Thread by @Oldfrankishphil

DRAADJE over een verdwenen kasteel in een eeuwenoude polder🙂

Het Hollandse landschap bestaat voor een groot deel uit km lange stroken weiland die door rechte sloten van elkaar gescheiden worden

Maar niet iedereen weet dat die sloten soms wel 1000 jaar geleden gegraven zijn

1

De Zuid-Hollandse Dijkpolder, tussen Maassluis en Maasland, is zo'n oude ontginning die waarschijnlijk tussen de 10e en 11e eeuw zijn huidige vorm heeft gekregen.

Daarvoor lag er aan de oever van de Maas bij de huidige Maasdijk een laat-Karolingisch koningsdomein,

2.

Dit koningsdomein dat de Oudnederlandse naam MASALANT droeg werd in 985 aan graaf Diederik II van West-Friesland (het latere Holland) in leen overgedragen.

Diederik ontving tegelijkertijd het recht om het achtergelegen krekengebied en de veenmoerassen te ontginnen.

3.

Men ging aan de slag!

Er werd een dijk opgeworpen waarna men lange kaarsrechte sloten groef die in noordoostelijke richting het krekengebied inliepen. Elke strook was zo'n 80 m breed. Door deze sloten en afwateringskanalen (wateringen) werd de natte bodem ontwaterd.

4.

Maar door inklinking en overstromingen kon het zo veroverde land ook weer verloren gaan.

Dat gebeurde in 1134 toen de grafelijke hof van Maasland en een groot deel van de nieuwe dijkpolder tijdens een grote watersnood wegspoelden.

Omstreeks 1164 gebeurde dit opnieuw..

5.

In de decennia die volgden bouwden de Maaslanders die de ramp overleefd hadden een nieuwe Maasdijk 100 m verder landinwaarts.

Ook verhuisde men de dorpskerk en de bijbehorende dorpshoeves drie km naar het oosten aan een middelgrote kreek die men uitdiepte tot waterweg

6.

Die uitgediepte kreek noemde men vanaf toen GAWECH dat wellicht een Fries-Nederlandse mengnaam is die uit Oudfries GA (=dorp) en Oudnederlands WECH (= vervoersweg) is opgebouwd.

Op deze plek aan de GAAG (< GAWEGE) ligt nu nog steeds het hedendaagse dorp Maasland.

7.

Na het herstel van de Dijkpolder in de 12e eeuw gaf de graaf delen van het ontginningsgebied aan zijn vazallen in leen (en een deel hield hij zelf).

De begunstigden in de Dijkpolder waren de heer van Voorne , de heer van de Lek en de Duitse Orde te Utrecht.

8.

Deze "ridders", bouwden ridderhofsteden midden in het weiland, dwz een houten kasteel op een woonheuvel met woontoren omringd door een gracht, met daarnaast een ontginningshoeve van waaruit ze hun landgoed bestuurden.

9.

In 1267 schonk de heer van Voorne zijn eigen ridderhofstede in de Dijkpolder aan Floris van de Velde wiens familie (als kasteelheren?) daar kennelijk al een generatie woonde.

Bij deze schenking was 43 Delflandse morgen aan land gemoeid (ca. 37 ha grond).

10.

Het leuke is dat deze schenking aan de hand van latere perceelbeschrijvingen in grafelijke leenregisters en 16e-eeuwse belastingcohiers goed na te volgen is.

Zo weten we dat het leen van Floris van de Velde in de 23ste en 24ste strook weiland van de dijkpolder lag

11.

Spannend is ook dat we na kunnen gaan waar het middeleeuwse kasteel heeft gestaan en waar de ontginningshoeve.

In het leenregister van de graaf van Holland lezen we namelijk dat in 1465 een zekere Jacob Mathijsz van Wena in het 24ste weer het "steenen huijs" te Velde bezat

12

Op een kaart van het hoogheemraadschap Delfland van 1611 staat het huis te Velde duidelijk afgebeeld in het noordelijke deel van de "Dijck Polder".

We zien een hoeve en een omgracht perceel! Daar heeft ws in de middeleeuwen het oude kasteel gestaan

13/20

In een latere kaart (1712) van Kruikius van het hoogheemraadschap zien we de hofstede ook ingetekend, voorzien van de naam "de Hoeve".

Ten zuiden daarvan ligt een omgracht perceel dat "oude Schans" wordt genoemd. Zonder twijfel hetzelfde perceel als op de kaart van 1611.

14.

Volgens een tekst uit 1746 (Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden) waren er in het midden van de zeventiende eeuw nog muren van het oude kasteel te zien maar daar was in de achttiende vrijwel niks van over behalve de grachten en de fundamenten.

14.

In 1832 toen het napoleontische kadaster werd opgesteld ligt de boerderij nog op dezelfde plek als in 1712.

Het omgrachtte perceel was inmiddels wel verdwenen. Alleen de westelijke grachtvorm is nog zichtbaar als kromme perceelscheiding.

15.

Op de Topografische Kaart van 1850-1864 zien we echter iets geks. Een huis dat ongeveer 600 meter zuidwestelijker ligt wordt hier als "Huis te Velde" aangeduid

Uit de middeleeuwse boekhouding en 16e-eeuwse landmeterskaarten weten we zeker dat hier geen kasteel stond!

16.

Hoe kan dat? Zoals we zagen heette de plek van de oude ridderhofstad later "de Hoeve" en niet lange "Te Velde".

"De Hoeve" was via een zandweg (kerckpat geheten) verbonden met het dorp van Maasland en de daar gelegen parochiekerk.

17/20

Waarschijnlijk is de oude naam "Te Velde" overgedragen op de eerste hoeve die men vanuit het dorp gezien op het pad naar "De Hoeve" tegenkwam.

Dergelijke "misnomers" komen vaker voor bij de volkse benoeming van oude landgoederen.

18/20

Geschiedenisnerd als ik ben, heb ik geprobeerd om op basis van 16e-eeuwse perceelbeschrijvingen de oude schenking van 1267 in te tekenen op de kadastrale minuutplannen van Maasland van 1832.

Opgeteld is het gemarkeerde vlak ongeveer 37 ha groot (= 43 morgen). 🧐

19.

Vergeefs heb ik nog op een luchtverkenningsfoto uit 1944 gekeken of er bij "de Hoeve" in de Dijkpolder nog grondsporen van de vroegere gracht en het kasteel te zien waren.

Maar de zichtbare bodemverstoring ligt op de verkeerde plek. Jammer genoeg geen sporen van de grachten

20

EPILOOG

Meer weten over de geschiedenis van de Dijkpolder?

Dit informatieve boekje van het hoogheemraadschap geeft een goede inleiding:
jaar2012.middendelfland.net/middendelfland…

Dit onderwerpje was bijvangst bij een groter naamkundig onderzoek. Ik hoop dat u het leuk vond! 🙂

Zuidoostelijker natuurlijk 🙈🙂