Thread by @benwilbrink

Toegankelijkheid van studies met een capaciteitsfixus. tweede draadje. Over mogelijke oplossingen. Maar eerst nog enkele woorden over de ontwikkelingen van 1997 (Cie Drenth) tot heden: wat zijn in deze tijd de problemen? Ik kan kort zijn, want in wezen is het simpel:

Het neoliberalisme heeft de beleidsmakers volledig in de greep, meritocratisch denken is de norm: 'winners take all'. Recht en rechtvaardigheid moeten maar even wijken. De richting is: selectie-aan-de-poort moet kunnen, we gaan ermee experimenteren (staats Nijs), een paar

ministeriële commissies (was er een Cie-Korthals?; in ieder geval een Cie-Sorgdrager). Jet Bussemaker was de afmaker, zij joeg er een wet door voor decentrale toelating tot fixus-studie, en verbood gewogen loting. Ik was in die tijd afgeleid met zorgen over een #rekentoets.

Kennelijk ontstond er toch voldoende onvrede over de enorme kosten en geringe opbrengsten van die decentrale selectie dat een motie om ook loten mogelijk te maken de steun van de kamer kreeg. Het voorstel van wet daarvoor is 24 januari jl in de TK behandeld. Er is in al deze

commotie (sinds de Cie Drenth de oren liet hangen naar druk van Kok en Ritzen) wat argumenten betreft niets nieuws onder de zon, dus ik kan het bij deze korte kenschets laten. Voor enige literatuur zie benwilbrink.nl/projecten/dece…

Dan kom ik nu aan het karakteriseren van mogelijke oplossingen. Dat verhaal splits ik in tweeën, want het oplossen van capaciteitsproblemen in het hoger onderwijs is echt een andere thematiek dan die van het toedelen van schaarse studieplaatsen aan te talrijke gegadigden.

De capaciteit van het ho wordt uiteindelijk bepaald door de overheid. Ik beperk me in het volgende weer tot het wo. Die overheid kan ervoor kiezen de capaciteit van universiteiten/opleidingen de vraag van studenten te laten volgen, zoals tot 1972 het geval was, zij het met

steeds meer locale uitzonderingen die gedoogd werden. In 1972 moest voor de toegang tot geneeskunde een noodmaatregel worden genomen, waarbij de keus viel op instellen van een numerus fixus. Die noodmaatregel kreeg in 1975 een andere invulling, maar werd dus gecontinueerd.

In de 70er jaren is de overheid overgegaan tot een soort van planningseconomie voor het wetenschappelijk onderwijs. Onderdeel van het voorstel van wet dat Ger Klein in 1975 naar de Kamer bracht is immers dat Nederland veel minder artsen nodig zou hebben dan er gegadigden waren

voor de opleiding tot arts. Dit is best opmerkelijk, omdat het idee toen toch wel verlaten was dat een economie centraal te plannen zou zijn. Ik moet hier later meer gedetailleerde informatie over verzamelen.

Tegenover strakke planning zoals dat in feite het geval is bij het instellen van een fixus voor meerdere opleidingen, staat het geheel vrijlaten, of misschien door zachte maatregelen via studiefinanciering, of gerichte voorlichting te sturen.

Een voorbeeld van sturen via studiefinanciering is de kwijtschelding van studieschulden voor wie in het onderwijs ging werken (70er jaren). Een voorbeeld van inzetten op voorlichting is de oprichting van het Researchcentrum Onderwijs Arbeidsmarkt (ROA) in Maastricht. Het idee

was dat varkenscycli in vraag en aanbod mogelijk gedempt zouden kunnen worden door ze te kunnen voorspellen en ervoor te waarschuwen. Cycli van tekorten en overschotten deden zich bijvoorbeeld sterk voor bij scheikunde en ingenieursopleidingen.

Die varkenscycli voor academici zijn een boeiend fenomeen, zeker ook bezien naar de ongelijke kansen die het oplevert voor arme afgestudeerden t.o.v. vermogende. Er is een uitvoerige historische studie over, van deze auteur, Hartmut Titze ssoar.info/ssoar/bitstrea… (hoofdstuk).

Ik moet hier toch al even aanstippen wat het belang is van deze beleidsoptie om de verdeling van studenten over verschillende opleidingen niet te plannen, maar over te laten aan marktmechanismen. Een goed idee waar dit over gaat geven Lex Borghans & @andriesdegrip (1997):

'Numerus fixus en de arbeidsmarkt'. Economisch Statistische Berichten researchgate.net/publication/25…
Meer in: Nadine Ketel, Edqin Leuven, Hessel Oosterbeek & Bas van der Klauw (accepted, 2015). The returns to medical school: Evidence from admission lotteries. pure.uva.nl/ws/files/25432…

Het komt hierop neer: de numerus fixus voor geneeskunde zorgt voor een kwantitatief afgeschermde arbeidsmarkt waar artsen een monopolie-voordeel opstrijken. Kijk, dat leidt tot een dure gezondsheidszorg die er zonder fixus niet zou zijn (vergelijk Vlaanderen).

Verdelen van schaarste. Een fixus kan ingesteld zijn waar er minder studieplaatsen beschikbaar zijn dan er gegadigden zijn. Er zijn vele mogelijkheden om die schaarse plaatsen meer of minder eerlijk te verdelen (hang ook af wie de belanghebbenden zijn). Er is natuurlijk

literatuur onafhankelijk van onze nationale denksport 'toelating tot geneeskunde' (of andere fixusstudies). Ik noemde al Jon Elster's 'Local Justice. Een korte opsomming van mogelijkheden geeft ook H. Peyton Young (1994). 'Equity in theory and practice' press.princeton.edu/books/paperbac…

Par. 2.1 Methods for distributing indivisible goods: - forced equality - lotteries - rotation - compensation - queing - priority lists.
Priority lists: "...in which claimants are ranked according to some measure of need, deser, controbution, seniority", of combinaties daarvan.

Geeft dit al een goed idee? Alle procedures waar tests, toetsen, examens, interviews aan te pas komen, hebben tot doel zo'n 'priority list' of rangvolgorde te bepalen, waarbij de geluksvogels van bovenaf het schaarse ondeelbare goed krijgen toebedeeld, zolang de voorraad strekt.

Ik wil het hier ven bij laten, morgen verder.
Wie zich afvraagt waar deel 1 dan is: ik heb er een blog van gemaakt, benwilbrink.wordpress.com/2023/01/31/toe…

correctie: "...in which claimants are ranked according to some measure of need, desert, contribution, seniority"

Springende punt is: er zijn dus verschillende mogelijke scenario's, die mogelijk radicaal verschillende maatschappelijke uitkomsten op de lange duur hebben. Voor behoorlijke en democratische beleids- en besluitvorming zouden uitgewerkte scenario's beschikbaar moeten zijn, niet?

Zo'n lijstje van mogelijkheden om schaarse ondeelbare zaken eerlijk te verdelen kan ook verhledrend werken omdat het kan laten zien dat we het met zijn alleen over de (on)wenselijkheid van veel van die opties wel eens zijn. Geen wachtlijsten, bijvoorbeeld. Niet 'wie eerst komt,

eerst maalt. Een belangrijk punt wil ik hier meteen maar aanstippen: Er was in de 70er jaren brede consensus onder psychologen die zich bemoeiden met het probleem van de toegankelijkheid van fixusstudies over de onwenselijkheid hier psychologische tests voor in te zetten.

Bij de ontwikkelingen in de 21e eeuw waren de actoren (commissies, bewindslieden, kamerleden) zich daar evident niet van bewust. Zodat we nu zitten met decentrale selecties waar aan psychologische tests verwante instrumenten (zoals motivatie-onderzoek) graag worden gebruikt. Brr

Voor- en nadelen van de verschillende opties voor het verdelen van de schaarste zijn nu nog niet aan de orde. De vraag is nu: hebben we alle opties nu wel in beeld, of moet ik nog verder zoeken? De vraag is ook: is het handig om nu al voor deze opties te inventariseren hoe

zij passen in het specifieke probleem van een eerlijke oplossing voor de toegankelijkheid van het wo onder de druk van capaciteitsproblemen die ongelijk verdeeld zijn over de opleidingen in dat wo? Ik denk het wel, omdat meerdere opties meteen al kunnen afvallen voor verdere

beschouwing omdat zij niet voldoen aan randvoorwaarden van het recht, de politiek (denk aan maatschappelijke kosten of kosten voor de begroting van onderwijs), democratie (zoals aanvaardbaarheid voor direct betrokken leerlingen en hun ouders), moraliteit (het mag, maar moeten we

het wel willen). Impliciet bij deze randvoorwaarden is dat maatregelen niet discriminerend mogen werken. En dat is precies het punt waarop de Inspectie van Onderwijs alarm heeft geslagen met zijn recente rapport, waarop het Kabinet ng een reactie gaat geven.

Oké. Een verdere inventarisatie van beschikbare opties is zeker nog wel nodig. Want het idee van rangvolgorde behoeft op zichzelf nog enige uitwerking omdat het raakt aan de thematiek van de meritocratische samenleving (Young, 1958; Sandel, 2020). En de mogelijkheden WAAROP

gegadigden gerangordend kunnen worden zijn schier eindeloos, dus laat ik daar ook alvast mijn tanden in zetten. Het universum van mogelijkheden voor eerlijke verdeling van schaarste is nog verder te beschrijven. Bijvoorbeeld: wat is 'desert'?