازه گيرى درست هزينه ها تا حد زيادى تابع دانش بشرى است. هرچه بيشتر بدانيم، هزينه ها را بهتر شناخته و اندازه مى گيريم.
ولى سيستم بازار را ناكارآمد ناميدن زيرا در هر زمان دانش ما كامل نيست مغلطه است. دانش ما هيچ گاه كامل نخواهد بود و اين مساله به سيستم سياسى/اقتصادى ربط ندارد. در هر زمان ميزانى از عوامل بيرونى مثبت يا منفى وجود دارند كه نه توليد كننده از آن ها آگاه است، نه سياست گذار.
تا زمانى كه اندازه اين عوامل بيرونى از نظر سياسى قابل تحمل و از نظر اقتصادى مخل سيستم نباشند، دخالت دولت لزوم ندارد. زمانى كه بتوان چنين كرد، ارائه مشوق هاى توليد (مقررات و حدود توليد، ماليات و هزينه توليد، ...) كافى است. ميان دخالت براى حقيقى كردن هزينه ها (دولت مدرن)
تا توليد دولتى (سوسياليزم) فاصله زيادى است. به همين ترتيب، در مواردى كه بخش خصوصى (مثلا به دليل كم بودن تواتر يك حادثه) نمى تواند قرارداد بيمه ارايه كند، دولت بيمه گر نهايى است: شما براى حمايت از جان و مال خود، هر سال ماليات مى پردازيد.
