Thread by @Przewodzik

#FuturologicznyTydzień #PrzewodzikKsiążkowy

„Czy futurologia jest dyscypliną naukową? Każda dyscyplina ścisła powstaje w polu obserwacji i faktów przednaukowych; jej kołyską i powijakami są katalog i protokół. Ta faza dzieciństwa trwa zazwyczaj długo; nowa gałąź jest (1)

dociekaniem głównie opisującym. Poprzez odsiew i selekcję faktów, rygor odrywań, delimitację uogólnień i krystalizację skutecznego paradygmatu robót poznawczych dyscyplina konsoliduje się w swojej samodzielności, wykuwając własny aparat pojęciowy, własne obszary zastosowań, (2)

własne metody eksperymentalne i własny cel.
Fakty, dotąd rozpierzchłe, podlegają uchwytowi uogólnień coraz powszechniejszych zakresowo. Dochodzi do mocnego „ściśnięcia” głównej problematyki badawczej. Do koncentracji – albowiem ilość informacji, zakumulowanej w teoriach, (3)

rośnie: teorii jest mniej niż w okresach wcześniejszych, lecz i poziom abstrakcji, i zasięg ważności są daleko większe.
Z upływem czasu ideał „redukcyjny” – podążania ku jedynej superteorii, która weźmie w siebie i zogniskuje w swych strukturach całość zjawiskowego obszaru – (4)

oddala się niczym fatamorgana przed podróżnymi. Rozpoczyna się specjalizacyjne rozgałęzienie drzewa wiadomości. Dawne podziały tracą istotność (np. w fizyce nikną granice między nauką o cieple a optyką), lecz wynikają nowe (fizyka ciała stałego; fizyka struktury jąder). (5)

Zarazem moc predykcyjna nauki rośnie. Postępy nie są równomiernie rozłożone w czasie; akumulacyjny ruch utyka niekiedy, wyczerpuje się bowiem moc informacjoprzetwórcza aktualnego paradygmatu. Jak pisał o tym T. Kuhn w Strukturze rewolucji naukowych, wielkie przemiany, (6)

zapoczątkowujące kolejny „skok naprzód”, są skutkami przewrotów paradygmatycznych.
Dyscypliny młodsze mają paradygmaty „słabe”, takie, co pozwalają już na uogólnienie i retrognozę, lecz jeszcze nie na stawianie prognoz. Taką gałęzią przyrodoznawstwa jest biologia; rozpoznała (7)

mechanizm ewolucji naturalnej, lecz jej biegu dalekosiężnie przepowiadać nie umie. Także fizyka, po matematyce królowa nauk, nie jest predykcyjnie wszechmocna. Nie inwestowano by olbrzymich środków w budowę akceleratorów,gdyby własności cząstek wysokoenergetycznych można było (8)

przepowiadać, tj. wyprowadzać z teorii. Każda nauka zaczyna więc od opisu, potem generalizuje, a dopiero na końcu przepowiada.(...) Żadna nauka nie przepowiada tego, co jeszcze nie podlega jej metodom, tj. czego się nie imają jej uchwyty paradygmatyczne. Każda nauka wystrzega (9)

się eklektyczności w obrębie swych paradygmatów. W każdej można wyraźnie rozróżniać pomiędzy jej specjalistycznym jądrem i otokiem popularyzacji danych przeznaczonych dla szerokiej publiczności. Nauka nie jest w swym trzonie popularyzacją ani popularyzacja nie jest nauką. (10)

Żadna nauka nie próbuje „zgadywaniem na ślepo” zastępować systematyki predykcyjnej. „Zgadywanie na ślepo” jest oznaką bardzo wczesnej, wręcz przednaukowej fazy rozwoju. Żadna nauka nie usiłuje zastąpić teorii jako bazy predykcyjnej katalogowym wyliczaniem tego, co się może (11)

przytrafić obiektom jej studiów. Lecz właśnie wszystkie te cechy, nieobecne w ścisłych dyscyplinach, wykazuje futurologia. Jest ona „wcześniakiem”, który usiłuje mówić od razu z kołyski, a jeszcze bardzo trafnie i mądrze.
Futurologia nie ma własnych paradygmatów ani teorii; (12)

niemniej usiłuje przepowiadać przyszłość, i to w y ł ą c z n i e przepowiadać przyszłość! Nieobecne paradygmaty stara się zastąpić eklektycznością postępowania. Bardzo trudno rozróżniać w niej pomiędzy tym, co stanowi „poziom ścisły” i „poziom popularny”. O wielu (13)

publikacjach trudno wprost orzekać, czy są przeznaczone dla fachowców głównie, czy raczej dla światłej publiczności. Systematykę predykcyjną usiłuje zastąpić „ślepym zgadywaniem” (metoda delficka, scenariuszowa). Nieobecność paradygmatyki predykcyjnej skłania ją nie do (14)

powściągliwości, lecz do bezustannego pomnażania szczegółowych supozycji o tym, co się m o ż e stać z jej obiektem – cywilizacją ziemską". (15)

Stanisław Lem "Fantastyka i futurologia", Kraków 1973