Thread by @Saka_larr

Osmanlı'nın paralel devleti: KADIZADELİLER
Dini hassasiyeti olan, padişahla çatışmayan küçük bir kitle olan Kadızadeliler hareketi, makamları ele geçirmeye başlayınca asıl yüzlerini göstermişlerdi...
aydinlik.com.tr/osmanli-nin-pa…

1-Bu da İslami Wikipedi'den
Bazı konularda Kadızâde’nin padişah ve devlet adamları üzerinde etkili olduğu görülür. Kadızâde’nin telkiniyle IV. Murad İstanbul’daki bütün kahvehaneleri yıktırmış, tütün yasağına uymayan çok sayıda kişiyi katlettirmiştir.

islamansiklopedisi.org.tr/kadizadeliler

2-İmam Birgivi; Hz. Muhammed, pilavı, eti, yemeği... eliyle yerdi, kaşık kafirliktir, kaşık yapanlar dövülür, tesbih yaptırmağa zorlanırdı. Yine mezarlar üzerine türbe yapılmamalı, paraları da vakıflara bağışlayıp vakfiyeler yapılmamalı derdi....
fikriyat.com/galeri/tarih/o…

3-Osmanlı'da Bağnaz Bir Grup: Kadızadeliler Hareketi
Prof. dr. Selahattin Döğüş

Selefi(muhalif) bir dünya görüşüne sahip olan, Türk tarihinin en tutucu ve bağnaz dini hareketlerinden biri olan Kadızadeliler hareketi akademinin de konusudur...

beyaztarih.com/osmanli-tarihi…

4-Aklın ön plana çıktığı pozitif bilimleri reddeden, asrı saadet olarak adlandırılan dönemin tekrar yaşanması hedefinde olan bu grup, Osmanlı sarayına kadar sirayet ederek halk ve devlet nezdinde huzursuzlukların çıkmasına ve Osmanlı'nın esaslı bozulmasına neden olmuştur.

5-Selefîlerin selefleri
Günümüzde Vehhâbîlik/Selefiyye diye anılan cereyanın esasları, önceleri Hanbelî mezhebine mensup olan İbni Teymiyye (1328) adlı Harrânlı bir âlimin fikirlerine dayanır.

6-XVII. asırda İstanbul’da kopan Kâdızâdeliler hareketi de doktrin olarak İbni Teymiyye’ye ulaşır. Hâdiseyi, Küçük Kâdızâde diye tanınan vâiz Balıkesirli Mehmed Efendi, Halvetî Şeyhi Abdülmecid Sivâsî ile münâzara ederek başlattı.
Prof. Dr. E.B.Ekinci'den
ekrembugraekinci.com/makale.asp?id=…

7-Bazı İslamcı kaynaklar bu hareket için şöyle der; ...1570'lerden 1685'lere kadar yüzyılı aşkın bir dönemde büyük bir dinî hareket olarak ortaya çıkan Kadızadeliler hareketi, bozulmuş hatta neredeyse yok olmuş olan sahih İslam akidesini, yeniden aslına döndürmek; +++

8-+++din adına çıkarılmış olan hurafeleri ortadan kaldırmak; artık açıktan işlene gelen büyük günahlardan sakındırmak
(Örneğin; livata, içki, raks gibi fiiller) için ortaya çıkmış bir harekettir) demek ki o dönemde ciddi bir bozulma varmış ve bu boşlukta ortaya çıkmışlar...

9-İmam Birgivi'nin birkaç eseri olmakla beraber o zamanın tarihçileri olan Katip Çelebi, Naima ve Niyazi Mısri'nin yazdıklarının dışında maalesef bu dönemde yaşanan hadiselerle alakalı yeterli bilgiye ve kaynağa sahip değiliz. Bu tarihçilerin yazdıklarına bakıldığında +++

10_+++çoğunlukla sufileri destekleyen yanlı bir tutum içerisine girdikleri fark ediliyor.

11-Mevcut kaynakların azlığının yanısıra taraflı ve tarihçilikten uzak olarak kayda geçirilen bilgiler, maalesef bu dönemde cereyan eden dinî tartışma ve mücadeleleri gerektiği gibi bize yansıtmamaktadır...

12-Bir diğer önemli husus ise Osmanlı ve İslam tarihi için büyük bir dinî ve sosyal öneme sahip böylesi bir hareket ile ilgili olarak son dönem tarihçilerince henüz ciddi bir takım araştırmaların yapılmamış olmasıdır. ...

13-Kaleme alınan makale ve risalelerde ise yine 17. Yüzyıl sufiliğinin tepkisine benzer bir üslupla sözde akademik bir takım kırpıntılara rastlamak mümkündür. ...

14-Osmanlı'nın Dinî Tarihine Genel Bir Bakış

Anadolu'nun İslamlaşması, Anadolu'ya Türk boylarının göçüyle hız kazanır. Anadolu'da yaygın olarak faaliyetlerde bulunan tasavvufi tarikatler ve dervişler aracılığıyla insanlara İslam iletilmeye çalışılmıştır.

15-Tasavvuf kültürü de kendine özgü dinî kuralları ile birlikte halkın arasında, sağlıklı bir İslami eğitim görmemiş, medreselerde yetişmemiş bu dervişler aracılığıyla yayılmıştır.

16-Osmanlı imparatorluğunun kuruluşu üzerine çalışma yapan tarihçilerin hem fikir oldukları husus, medreseli eğitimin ve ciddi bir İslami eğitim ve anlayışın Osmanlı'ya sonradan yerleştiğidir. Bu eğitim sınırlı kalmış ve sufi tarikatlerin çalışmaları yanında destek bulmamış, +++

17-+++rağbet görmemiştir.
Bu yüzden Ahilik, Mevlevilik, Bektaşilik, Rıfailik, Kadirilik, Yesevilik ve daha sonra da Nakşibendilik gibi tarikatlerin nüfuzu altında Osmanlı'nın sahih bir İslam anlayışının dışında kaldığı söylenebilir....

18-Yine sonradan teşekkül etmiş bulunan medreseler üzerinde ve Osmanlı ilmiye sınıfı arasında yaygın olan bu tarikatlerin nüfuzunu görmek mümkündür. Bununla birlikte, çoğunluğu göçebe olan Türkmenler arasında, eski inançlar kuvvetli bir biçimde yaşamaya devam etmiştir.

19-Bunlar arasında hâlâ babaların itibarlı bulundukları görülmektedir ki, bunlar eski Kam, Ozan ve Şamanlar'ın İslami bir renge bürünmüş takipçileri durumunda idiler. (Prof. Hüseyin Yurdaydın, Türkiyenin Dinî Tarihine Umumi bir bakış, AÜİFD, cilt 19. Ankara 1962, S. 112)

20-İlhanlı Moğol istilalarından Anadolu'ya kaçan (Alperenler, Alpler, Abdallar) yarı Müslüman, yarı şaman bu gezici dervişler (babalar) Osmanlı Deveti'nin kurulmasında büyük rol oynamışlardır. ( Prof. Fuad Köprülü "İslam Sofi Tarikatlarına Türk-Moğol Şamanlığının tesiri" +++

21-++AÜİFD, K.X. Ankara 1961.)

Fuad Köprülü'ye göre Türk Şamanlığının ilk izlerini, en eski Türk Sufi tarikatı olan Yeseviyye üzerinde aramak mümkündür. Tasavvuf ehli arasında yaygınlık kazanan Kuzey Asya göçebe boylarının şamanlarına has vecdi raksların izleri, bu tarikatları++

22-...bu tarikatların itikadı alt yapılarında şamanist-budist bir takım eğilimlerin olduğunu bize göstermektedir. Türklerin, Batı'ya doğru göç etmeleri 10. Yüzyıldan 14. Yüzyıla kadar devam etti, dolayısıyla İslamlaşma, yüzyıllar boyunca sürdü,

23-böylece Şamanist tesirler aralıksız yenilendi ve şamanlık kudretini de tamamıyla kaybetmedi. ( Prof. Fuad Köprülü "İslam Sofi Tarikatlarına Türk-Moğol Şamanlığının tesiri" AÜİFD, K.X. Ankara 1961.)

24-Tasavvuf, Osmanlı'ya daha kuruluş aşamasında girmiştir. Fuat Köprülü konu hakkında şöyle bir bilgi aktarır: (Yaşar Ocak'ın ifadesiyle) 'Türkmenlere Şii eğilimli bir İslamiyet cilası altında, Şamanizm kalıntıları ile karışık fikirler telkin eden +++

25-+++syncretiste (fikirleri karıştırma) bir Türkmen babası olan Baba İlyas ile başlayan bu yeni tasavvufi hareket, Halife Baba, İshak Baba, İlyas'ın oğlu Muhlis Paşa, Şeyh Osman ve Hacı Bektaş-ı Veli gibi hâlifeleri vasıtasıyla, özellikle Orta ve Batı Anadolu'da yayılmıştır.'+++

26-+++( Fuad Köprülü Osmanlı Devletinin Kuruluşu S. 94-102)

27-O dönemin tarihçilerinden olan Aşıkpaşazade'nin (ö. 90/1495) belirttiğine göre, Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemlerinde Anadolu'da Anadolu Ahileri, Anadolu Gazileri, Anadolu Bacıları ve Anadolu Abdalları adıyla dört dini tasavvufi grup bulunmaktaydı.

28-Bunlardan Anadolu Abdalları, kökenleri itibariyle Yeseviyye Kalenderiyye, Haydariyye, Vefaiyye'ye ulaşan ve genellikle yukarıda işaret edildiği gibi Baba İlyas'ın hâlife ve müritlerinden oluşan bir grup olup, önceleri Babailer daha sonra da Baba Abdal ve Horasan Erenleri +++

29-+++adıyla meşhur olmuşlardır.
Özellikle yeni fethedilen topraklarda çeşitli tekke ve zaviyeler kurmak suretiyle yayılmışlardır. Bilhassa ilk Osmanlı hükümdarları tarafından desteklenmişlerdir.

30-Bu çerçevede Osman ve Orhan Gazi, Geyikli Baba, Abdal Musa, Kumrul Abdal, Abdal Murad, Abdal Mehmed, Doğulu Baba ve Postnişpuş Baba gibi dervişlerle işbirliği yapmışlardır

31-16. Y.y'da Askerî ve İdari Yapıdaki Çözülmeler

Kanuni'nin son yıllarında hükümdarlık müessesesi bozulmaya başlamış, başa tecrübesiz padişahlar geçmiştir. 3. Mehmet'in, şehzadeleri sancağa gönderme geleneğini bitirmesiyle devleti yönetme tecrübesinden mahrum olan şehzadeler,++

32-++ idari konularda sıkıntılara sebep olmuşlardır. 1. Ahmet döneminde Ekber ve Erşed kanunu çıkarılsa da tecrübesizliğin ve şehzade rekabetinin önüne geçilememiştir. 2. Osman, 4. Murat, İbrahim ve 4. Mehmet çocuk yaşta tahta geçmişlerdir.

33-İdari yapıdaki bu bozukluk askeri alanda yankı bulmuş, kapıkulları güçlenmiş ve tımar sistemindeki bozukluklar tımarlı sipahilerin önemi azaltmıştır. Sekban ve Levend gibi tüfenkli askeri bir sınıf oluşmuş, fakat bunlar da zaman zaman halkı rahatsız edecek eylemlerde +++

34-+++bulunmuşlardır.

Sosyo Ekonomik Yapıdaki Çözülmeler

Tımar sisteminin bozulması Osmanlı askeri sistemini alt üst ettiği gibi ekonomik yapıyı da alt üst etmiştir. Topraktan sağlanan vergiler azalmış, iltizam ve emanet gibi usuller ortaya çıkmıştır.

35-Sadece olağanüstü zamanlarda alınan avarız vergisi sürekli hâle gelmiş ve halkı bezdirmiştir. İran ve Avusturya ile yapılan savaşlar devlet hazinesinin boşalmasına neden olmuş, ağır vergiler konmuştur.

36-Avrupalı tüccarların ülkeye girmesi ve rekabeti arttırması Osmanlı tüccarını olumsuz etkilemiştir. Celali isyanları nedeniyle Büyük Kaçgumluk adı verilen daha güvenli yerlere gitme isteği konar göçer bir hâl almış, Anadolu ve Rumeli'de birçok yer harabe olmuştur.

37-Reaya ve askeri sınıf arasındaki tam ayrılık dengesi bozulmuş, halkın bir kısmı asker olmuştur.

38-Kanuni devrinden itibaren Osmanlı sosyal ve siyasi hayatında çözülmeler başlamış, bir yandan Celali isyanları toplumsal hayatı tehdit ederken, rüşvet ve adaletsizlik idari kurumun yukarıdan aşağıya bozulmasına neden olmuş, genişleyen imparatorluk sınırları içerisinde+++

39-+++toplumsal düzen sarsıntılar geçirmeye başlamıştır.

40-Asker sayısı kadar asker kaçağının bulunduğu bir toplumsal kaos ortamında, devlet ricaliyle uyuşamayan şeyhülislamlar ve din görevlileri azledilirken, (İ. Hami Danışmend, Osmanlı Devlet Erkanı İst. 1972, S. 119-121.)

41-adaleti temin edecek kadılıklar da rüşvetle satılır hâle gelmiştir. ( Koçibey Risalesi)

42-Osmanlı'nın yükselişini sağlayan Türk'e has değerlerin yozlaştırılmaya başladığı, yönetimde israf ve rüşvetin yaygınlaştığı, toplumun her kademesinde ahlaki gerilemenin hissedildiği bir dönemde etkileyici vaazlarıyla ortaya çıkan Kadızade Mehmed Efendi,

43-...yaşananların büyük bölümünü dinden ve özellikle de sünnetten kopmaya ve din adına çıkan hurafelere bağlamayı tercih etmiştir. Literatüre vakıf, pek çok metni ezbere bilen, hazır cevap, hırslı ve mücadeleci kişiliği sayesinde vaizlikte hızla yükselmiş ve söylemlerine +++

44-+++temel referans olarak da Kanuni döneminin meşhur ahlak otoritesi İmam Birgivi'nin (Ö.981/1573) et-Tarikatü'l-Muhammediyye adlı eserini kullanmıştır. ( Bir Muhalefet Aracı Olarak Tahric, Ahmed Ürkmez)

45-Muhakkak konuyu daha iyi anlamak için, İmam Birgivi'nin söylemlerine, (Osmanlıdaki itikadi sapmayı, tasavvuf ehlinin itikadi ve ahlaki sapmaları, din adına çıkardıkları hurafeleri ve bidatleri) sırasıyla Kadızade Mehmet Efendi, Üstüvanı Mehmed Efendi, Vani Mehmed Efendi +++

46-+++karşı cihette ise yer alan tasavvuf ehli, Halveti Şeyhi Abdulmecid efendi, Abdulhad Nuri Efendi, Kürd Molla, Niyazi Mısri Efendi'nin söylem ve itikatlarına da bakmak lazım.

47-SONUÇ: Selçuklularda da, Osmanlılarda da, ne zaman devleti kurucu Türk töresinden uzaklaşma başlayınca,
hep bozulma olmuş ve maalesef kurtuluşu öze dönüşte aramayıp hep Arap töresine sarılmışlar ve sonra da işin içinden kimse çıkamamış sonunda tuz kokmuş devlet tarumar olmuş.

48-Bir çok tarihçi arkadaşımız Yüksek Lisans ve Doktora tezi olarak ne yapayım abi diye soruyorlar.
Onlara bu bilgisel bir ışık olsun, karanlığa bir mum da onlar yaksınlar. İşte harika bir araştırma konusu.
Okuyan rt yapana tşk ediyorum.
Ulu Tengri bizleri koruyup yüceltsin.