Thread by @YusufMetin_KHK

1-Bugün, AYM'nin E.2016/205, K.2019/63 sayılı kararında bahsi geçen hak sınırlamalarına karşı yapılacak incelemede göz önüne aldığı kriterlerden bahsedeceğiz.

Hak ihlallerine karşı yapılacak başvurularda bunlara dikkat edilmelidir.

2-Ay m.13'te olağan dönemde "Temel hak ve özgürlüklerin sınırlanması", m.15'te ise savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde "Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması" düzenlenmiştir.

3-AYM kararına göre hak sınırlayan "kural" (Kanun/KHK hükmü, mahkeme kararı) öncelikle olağan dönem için öngörülen güvenceler (m.13) bakımından incelenmelidir.

"Kural" olağan dönem sınırlamalarına uygun ise m.15 yönünden incelemeye gerek yoktur (§§ 27-28).

4-M.13 uyarınca temel hak ve özgürlükler ilgili maddelerde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar hakkın özüne dokunamayacağı gibi AY'nın sözüne ve ruhuna,demokratik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz(§56).

5-Getirilen sınırlamanın hakkın özüne dokunmadığının kabulü için temel hakların kullanılmasını ciddi surette güçleştirip amacına ulaşmasına engel olmaması ve etkisini ortadan kaldırıcı bir nitelik taşımaması gerekir (§ 57).

6-M.13'teki "demokratik toplum düzeninin gereklerinden olma";sınırlamanın demokratik bir toplumda zorlayıcı bir toplumsal ihtiyacın karşılanması amacına yönelik olmasını ifade etmekte ve getirilen sınırlamanın zorunlu ve istisnai tedbir niteliğinde olmasını gerektirmektedir(§58).

7-M.13'teki "ölçülülük" ilkesi, sınırlamanın başvurulabilecek en son çare ya da alınabilecek en son önlem olarak temel haklara en az müdahaleye imkân veren ölçülü bir sınırlama niteliğinde olup olmadığının incelenmesini gerektiren bir ilkedir (§ 59).

8-Ölçülülük ilkesinin amacı temel hak ve özgürlüklerin gereğinden fazla sınırlandırılmasının önlenmesidir ve "elverişlilik", "zorunluluk" ve "oranlılık" ilkeleri olmak üzere üç alt ilkesi bulunmaktadır (Bkz. Aydın Yavuz ve diğerleri [GK], B. No:2016/22169,20/6/2017, § 254).

9-M.13'e göre yapılan bu inceleme sonunda kuralın Anayasa'da öngörülen güvencelere aykırı olduğu tespit edildiği takdirde bu kez m.15'e göre inceleme yapılacaktır.

M.15'te ise olağanüstü hâl kurallarının anayasallık denetimi için üç ayrı kriter öngörülmüştür (§ 19).

10-Bunlardan ilki ikinci fıkrada sayılan ve çekirdek alan olarak da ifade edilen temel hak ve özgürlüklere dokunma yasağıdır.

Buna göre olağanüstü dönemde de olsa kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz;

11-kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.

12-M.15'te yer alan ikinci kriter kuralların milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklere aykırı olmamasıdır.

MSHS m.4/2, AİHS m.15/2, Ek 7 nolu protokol 4., 6 nolu pro. 3., 13 nolu pro. 2. maddelerinde yükümlülük azaltılması mümkün olmayan hallere yer verilmiştir (§§ 20,21,22).

13-MSHS m.4/2'ye göre; yaşama hakkı (m.6), işkence yasağı (m.7) kölelik yasağı (m.8/1-2), borç nedeniyle hapis yasağı (m.11), kanunsuz ceza olmaz ilkesi (m.15), kişi olarak tanınma hakkı (m.16) ve düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (m.18) yükümlülüklerinde hiçbir azaltma yapılamaz.

14-AİHS m.15/2'ye göre; yaşam hakkı (m.2), işkence yasağı (m.3), kölelik ve zorla çalıştırma yasağı (m.4/1) ve kanunsuz ceza olmaz (m.7) yükümlülükleri olağanüstü hallerde bile sınırlandırılamaz.

15-MSHS m.4/1 ve AİHS m.15/2'deki ortak hüküm ise; olağanüstü hallerde alınacak tedbirler "durumun kesinlikle gerektirdiği ölçüde olmalı" ve "uluslararası hukuktan doğan başka yükümlülüklere aykırı olmamalıdır." ("kesinlikle gerekmesi"; bkz. Aydın Yavuz ve diğerleri §§ 136, 142).

16-AY m.15/2'de yer alan üçüncü kriter ise olağanüstü hâl döneminde temel hak ve özgürlükleri sınırlayan kuralların "durumun gerektirdiği ölçüde" olmasıdır (§ 23). (Yukarıda geçtiği gibi MSHS 4/1 ve AİHS 15/2'de "kesinlikle" ilavesiyle aynı hüküm vardır).

17-M.15/2'teki "ölçülülük ilkesi" gereğince hak ve özgürlükleri sınırlayan tedbirin olağanüstü hali oluşturan tehdit ve tehlikelerin ortadan kaldırılması amacını gerçekleştirmeye "elverişli", amaç için "gerekli" ve tedbir ile amacın "orantılı" olması gerekir (§ 24).

18-AYM'ye göre ölçülülüğün tespitinde tedbirin alındığı dönemin tüm koşulları birlikte değerlendirilmelidir.

OHAL uygulamasına neden olan tehdit veya tehlikeler, sınırlanan hak ve özgürlüğün niteliği ve tedbirin alındığı zamanın da göz önünde bulundurulması gerekir(§ 25).

19-AY m. 15'te temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasının kısmen veya tamamen durdurulabilmesine izin verilmiştir.

"Durdurma" ile kastedilen o hakkın tamamen kullanılamaz hâle gelmesi değil, kullanımının geçici olarak askıya alınmasıdır (§ 26).

20-AYM KHK hükümlerine ve hak ihlallerine karşı başvurularda bu kriterleri dikkate almaktadır. OHAL Komisyonundan başlayarak AYM'ye varıncaya kadar yapılacak başvurular bu çerçevede hazırlanabilir (Ayrıca bkz. Aydın Yavuz ve diğerleri, §§ 182-211).