اگر نگران بالکانیزه شدن ایران هستید بکوشید ناسیونالیسم و انواع و اقسام «پان»ها از مغزها زدوده و ایدئولوژی‌های مدرن لیبرالیسم و سوسیالیسم به بخشی از فرهنگ سیاسی کشور بدل شوند؛ به بیان دیگر بکوشید مردم خود را «شهروند» بدانند. ناسیونالیسم مذهبی وارداتی است که هیچ نسبتی با...
۱/
۱/
...واقعیت‌های تاریخی و فرهنگی ایران ندارد. ناسیونالیسم در اروپا ایدئولوژی دولت مدرن بود با هدف پدید آوردن یک آگاهی مشترک میان مردمانی که درون متصرفات آن دولت زندگی می‌کردند. صورت‌هایی از این آگاهی «ملی» در ایران پیش از ورود مدرنیته و برای قرن‌ها وجود داشته است. حتی پیش از...
۲/
۲/
...پیدایش دولت صفوی و در زمانی که دولتی یکپارچه در بخش اعظم ایران اعمال حاکمیت نمی‌کرد، این آگاهی مشترک میان «ایرانیان» وجود داشت: شیخ محمود «شبستری» در کرمان خانواده تشکیل داد؛ کمال‌الدین بهزاد «هروی» و عطاملک «جوینی» و بسیاری مانند اینها امروز در تبریز دفن هستند.
۳/
۳/
هر زمان که مهم‌ترین و نیرومندترین دربار و کانون ثبات و آرامش در شهری قرار می‌گرفت، افراد بی‌توجه به زادگاهشان جذب آن دربار و آن شهر می‌شدند و گاه به وزارت و پست‌های مهم لشگری و دیوانی دست می‌یافتند. کافی است نام بسیاری از اهل دیوان، تاریخ‌نویسان درباری، معماران یا وزیران را...
۴/
۴/
...در دوره‌های مختلف نگاه کنیم تا گوناگونی خاستگاه آنان را در یابیم. نمونۀ آن در دوره‌های به نسبت جدیدتر خانوادۀ «مستوفی‌الممالک» آشتیانی بودند که ابتدا در دربار زند کارهای استیفا را انجام می‌دادند و آقامحمدخان با آن درجه خشونت همین خدمت را به آنان رجوع داد.
۵/
۵/
نادرشاه که در برابر خاندان صفوی مشروعیتی نداشت کوشید با گرد هم آوردن متنفذین محلی از سراسر ایران به دشت مغان این مشروعیت را (البته با تهدید و کتک!) برای پادشاهی خود فراهم کند. چنین گردهمایی بدون وجود یک آگاهی مشترک «ملی» معنا نداشت. همین معنا با قوت بیشتر دربارۀ نهاد روحانیت..
۶/
۶/
...شیعه و همچنین تصوف صدق می‌کند. اینها بخشی از شواهدی هستند برای اثبات این مدعا که در ایران آگاهی مشترک «ملی» پیش از ورود مدرنیته در سدۀ نوزدهم وجود داشته است. باز شاهد معاصرتر همان همکاری گسترده‌ای است که برای اعادۀ مشروطیت پس از به توپ بسته شدن آن میان «ایرانیان» پدید آمد.
۷/
۷/
زمانی که مجلس شورای ملی به توپ بسته شد و محمدعلی میرزا و لیاخوف عده‌ای از مشروطه‌خواهان به نام را با آن طرز فجیع در باغشاه خفه کردند، همه جا ساکت و ناامید شدند به جز تبریز و تا حدی رشت. کم کم که آوازۀ پایداری تبریز در ایران پراکنده شد کمیته‌های مقاومت در رشت و بختیاری پدید...
۸/
۸/
...آمدند. حالا شما تصور کنید بیش از ۱۱۰ سال پیش در ایران نه سیستم آموزشی مدرن و فراگیر وجود داشت که یک سری آموزه‌های یکسان را به کودکان القا کنند و نه دولت نیرومند با دستگاه ایدئولوژیک کلان داشتیم که به ترویج ناسیونالیسم بپردازد. اینها از جمله شروطی هستند که بندیکت آندرسون...
۹/
۹/
...در کتاب مهم خود برای پیدایش ناسیونالیسم ذکر کرده است. هیچ‌یک از این دو در ایران وجود نداشت. اما باز می‌بینیم در رشت ارمنی و ترک و گیلکی با هم می‌نشینند و «کمیتۀ ستار» را تشکیل می‌دهند و از آنجا با سردار اسعد بختیاری که اصفهان را با همراهی نورالله نجفی اصفهانی گشوده است...
۱۰/
۱۰/
...برای گشودن تهران تلگراف مبادله می‌کنند! از آن سوی «آیات ثلاث» شامل عبدالله مازندرانی، خلیلی تهرانی و آخوند خراسانی از نجف به تبریز و تهران و شیراز و کرمان و اصفهان تلگراف می‌فرستند که هر کس در سپاه محمدعلی‌میرزا بجنگد گویی در رکاب یزید ابن معاویه جنگیده است!
۱۱/
۱۱/
حتی بعدها در دشمنی‌ها و چند دستگی‌هایی که میان دمکرات‌ها و اعتدالی‌ها پدید آمد هیچ مسئلۀ قومی دخیل نبود؛ چنانکه در رویداد تلخ پارک اتابک ستارخان در یک طرف بود و حیدرخان عمواوغلی در طرف دیگر. یعنی اساساً آگاهی قومی وجود نداشت. این آگاهی قومی زمانی پدید آمد که در دورۀ رضاشاه...
۱۲/
۱۲/
...ناسیونالیسم دولتی شد. چنانکه گفتم ما اصلاً نیاز به چنین چیزی نداشتیم. نیاز به این همه تأکید روی نمادهای باستانی که تا سده‌ها برای ایرانیان اصلاً شناخته شده نبودند نبود. منظورم این نیست که آثار تاریخی را نباید حفظ کرد. می‌گویم نباید از آنها ایدئولوژی ساخت.
۱۳/
۱۳/
حالا دورۀ رضاشاه یک جریانی در منطقه شکل گرفت که ایران هم متأثر شد. شاید بتوان دست‌اندرکاران آن زمان را بابت این خطا بخشید. ولی تداوم آن تا امروز دیگر معنا ندارد. همین توهم هلال شیعی و اسطورۀ پوشالی «سردار عارف» هم که منابع کشور را نابود کرده در اصل یک نوع ناسیونالیسم است.
۱۴/
۱۴/
ستون‌های تخت‌جمشید به عنوان یک اثر تاریخی (که تازه نمادهای آن هم آشوری و مصری هستند) ارزش دارد؛ ولی جبران عقدۀ حقارت ناشی از عقب‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی را نمی‌کند. آنها که دائم «آنا دیلی آنا دیلی» می‌کنند خودشان چه قدمی برای زبانشان برداشتند؟ کدام کتاب مهم فلسفی و علمی و...
۱۵/
۱۵/
...ادبی را به زبان مادری‌شان ترجمه کردند؟ چقدر محتوا به زبان مادری‌شان تولید کرده‌اند که حالا آن را با آلمانی و فرانسوی در سوییس قیاس می‌کنند؟ دست‌اندرکاران شبکۀ «گوناز» درست مثل سلطنت‌طلب‌ها حتی حاضر نیستند زندگی مرفه خود را در شیکاگو رها کرده و بروند در باکو زندگی کنند!
۱۶/
۱۶/
من مطمئنم اغلب سران و اعضای این گروه‌های ناسیونالیست - اعم از قوم‌گرا یا مرکزگرا - حتی اگر تخیلات سیاسی و سرزمینی‌شان هم محقق شود صد سال سیاه آمریکا و اروپا را رها نمی‌کنند تا بیایند در «سرزمین آزاد شدۀ» خود زندگی کنند؛ بله برای چاپیدن مردم ممکن است چند صباحی بیایند!
۱۷/
۱۷/
از قر دادن شدن جلوی قبر کورش یا زوزه کشیدن در دژ بابک یا قل خوردن روی پلکان فلان امام‌زاده هیچ امر مترقی که حاشیه‌نشینی را از میان ببرد یا انتخابات آزاد را نهادینه کند بیرون نمی‌آید. با این چیزها که در مغزها فرو رفته کشور ممکن است یوگسلاوی بشود ولی ژاپن و سنگاپور نمی‌شود.
۱۸/
۱۸/
اگر رفاه می‌خواهید مدرن شوید: مفهوم شهروندی را تقویت کنید. عقلانیت روشنگری را در اقتصاد و سیاست مبنا قرار دهید. یک علت تداوم ناسیونالیسم افول مذهب در جوامع مدرن در اثر مناسبات اجتماعی نوین است. ناسیونالیسم در میان بعضی اقشار جایگزین مذهب شد و در اصل یک «مذهب سکولار» است.
۱۹/
۱۹/
