Thread by @aviuv

#नायगाव #thread

गिरणगावचा विचार केला की साधारण लालबाग परळ हा भागच डोळ्यासमोर तराळतो. कारण त्यामागे केलेले डॉक्युमेंटेशन आहे. बर्यापैकी याभागावर साहित्यिक मुल्यांतून वा सामाजिक आशयातून लिहलेले आहे. मागे मी बोलल्या प्रमाणे गिरणगावचे तीन सांस्कृतिक भागात विभागणी होते.(१)

शहरांना कधीच संस्कृती नसते वा सभ्यता नसते. बाहेरून आलेले लोक शहरांना ओळख देत असतात. गिरणगावात देखिल तसेच होते. कोकणी बहूल लालबाग-परळ, कोल्हापूर मिश्र वरळी, पारशी प. महाराष्ट्र बहूल नायगाव दादर असे भाग केले जातील. गावांकडून आलेल्या चाकरमाण्यांनी आपल शेत सर्व काही आणले.(२)

अशी विभागणी होण्यास मास्तर नावाचे पद कारणीभूत होते. मास्तर चा खाक्या व कापड खात्यात असणारी वचक त्यातून आपल्याच भागातले कामगार भरण्यापर्यंत चक्र होते.
लालबाग नावाप्रमाणे 'लाल' होता. मिलांवर लालबावटा चेच वर्चस्व होते. वरळी तसे दोलायमान होते.(३)

नायगाव दादर मात्र राष्ट्रीय मिल मजदूर संघांकडे होता. त्याचे मुख्यालय नावाला परळ भोईवाडा मध्ये होते पण भोईवाडा परळ शी निगडीत नव्हताच. त्याने आपली कूशी नायगाव शी कायम ठेवली. नायगावच्या उत्तरेला पारशी कॉलनी आहे. मिलांचे मालक उच्च अधिकारी तेथे राहत होते.(४)

रा.मि.म.सं ही कॉंग्रेस प्रणित कामगार संघटना होती. जी तत्कालीन एकमेव सरकार मान्य संघटना होत. ८२ च्या संपाचे मुख्य कारण ह्या संघटनेची सरकार मान्यता नष्ट करावी ही देखिल होती. कारण सरकार कामगांरांचे निर्णय घेताना केवळ रामिमसं लाच विचारात घ्यायची. (५)

त्यामुळे तिचे मालक धार्जिने स्वरूप कोणापासून लपून देखिल नव्हते.
नायगाव १९९० अगोदर कॉंग्रेसचा बालेकिल्ला होता. नायगाव जुन्या मतदार संघांनुसार सर्वात छोटा मतदार संघ होता. ह्याच मतदाल संघाने महारष्ट्राला तीन कामगार मंत्री दिले. त्यात माधवराव माने हे नाव महत्वाचे आहे.(६)

कामगार मंत्री त्याकाळात गिरणगावातला असायचा नायगाव कॉंग्रेसमय असल्यामुळे ते मंत्रीपद तिकडे येणे स्वाभाविक होते
नायगाव ला संपाची तुलनात्मक मोठी झळ न बसण्याचे कारण बॉंम्बे डाईंग,प.महाराष्ट्र बहूल असल्यामुळे लोकांनी गावाला स्थलांतर केले गावाला जमीनी असल्यामुळे पोटाची नड भागात होती(७)

बॉम्बे डाईंग च्या वाडीयांनी त्यांच्या कामगारांची जास्त वाताहत होवू दिली नाही. व त्यांच्या दोन्ही मिल चालू ठेवल्या. त्या ह्या दहा वर्षात बंद झाल्या. वाडीयांचे जय व नेस याला कारणीभूत होते.
प. महाराष्ट्रातील सहकारी चळवळ देखिल नायगाव मध्ये लवकरच पोहोचली. (८)

त्यातून सहकारी बँका उभ्या राहिल्या. नडेल त्याला कर्जपुरवठा त्या कर्जाला अख्खा गाव तारण राहायचा. त्यावेळी लोकांचा विश्वास टिकून होता. स्वातंत्र्यानंतर लगेचच सहकारी तत्वावर ग्राहक संस्था उभी राहीली.जी आजही दिखात टिकून आहे.मॉलच्या गराड्यात देखिल तिने आपले अस्तित्व पुसून दिले नाही(९)

ती म्हणजे 'मुंबई मध्यवर्ती कामगार ग्राहक संस्था' जी आज अपना बाझार या नावाने ओळखली जाते. ह्याची स्थापना स्प्रिंग मिल नायगाव येथे झाली. जी आज जगातली मोठ्या सहकारी ग्राहक संस्थांत मोडली जाते. तिच्या मार्फत स्वस्त व रास्त अन्नधान्य पुरवठा गिरणगावात होवू लागला.(१०)

संपातही ह्या संस्थेने खुप आधार दिला होता.
नायगाव वर कॉंग्रेसींबरोबर समाजवादयांचे वर्चस्व मोठे होते. समाजवादी चळवळ नायगाव मध्ये जोर धरून होती. त्यांनी पहिले काम मुंमकाग्रासं कॉंग्रेसींपासून ताब्यात घेण्यापासून केले. त्याचे नामकरण अपना बाझार केले. (११)

त्यांनी अपना बँक नावाची सहकारी बँक देखिल स्थापन केली. शिवसेनेच्या गदारोळात कॉंग्रेसच्या बँका बंद होत असताना ग्राहकांना नाडत असताना गिरणगावात अपना बँकेने केलेले काम स्पृहनीय म्हणावे लागेल. लोकमित्र सहकारी मुद्रणालय ही प्रेस देखिल आज चालू अवस्थेत आहे.(१२)

नायगाव मध्ये संघर्ष नव्हता असे नाही पण सहकाराच्या जीवावर त्यांनीतो कमी केला होता. त्यांचे प्रश्न वेगळे होते. नायगाव वेढलाय पोलिस कॉलनी कवायत मैदान बीडीडी चाळींनी. दक्षिणेला हाफकिन मध्ये मुंबईचा गव्हर्नर राहायचा. आता हाफकीन इंस्टीट्यूट आहे. पलिकडे हॉस्पिटलची रांग आहे.(१३)

कामगारांसाठीचे गांधी हॉस्पिटल ही चांगले होते. नायगावात सहकारी तत्वावर शाळाही उभारल्या गेल्या होत्या. छोट्या भागात चार पाच शाळा होत्याच पण जवळच राजा शिवाजी परळ मध्ये सोशल सर्विस लीग ही मुंबईतली सर्वात जुवी शाळा होती.(१४)

त्यामुळे नायगावात अन्न आरोग्य शिक्षण हे व्यवस्थित मिळेल याची बर्यापैकी सोय होती. त्यामुळे टोकाचा संघर्ष इथे बघायला मिळाला नाहीच पण त्याचे डॉक्युमेंमटेशन ही झाले नाही. शेवटी खपण्यासाठी टोकाचा संघर्षच लागतो.(१५)
@MarathiRT