1940’lar, Paris Alman işgali altında. Guerlain, Kriss isimli bir parfüm çıkarıyor. Parfümün “oryantal fujer” diye tanımlanan bir koku profili var. Türünün “oryantal” olmasının pek çok sebebi var, birini az sonra anlatacağım.
Korkmayın, çok uzun bir zincir/flood değil bu.
Korkmayın, çok uzun bir zincir/flood değil bu.
Kriss, aslen Endonezya civarın yaygın kullanılan dalgalı bir hançer türü. SS’ler bayılıyorlar bu hançere. Çoğu dalgalısını, bulamayan da düzünü taşıyor. Son iki harfin tıslaması, zaten fakındasınız, malum militer yapıyı, Schutzstaffel’i akla getiriyor.
Zaman geçiyor, savaş sona yaklaşıp galip ile mağlubun kim olduğu netleşmeye başladığında kurucu Pierre-François-Pascal Guerlain’ın torunu Jacques, muhtemel “işbirlikçi” etiketinden çekiniyor, formüldeki hammaddelere erişim zorluklarını bahane ederek parfümü piyasadan çekiyor.
Savaş bitiyor. Formül çekmeceden çıkıyor ve aynı parfüm bu kez “Dawamesk” olarak vaftiz edilip tekrar piyasaya sürülüyor. Koku aynı, sadece isim değişik.
İyi de, yeni isim, yani Dawamesk ne?
İyi de, yeni isim, yani Dawamesk ne?
1798’de Fransa, hem Hindistan-İngiltere arası ikmal hatlarını kesmek hem de doğuda ticarî varlık geliştirmek için Mısır/ Suriye üzerine Napolyon komutasında bir sefer başlatıyor. Bir kanalla Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlamak falan gibi henüz erken projeler var kafalarında.
Napolyon yumuşak güç kullanıyor seferde. Din adamlarına şirinlikler yapıyor, kendine Ali Napolyon dedirtiyor falan, ama olmuyor. Yerli halk ayaklanıyor, Osmanlı karşı koyuyor (Kavalalı Mehmet Ali efsanesi burada doğuyor ) İngilizler çetin ceviz çıkıyor, derken macera sonlanıyor.
Bu seferde Napolyon’un Doğu Ordusu’na eşlik eden bir Bilim ve Sanat Heyeti var (Commission des Sciences et des Arts). 150 kişilik bu heyette matematikçi, inşaat mühendisi, ressam, mimar, yazar, heykeltraş, arkeolog, antropolog, tercüman gibi farklı uzmanlıklardan zevat mevcut.
Üzerindeki 3 dilden antik Yunanca anahtar olarak kullanıldığında hiyerogliflerin çözümüne olanak veren Rosetta Taşı’nı bulan, bilvesile ejiptoloji’nin önünü açan bu ekip işte. 11 yıllık bir süre içinde Mısır’ın Tanımı (Description de l'Égypte) isimli 37 ciltlik yayın yapıyorlar.
Mısır’dan dönerken de boş dönmüyorlar. 3-5 Allah ne verdiyse, yanlarında magnet, elmalı çay, kenevir falan getiriyorlar. Ardından Cezayir ilhak ediliyor. Taaak! Bi on milyarlık kenevir daha! Uzun lafın kısası, Fransa’ya bol kenevir gelmeye başlıyor, hem ot hem de haşhaş olarak.
Entelektüel çevreler kenevirin yaratıcı düşünceyi uyarma olasılığından çok heyecanlanıyorlar. Théophile Gautier önderliğinde bir Haşhaşçılar klübü (Club des Hashischins) kuruluyor, kenevirli sosyalleşmeler başlıyor. Bildiğiniz Whatsapp grubunu düşünün, bu onun kafa yapanı.
İşte Dawamesk de bu klüpte haşhaşa şamfıstığı, karanfil, muskat, şeker, portakal suyu ve yağ katılarak yapılan yeşilimsi renkli bir Fas işi macun. Haşhaşçılar Kulübü üyelerinin bu macunu Luppo, ekmek veya kurabiye benzeri şeyler üzerine reçel gibi sürerek yedikleri söyleniyor.
Parantez açıyorum (Fas 12 yönetsel bölgeden oluşuyor, bunlardan biri Ash-Sharq yani “oryantal” ismini taşıyor. Bunu da Endonezya kökenli hançerle birleştirince herhalde artık neden parfümün oryantal temalı bir parfüm olduğunu anlamışızdır hep beraber) Parantezi kapatıyorum.
Yaa bir parantez daha açabilir miyim? (Oryantal, Hittitçe arai, Sanskritçe iyarti veya Ermenice y-arnem’den (yükselmek) kök alıyor. Levanten/levere’de olduğu gibi “Yükselen ne?” diye bakıyoruz: Aa, güneşmiş! Hangi yönden yükseliyor? Siz bulun, ben parantez kapatacağım, işim çok)
Klüp, Baudelaire ve Gautier’in de yaşadığı Hôtel de Lauzun’de toplanıyor. Sonraları belediyeye devrolunan bina bugün sosyal bilimler alanında çalışan İleri Çalışmalar Enstitüsünün (Institut d'études avancées de Paris) kullanımında. Mimarı da Charles Chamois Bey, hak yemeyelim.
Keza burası Baudelaire’in Kötülük Çiçekleri’ni yazdığı mekân. Kitap yayınlandığında büyük tepki topluyor, Baudelaire para cezası yiyor. Kitaptan sansürlenen 6 şiirin üzerindeki yasak da ancak 1949’da kalkıyor.
Bakın, Moog’la yaptığı deneysel çalışmalarla bilinen Amerikalı müzisyen Ruth White, kitaptaki şiirleri aynı isimli albümünde (1969) elektronik müzik olarak yorumlamış.
Hani artık kitapları okumuyor, dinliyorsunuz daha çok diye şeyttim.
Hepsi değil, bir dakikası.
Hani artık kitapları okumuyor, dinliyorsunuz daha çok diye şeyttim.
Hepsi değil, bir dakikası.
İnsanlar klübe gidip yayılıyorlar, paf-küf malı götürürken sohbetler ediyorlar. İçine kapananlar, süreci not alanlar, resim çiziktirenler oluyor. Acıkınca iki yumurta kırıyor (sunny side up), dönüp gene devam ediyorlar vs vs
Yani klüp için 1840’lı yıllarda, Balzac’ın César Birotteau’yu yazdığı dönemde entelektüellerin uyuşturucu deneyimi yaşamak için kurdukları bir cemiyet de denilebilir. Sosyal yabancılaşma inceleniyor mesela burada ve uyuşturucuyla ilgili ilk psikiyatrik çalışma çıkıyor ortaya.
Uyuşturucu/yaratıcılık, uyuşturucu/duygu ilişkilerinin gözlemlenmesi Aldous Huxley’in Algının Kapıları’nı (Doors of Perception) çağrıştırıyor bana. Hani şu Jim Morrison’un da grubuna Doors ismini verecek kadar çok sevdiği kitap. (Huxley de William Blake’den esinlenmişti)
Kulübün müdavimleri arasında Victor Hugo, Alexandre Dumas, Charles Baudelaire, Gérard de Nerval ve tahmin edebileceğiniz üzere sevgili Honoré de Balzac kardeşimiz de var. Honoré abimizi de kahve ve rakı (anason) tutkunu bilirdik, her yol varmış maşallah. Kral.
Balzac, roman yazarken olay örgüsü ve karakterlerle aynı havayı teneffüs etmeyi, özdeşleşmeyi seviyor. Bu sevgi de César Birotteau’nun yazım sürecinde o yıllarda henüz yeni emeklemeye başlayan Guerlain ile buluşmasına yol açıyor.
Hatta o zamanlar 42 Rue de Rivoli’deki ilk dükkânda henüz Parfümcü-Sirkeci (Parfumeur-Vinaigrier) olarak bilinen Guerlain’dan kendine özel bir parfüm sipariş ediyor. Bu özel parfüm de tasarımcısı Guerlain’ın isminin “cemiyet hayatında” yaygınlaşmasına neden oluyor.
Markanın esas üne kavuşması ama, ileride Kraliçe Eugénie’den gelen “Başım ağrıyor usta, hafif bir parfüm yapsan ya bana?” siparişini başarıyla yerine getirmesiyle oluyor tabii. Bu siparişin şişesi de ayrı efsanedir, yazmıştık:
Guerlain’ın edebiyat dünyası ile ilişkisi ise Balzac ile sınırlı kalmıyor, süreklilik arz ediyor. Bir klasik haline gelen ünlü Guerlain parfümü Mitsouko da, biliyorsunuz, ismini Claude Farrère’in La Bataille (Savaş) romanındaki Japon karakterden almıştı.
Açtık bir parantez daha (Guerlain, Claude Farrère ve Mitsoukoyu daha ayrıntılı okumak isteyenleri, kusura bakmazlarsa eğer, tvit değil kitap okumaya davet edeceğiz. Şahsım yazdı) Kapadık parantezi
Guerlain (1828-) şimdilerde kendini kurgu metinlere pek kaptırmış olacak ki, ilk ısmarlama parfümü kendinin yaptığını iddia ediyor.Oysa ondan önce Jean Louis Fargeon (1748-1806) vardı Marie Antoinette’e ısmarlama parfüm yapan.
Şirket büyüyünce palavranın adı marketing oluyor: (
Şirket büyüyünce palavranın adı marketing oluyor: (
Böyle böyle bir şeyler işte. Hadi Balzac’a atfen çıkıdımlı bir şarkıyla bitirelim.
Yok öyle hep rak/caz/klasik gençler, zincirin bağlamına uygun olarak az oryantalleşelim.
Antrparantez, biliyorsunuz, Honoré abimizin en sevilen romanı Vadideki Zambaktır.
Sabrınıza teşekkürler.
Yok öyle hep rak/caz/klasik gençler, zincirin bağlamına uygun olarak az oryantalleşelim.
Antrparantez, biliyorsunuz, Honoré abimizin en sevilen romanı Vadideki Zambaktır.
Sabrınıza teşekkürler.
